Tổng quan nghiên cứu

Viêm phổi là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến và nguy hiểm, đặc biệt ở người lớn tuổi và những người có bệnh lý nền. Theo ước tính, Việt Nam có khoảng 2 triệu người mắc viêm phổi vào năm 2006, trong khi tại các nước châu Âu, tỷ lệ mắc viêm phổi dao động từ 3-15 trường hợp/1000 dân/năm, tăng lên 68-114 trường hợp/1000 dân/năm ở người trên 70 tuổi. Viêm phổi là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do nhiễm trùng, với tỷ lệ tử vong từ 20-30% trong số bệnh nhân nhập viện. Tại Bệnh viện Nông Nghiệp, công tác điều trị viêm phổi người lớn nội trú năm 2011 được thực hiện với quy mô 360 giường bệnh, phục vụ chủ yếu bệnh nhân phía nam Hà Nội.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả thực trạng kê đơn thuốc trong điều trị nội trú viêm phổi người lớn tại Bệnh viện Nông Nghiệp năm 2011, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc kê đơn thuốc. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 138 bệnh án nội trú của bệnh nhân từ 16 tuổi trở lên, được điều trị trong năm 2011 tại khoa Hồi sức cấp cứu và khoa Nội tổng hợp. Ý nghĩa nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng điều trị, sử dụng thuốc hợp lý, tiết kiệm chi phí và giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc kháng sinh trong điều trị viêm phổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý bệnh viện, quản lý dược và thực hành kê đơn thuốc hợp lý. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về sử dụng thuốc hợp lý: Nhấn mạnh việc kê đơn thuốc phải dựa trên chẩn đoán chính xác, lựa chọn thuốc phù hợp với người bệnh, tuân thủ quy chế kê đơn và theo dõi hiệu quả điều trị. Thuốc phải được kê theo tên gốc, tránh kê nhiều thuốc hỗn hợp và hạn chế kê đơn thuốc có nguy cơ tương tác hoặc tác dụng phụ cao.

  2. Mô hình quản lý kê đơn thuốc trong bệnh viện: Bao gồm vai trò của Hội đồng thuốc và điều trị trong xây dựng danh mục thuốc, giám sát kê đơn, đào tạo nhân viên y tế và kiểm soát việc sử dụng thuốc nhằm đảm bảo an toàn, hiệu quả và tiết kiệm chi phí.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: kháng sinh beta-lactam, cephalosporin các thế hệ, macrolid, aminosid, fluoroquinolon, phác đồ điều trị kháng sinh đơn độc và phối hợp, yếu tố nguy cơ viêm phổi, và thực hành kê đơn thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả hồi cứu kết hợp phương pháp định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: 138 bệnh án nội trú của bệnh nhân viêm phổi người lớn tại Bệnh viện Nông Nghiệp trong năm 2011. Dữ liệu định lượng được thu thập qua phiếu tóm tắt bệnh án và bảng kiểm thu thập thông tin. Dữ liệu định tính thu thập qua phỏng vấn sâu các cán bộ y tế liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ 138 bệnh án đáp ứng tiêu chuẩn được chọn khảo sát, không loại trừ mẫu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Epi Data 3.1 để nhập liệu và SPSS 20 để phân tích thống kê mô tả, tần suất, tỷ lệ phần trăm. Dữ liệu định tính được phân tích theo nhóm yếu tố ảnh hưởng dựa trên nội dung phỏng vấn sâu.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ tháng 12/2011 đến tháng 7/2012.

  • Vấn đề đạo đức: Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, đảm bảo bảo mật thông tin và giải thích rõ mục đích nghiên cứu cho đối tượng tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu: Trong 138 bệnh nhân, 60,9% là nam, 39,1% nữ. Nhóm tuổi trên 60 chiếm 60,1%, nhóm 46-60 tuổi chiếm 26,1%. Phần lớn bệnh nhân (72,5%) sử dụng bảo hiểm y tế, 89,9% nằm điều trị tại khoa Hồi sức cấp cứu.

  2. Yếu tố nguy cơ viêm phổi: Các bệnh lý kèm theo phổ biến gồm suy tim và bệnh tim mạch (33,9%), nghiện rượu/xơ gan (19,3%), tai biến và nằm lâu (9,2%), đa bệnh lý (8,3%), bệnh phổi mạn tính (7,3%).

  3. Tình hình kê đơn thuốc: Trung bình mỗi bệnh án có 5 nhóm thuốc điều trị viêm phổi, chủ yếu phối hợp thuốc nội và ngoại (93,5%). Tỷ lệ bệnh án kê đơn thuốc theo tên biệt dược chiếm 55,8%. Kháng sinh được sử dụng chủ yếu qua đường tiêm truyền (98,6%). Nhóm beta-lactam chiếm 99,2%, aminosid và fluoroquinolon cùng chiếm 34%, macrolid rất ít dùng (0,7%).

  4. Phác đồ điều trị kháng sinh: 50% bệnh án sử dụng phác đồ kháng sinh đơn độc, 49,3% phối hợp 2 kháng sinh, chủ yếu là p-lactam/ức chế p-lactamase phối hợp với aminosid (34,8%) hoặc fluoroquinolon (20,3%). Cefoperazon/sulbactam được kê nhiều nhất (50,4%), tiếp theo ceftriaxon (35%) và amikacin (26,8%). Thời gian điều trị trung bình 9,7 ngày, thời gian dùng kháng sinh trung bình 8,9 ngày.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc kê đơn thuốc tại Bệnh viện Nông Nghiệp tương đối tuân thủ các hướng dẫn điều trị viêm phổi, với ưu tiên sử dụng nhóm kháng sinh beta-lactam phổ rộng, phù hợp với nguyên nhân vi khuẩn gây bệnh. Tỷ lệ phối hợp kháng sinh gần 50% phản ánh sự cân nhắc trong điều trị các trường hợp viêm phổi nặng hoặc có nguy cơ nhiễm khuẩn đa chủng. Việc sử dụng chủ yếu đường tiêm truyền phù hợp với điều kiện điều trị nội trú.

Tỷ lệ kê đơn thuốc theo tên biệt dược còn cao (55,8%) có thể gây ảnh hưởng đến chi phí điều trị và tiềm ẩn nguy cơ nhầm lẫn thuốc. Việc ghi hàm lượng thuốc đầy đủ chỉ đạt 63,8% cho thấy cần cải thiện quy trình kê đơn để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị. Tỷ lệ sử dụng macrolid thấp có thể do ưu tiên phối hợp với beta-lactam hoặc hạn chế do nguy cơ kháng thuốc.

So sánh với các nghiên cứu trong nước, tỷ lệ sử dụng beta-lactam phổ rộng và phác đồ phối hợp tương tự, đồng thời hiệu quả điều trị được đánh giá cao với tỷ lệ khỏi hoặc đỡ bệnh chiếm phần lớn. Tuy nhiên, việc theo dõi và đánh số ngày dùng corticoid còn hạn chế, cần tăng cường giám sát để tránh tác dụng phụ không mong muốn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các nhóm kháng sinh, biểu đồ tròn phân bố phác đồ điều trị, và bảng thống kê đặc điểm bệnh nhân theo tuổi, giới và yếu tố nguy cơ để minh họa rõ nét hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn kê đơn thuốc: Tổ chức các khóa đào tạo ngắn hạn định kỳ cho đội ngũ bác sĩ và dược sĩ về sử dụng thuốc hợp lý, đặc biệt là kê đơn theo tên gốc và ghi đầy đủ hàm lượng thuốc. Mục tiêu giảm tỷ lệ kê đơn theo tên biệt dược xuống dưới 30% trong vòng 12 tháng.

  2. Xây dựng và cập nhật danh mục thuốc hợp lý: Hội đồng thuốc và điều trị cần rà soát, lựa chọn danh mục thuốc thầu với số lượng thuốc biệt dược hạn chế nhưng có cùng hoạt chất, nhằm tiết kiệm chi phí và giảm nhầm lẫn. Thực hiện trong 6 tháng tới với sự phối hợp của phòng dược và lãnh đạo bệnh viện.

  3. Phát triển khoa Vi sinh và kháng sinh đồ: Đầu tư trang thiết bị và nhân lực cho khoa Vi sinh để chủ động thực hiện kháng sinh đồ, giúp lựa chọn kháng sinh chính xác, giảm tình trạng kháng thuốc. Kế hoạch triển khai trong 18 tháng.

  4. Cải thiện quy trình kê đơn và giám sát sử dụng thuốc: Áp dụng hệ thống kiểm soát kê đơn điện tử hoặc bảng kiểm kê đơn thuốc để đảm bảo ghi đầy đủ thông tin, đánh số ngày dùng thuốc, đặc biệt với nhóm corticoid và kháng sinh. Thực hiện thử nghiệm trong 12 tháng tại khoa Hồi sức cấp cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ điều trị và dược sĩ bệnh viện: Nghiên cứu cung cấp thông tin thực tiễn về thực trạng kê đơn thuốc, giúp cải thiện kỹ năng kê đơn hợp lý, lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp và giảm thiểu kháng thuốc.

  2. Quản lý bệnh viện và Hội đồng thuốc và điều trị: Tài liệu hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý thuốc, danh mục thuốc và giám sát sử dụng thuốc hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng điều trị và tiết kiệm chi phí.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, quản lý bệnh viện: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý sử dụng thuốc và điều trị viêm phổi.

  4. Cơ quan y tế và hoạch định chính sách: Thông tin về tình hình sử dụng kháng sinh và các yếu tố ảnh hưởng giúp xây dựng các chương trình kiểm soát kháng thuốc, hướng dẫn điều trị và chính sách bảo hiểm y tế phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nhóm beta-lactam được sử dụng phổ biến nhất trong điều trị viêm phổi?
    Nhóm beta-lactam có phổ tác dụng rộng, hiệu quả trên nhiều chủng vi khuẩn gây viêm phổi, đặc biệt là Streptococcus pneumoniae và Haemophilus influenzae. Chúng có thể dùng đơn độc hoặc phối hợp, phù hợp với nhiều mức độ bệnh và được khuyến cáo trong các hướng dẫn điều trị.

  2. Việc kê đơn thuốc theo tên biệt dược có ảnh hưởng gì không?
    Kê đơn theo tên biệt dược có thể làm tăng chi phí điều trị, gây khó khăn trong quản lý thuốc và tiềm ẩn nguy cơ nhầm lẫn thuốc. Việc ưu tiên kê đơn theo tên gốc giúp tiết kiệm chi phí và đảm bảo an toàn cho người bệnh.

  3. Tại sao cần phối hợp kháng sinh trong điều trị viêm phổi?
    Phối hợp kháng sinh giúp mở rộng phổ tác dụng, tăng hiệu quả điều trị trong các trường hợp viêm phổi nặng hoặc do nhiều chủng vi khuẩn. Đồng thời, phối hợp giúp giảm nguy cơ kháng thuốc và tương tác thuốc không mong muốn.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tình trạng kháng kháng sinh trong điều trị viêm phổi?
    Cần sử dụng kháng sinh hợp lý, đúng phác đồ, tránh lạm dụng và kê đơn không cần thiết. Việc thực hiện kháng sinh đồ, đào tạo nhân viên y tế và giám sát kê đơn chặt chẽ là các biện pháp quan trọng để kiểm soát kháng thuốc.

  5. Vai trò của Hội đồng thuốc và điều trị trong bệnh viện là gì?
    Hội đồng thuốc và điều trị tư vấn cho lãnh đạo bệnh viện về chính sách thuốc, xây dựng danh mục thuốc, giám sát kê đơn và sử dụng thuốc, tổ chức đào tạo và theo dõi phản ứng có hại của thuốc nhằm đảm bảo sử dụng thuốc an toàn, hợp lý và hiệu quả.

Kết luận

  • Viêm phổi là bệnh lý phổ biến với tỷ lệ bệnh nhân lớn tuổi chiếm đa số, có nhiều yếu tố nguy cơ kèm theo như suy tim, nghiện rượu và bệnh phổi mạn tính.
  • Thực trạng kê đơn thuốc tại Bệnh viện Nông Nghiệp năm 2011 chủ yếu sử dụng nhóm kháng sinh beta-lactam phổ rộng, với tỷ lệ phối hợp kháng sinh gần 50%, phù hợp với hướng dẫn điều trị hiện hành.
  • Việc kê đơn thuốc theo tên biệt dược còn cao và ghi hàm lượng thuốc chưa đầy đủ, cần cải thiện để đảm bảo an toàn và tiết kiệm chi phí.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng kê đơn thuốc bao gồm đào tạo nhân viên, xây dựng danh mục thuốc hợp lý, phát triển khoa Vi sinh và cải tiến quy trình kê đơn.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn cho các nhà quản lý, bác sĩ và dược sĩ trong việc quản lý và sử dụng thuốc điều trị viêm phổi hiệu quả.

Tiếp theo, các đơn vị liên quan nên triển khai các khuyến nghị đề xuất nhằm nâng cao chất lượng điều trị và kiểm soát kháng thuốc tại bệnh viện. Để biết thêm chi tiết và áp dụng thực tiễn, quý độc giả và cán bộ y tế có thể liên hệ với Bệnh viện Nông Nghiệp hoặc Trường Đại học Y tế Công cộng.