Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục đại học tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng học tập và năng lực tự học của sinh viên ngày càng trở nên cấp thiết. Tại trường Đại học Tây Bắc, với khoảng 8.000 sinh viên theo học 22 ngành đại học và 8 ngành cao đẳng, môn Triết học Mác – Lênin giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan khoa học và năng lực tư duy lý luận cho sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy sinh viên chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của môn học này, với 35,34% sinh viên đánh giá môn học chỉ ở mức bình thường và 2% cho rằng không quan trọng. Hơn nữa, chỉ có khoảng 21,33% sinh viên nhận thức tự học môn này là rất quan trọng, trong khi 38,67% đánh giá ở mức bình thường. Kết quả học tập môn Triết học Mác – Lênin tại trường còn thấp, phần lớn sinh viên thiếu phương pháp tự học phù hợp và chưa được hướng dẫn bài bản.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng và thực nghiệm các giải pháp hướng dẫn phương pháp tự học môn Triết học Mác – Lênin cho sinh viên trường Đại học Tây Bắc, qua đó nâng cao hiệu quả học tập và phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai chương VI và IX trong chương trình môn học, với đối tượng là sinh viên năm thứ hai các khoa Văn và Toán. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phù hợp với chủ trương giảm tải lý thuyết trên lớp, tăng cường tự học có hướng dẫn, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực trí thức cho khu vực Tây Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Phương pháp luận triết học Mác – Lênin: Vận dụng duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích quá trình tự học và hướng dẫn tự học, nhấn mạnh tính khách quan, phổ biến và đa dạng của mối liên hệ trong nhận thức và thực tiễn.
  • Lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm: Theo quan điểm của J. Dewey, nhấn mạnh vai trò chủ động, tích cực của người học trong quá trình lĩnh hội tri thức, đồng thời người dạy đóng vai trò hướng dẫn, hỗ trợ phát triển năng lực tự học.
  • Khái niệm tự học và hướng dẫn tự học: Tự học được định nghĩa là quá trình nhận thức độc lập, tự giác, tích cực của cá nhân nhằm chiếm lĩnh tri thức. Hướng dẫn tự học là sự hỗ trợ của giảng viên trong việc định hướng, tổ chức và chỉ đạo để người học tối ưu hóa quá trình tự học, hình thành kỹ năng và phát triển nhân cách.
  • Các khái niệm chính: Tự học, hướng dẫn phương pháp tự học, mối liên hệ phổ biến, sự phát triển, nhận thức theo quan điểm duy vật biện chứng, chân lý, thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ khảo sát 150-200 sinh viên các khoa Văn và Toán trường Đại học Tây Bắc, phỏng vấn 7 giảng viên bộ môn Triết học Mác – Lênin, tài liệu giáo trình, công văn Bộ Giáo dục và Đào tạo, các công trình nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp định tính và định lượng, bao gồm phân tích thống kê số liệu khảo sát, so sánh kết quả học tập giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, phân tích nội dung phỏng vấn, tổng hợp và khái quát hóa các tài liệu lý luận.
  • Thiết kế thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm trên 2 lớp sinh viên năm thứ hai (70 sinh viên/lớp), lớp thực nghiệm được hướng dẫn phương pháp tự học theo giáo án xây dựng, lớp đối chứng học theo phương pháp truyền thống. Thời gian thực nghiệm 4 tuần, đánh giá kết quả qua bài kiểm tra và phiếu khảo sát ý kiến sinh viên.
  • Timeline nghiên cứu: Chuẩn bị và xây dựng giáo án (1 tháng), triển khai thực nghiệm (4 tuần), thu thập và xử lý dữ liệu (2 tuần), phân tích kết quả và đề xuất giải pháp (1 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò môn học và tự học còn hạn chế: 23,33% sinh viên đánh giá môn Triết học Mác – Lênin rất quan trọng, 39,33% quan trọng, nhưng 35,34% chỉ bình thường và 2% không quan trọng. Về tự học, chỉ 21,33% sinh viên cho rằng rất quan trọng, 37,33% quan trọng, 38,67% bình thường và 2,67% không quan trọng.
  2. Hứng thú tự học thấp: 59,33% sinh viên chỉ ở mức bình thường, 14,67% không hứng thú, 8% cảm thấy chán và mệt mỏi khi tự học môn này.
  3. Phương pháp tự học chủ yếu là học thuộc lòng và lập dàn bài: 37% sinh viên sử dụng phương pháp kết hợp vở ghi và giáo trình lập dàn bài, 28% học thuộc lòng bài giảng, 15,5% kết hợp đọc tài liệu tham khảo, 7,5% liên hệ thực tiễn.
  4. Nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tự học: 42% sinh viên chưa có phương pháp tự học phù hợp, 20% chưa ý thức được vai trò môn học, 10,5% cho rằng nội dung trừu tượng khó học, 10% không có kiểm tra thường xuyên, 7,5% hình thức dạy học đơn điệu.
  5. Kết quả thực nghiệm: Trước thực nghiệm, điểm trung bình lớp thực nghiệm là 6,1, lớp đối chứng 6,3. Sau 4 tuần hướng dẫn phương pháp tự học, lớp thực nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số và thái độ học tập, thể hiện qua bài kiểm tra và khảo sát ý kiến sinh viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sinh viên trường Đại học Tây Bắc chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của môn Triết học Mác – Lênin và vai trò của tự học, dẫn đến hứng thú và kết quả học tập thấp. Phương pháp tự học hiện tại chủ yếu mang tính máy móc, thiếu sự hướng dẫn khoa học và kiểm tra thường xuyên. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc chưa có phương pháp tự học phù hợp và chưa được giảng viên hướng dẫn bài bản, cùng với hình thức dạy học còn đơn điệu, chưa phát huy tính tích cực của sinh viên.

Thực nghiệm sư phạm đã chứng minh hiệu quả của việc hướng dẫn phương pháp tự học, giúp sinh viên phát huy tính chủ động, sáng tạo, nâng cao kết quả học tập. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đại học, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học lấy người học làm trung tâm, phát huy năng lực tự học và tư duy phản biện. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như phân tích, tổng hợp, đàm thoại, đặt câu hỏi, liên hệ thực tiễn đã góp phần làm tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm số trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê tỷ lệ sinh viên theo mức độ nhận thức và hứng thú, cũng như bảng so sánh các phương pháp tự học được sử dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai chương trình hướng dẫn phương pháp tự học bài bản: Giảng viên cần thiết kế giáo án có hướng dẫn cụ thể về phương pháp tự học, tổ chức các buổi tập huấn kỹ năng tự học cho sinh viên ngay từ năm đầu đại học. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên nhận thức tự học là quan trọng lên trên 60% trong vòng 1 năm.
  2. Đổi mới phương pháp dạy học tích cực, đa dạng hình thức giảng dạy: Áp dụng phương pháp phân tích, đàm thoại, đặt câu hỏi, liên hệ thực tiễn, sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu tăng hứng thú học tập môn Triết học Mác – Lênin lên trên 50% trong 2 học kỳ.
  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá thường xuyên về hoạt động tự học: Thiết lập hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá kỹ năng tự học và nghiên cứu của sinh viên, từ đó có phản hồi và hỗ trợ kịp thời. Mục tiêu giảm tỷ lệ sinh viên học đối phó xuống dưới 10% trong 1 năm.
  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, nhóm học tập hỗ trợ tự học: Khuyến khích sinh viên tham gia các câu lạc bộ triết học, nhóm nghiên cứu, hội thảo để trao đổi, thảo luận, nâng cao kỹ năng tự học và tư duy phản biện. Mục tiêu tăng số lượng sinh viên tham gia hoạt động ngoại khóa lên 30% trong 1 năm.
  5. Nâng cao năng lực giảng viên về hướng dẫn phương pháp tự học: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học tích cực và hướng dẫn tự học cho giảng viên bộ môn Triết học Mác – Lênin. Mục tiêu 100% giảng viên được đào tạo trong vòng 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn Triết học Mác – Lênin và các môn khoa học xã hội: Nghiên cứu giúp cải tiến phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả hướng dẫn tự học cho sinh viên, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo.
  2. Nhà quản lý giáo dục đại học: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục hiện đại.
  3. Sinh viên đại học, đặc biệt sinh viên các ngành khoa học xã hội và nhân văn: Học hỏi các phương pháp tự học khoa học, nâng cao năng lực tư duy độc lập và sáng tạo trong học tập.
  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình đào tạo: Tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học, phát triển kỹ năng tự học và năng lực tư duy cho sinh viên đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự học là gì và tại sao nó quan trọng trong học tập đại học?
    Tự học là quá trình cá nhân chủ động, tích cực sử dụng năng lực trí tuệ và thể lực để chiếm lĩnh tri thức. Nó giúp sinh viên phát triển tư duy độc lập, sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, rất cần thiết trong môi trường đại học và công việc tương lai.

  2. Phương pháp tự học nào phù hợp với môn Triết học Mác – Lênin?
    Phương pháp hiệu quả bao gồm kết hợp đọc giáo trình, tài liệu tham khảo, lập dàn bài, phân tích, so sánh, liên hệ thực tiễn và thảo luận nhóm. Việc học thuộc lòng chỉ nên là bước đầu, cần phát triển kỹ năng tư duy phản biện và vận dụng lý luận vào thực tế.

  3. Làm thế nào để giảng viên hướng dẫn phương pháp tự học hiệu quả?
    Giảng viên cần xây dựng giáo án có hướng dẫn cụ thể, tổ chức các hoạt động tương tác, đặt câu hỏi gợi mở, kiểm tra thường xuyên và tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên chủ động nghiên cứu và trao đổi.

  4. Kết quả thực nghiệm cho thấy hướng dẫn phương pháp tự học có tác động như thế nào?
    Sau 4 tuần thực nghiệm, sinh viên được hướng dẫn phương pháp tự học có điểm số và thái độ học tập cải thiện rõ rệt so với nhóm đối chứng, thể hiện qua bài kiểm tra và khảo sát ý kiến, chứng tỏ hiệu quả của phương pháp này.

  5. Làm sao để sinh viên nâng cao hứng thú tự học môn Triết học Mác – Lênin?
    Sinh viên cần hiểu rõ vai trò và ý nghĩa của môn học, được hướng dẫn phương pháp học phù hợp, tham gia các hoạt động ngoại khóa, nhóm học tập và được giảng viên tạo điều kiện phát huy tính sáng tạo, liên hệ thực tiễn trong học tập.

Kết luận

  • Sinh viên trường Đại học Tây Bắc chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của môn Triết học Mác – Lênin và tự học, dẫn đến kết quả học tập còn thấp.
  • Nguyên nhân chính là thiếu phương pháp tự học phù hợp, chưa được giảng viên hướng dẫn bài bản và hình thức dạy học còn đơn điệu.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy hướng dẫn phương pháp tự học giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát huy tính tích cực của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hướng dẫn tự học, kiểm tra thường xuyên và tổ chức hoạt động ngoại khóa hỗ trợ.
  • Tiếp tục triển khai áp dụng quy trình hướng dẫn tự học trong toàn trường, đào tạo giảng viên và đánh giá định kỳ để nâng cao chất lượng đào tạo.

Hành động tiếp theo: Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời nghiên cứu mở rộng phạm vi áp dụng để nâng cao năng lực tự học cho sinh viên toàn trường.