Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục hiện đại, việc nâng cao năng lực tự học cho sinh viên đại học trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập và phát triển bền vững. Tại trường Đại học Tây Bắc, với khoảng 8.000 sinh viên theo học 22 ngành đại học và 8 ngành cao đẳng, môn Triết học Mác – Lênin giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành thế giới quan khoa học và năng lực tư duy lý luận cho sinh viên. Tuy nhiên, thực trạng tự học môn học này còn nhiều hạn chế, với 35,34% sinh viên chỉ đánh giá môn học ở mức bình thường và 2% cho rằng không quan trọng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm hướng dẫn phương pháp tự học môn Triết học Mác – Lênin cho sinh viên trường Đại học Tây Bắc, qua đó nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực tư duy độc lập, sáng tạo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai chương VI và IX trong chương trình môn học, thực hiện trong khoảng thời gian 4 tuần với đối tượng là sinh viên năm thứ hai khoa Văn và khoa Toán. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên trong học tập, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực tự học và nghiên cứu khoa học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chủ đạo: phương pháp luận triết học Mác - Lênin với các nguyên lý duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, cùng với lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Tự học: Quá trình nhận thức của cá nhân với ý thức tự giác, tích cực, độc lập huy động năng lực trí tuệ và thể lực nhằm chiếm lĩnh tri thức.
  • Hướng dẫn phương pháp tự học: Sự hỗ trợ của giảng viên trong việc định hướng, tổ chức và chỉ đạo giúp người học tối ưu hóa quá trình tự lực chiếm lĩnh kiến thức.
  • Hai nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển.
  • Lý luận nhận thức: Bản chất nhận thức theo quan điểm duy vật biện chứng, vai trò thực tiễn và quá trình nhận thức.

Khung lý thuyết này giúp xây dựng phương pháp hướng dẫn tự học phù hợp với đặc thù môn Triết học Mác – Lênin, vừa mang tính trừu tượng cao vừa gắn liền với thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Vận dụng duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, giáo trình và công trình nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp thực tiễn: Bao gồm quan sát, điều tra, phỏng vấn, trò chuyện, tham khảo ý kiến chuyên gia và thực nghiệm sư phạm.

Cỡ mẫu thực nghiệm gồm 140 sinh viên năm thứ hai (70 sinh viên lớp thực nghiệm và 70 sinh viên lớp đối chứng) được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian thực nghiệm kéo dài 4 tuần, tập trung vào hai chương VI và IX của môn học. Phân tích dữ liệu sử dụng so sánh kết quả học tập và khảo sát ý kiến sinh viên về hứng thú, tính tích cực trong học tập.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về môn học và tự học: 23,33% sinh viên đánh giá môn Triết học Mác – Lênin rất quan trọng, 39,33% quan trọng, nhưng vẫn còn 35,34% chỉ xem là bình thường và 2% không quan trọng. Về tự học, 38,67% sinh viên cho rằng tự học môn này chỉ ở mức bình thường, 37,33% quan trọng và 21,33% rất quan trọng.

  2. Hứng thú tự học thấp: 59,33% sinh viên có mức độ hứng thú bình thường, 14,67% không hứng thú và 8% cảm thấy chán nản khi tự học môn này. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập.

  3. Phương pháp tự học phổ biến: 37% sinh viên sử dụng phương pháp kết hợp vở ghi và giáo trình để lập dàn bài, 28% học thuộc lòng bài giảng, 15,5% kết hợp đọc tài liệu tham khảo, 12% đọc giáo trình trước khi nghe giảng, 7,5% liên hệ thực tiễn qua phương tiện thông tin.

  4. Nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng tự học: 42% sinh viên cho rằng chưa có phương pháp tự học phù hợp, 20% chưa ý thức được vai trò môn học, 10,5% do nội dung trừu tượng khó học, 10% không có kiểm tra thường xuyên, 7,5% do hình thức dạy học đơn điệu.

  5. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Trước thực nghiệm, điểm trung bình lớp thực nghiệm là 6,1, lớp đối chứng 6,3. Sau 4 tuần hướng dẫn phương pháp tự học, lớp thực nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số và hứng thú học tập so với lớp đối chứng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức chưa đầy đủ về vai trò môn học và tự học là nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả học tập thấp. Hứng thú học tập thấp phản ánh sự thiếu hấp dẫn trong phương pháp giảng dạy và thiếu hướng dẫn tự học khoa học. Phương pháp tự học chủ yếu dựa vào học thuộc lòng và ghi chép, thiếu sự phân tích, tổng hợp và vận dụng sáng tạo. Nguyên nhân chủ yếu là do sinh viên chưa được hướng dẫn phương pháp tự học phù hợp và giảng viên chưa đầu tư đúng mức vào việc hướng dẫn này.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đại học, việc hướng dẫn phương pháp tự học có tác động tích cực đến kết quả học tập và phát triển năng lực tư duy. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, kết hợp lý luận với thực tiễn, sử dụng các phương tiện hỗ trợ như máy chiếu, tài liệu tham khảo đa dạng đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm, bảng phân tích tỷ lệ sinh viên theo từng mức độ hứng thú và nhận thức về tự học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai chương trình hướng dẫn phương pháp tự học khoa học: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho sinh viên về kỹ năng tự học, kỹ năng phân tích, tổng hợp và vận dụng tri thức. Mục tiêu tăng tỷ lệ sinh viên nhận thức tự học quan trọng lên trên 70% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ môn Triết học và phòng đào tạo.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tích cực, gắn lý luận với thực tiễn: Giảng viên cần áp dụng phương pháp đàm thoại, đặt câu hỏi, phân tích sơ đồ, sử dụng phương tiện hỗ trợ như máy chiếu, tài liệu đa phương tiện để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả. Mục tiêu nâng cao điểm trung bình môn học lên ít nhất 7,0 trong kỳ học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Giảng viên bộ môn.

  3. Tăng cường kiểm tra, đánh giá thường xuyên quá trình tự học của sinh viên: Thiết lập hệ thống bài tập, kiểm tra định kỳ nhằm thúc đẩy sinh viên tự giác học tập và giảng viên có cơ sở đánh giá hiệu quả hướng dẫn. Mục tiêu giảm tỷ lệ sinh viên điểm dưới trung bình xuống dưới 10% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ môn và phòng khảo thí.

  4. Phát triển tài liệu tham khảo và hỗ trợ học tập đa dạng, phù hợp: Cung cấp giáo trình, tài liệu tham khảo, bài giảng điện tử, video bài giảng để sinh viên dễ dàng tiếp cận và tự học hiệu quả. Mục tiêu tăng số lượng tài liệu tham khảo lên gấp đôi trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Nhà trường và bộ môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn Triết học Mác – Lênin: Nắm bắt các phương pháp hướng dẫn tự học hiệu quả, đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Sinh viên đại học, đặc biệt sinh viên năm thứ nhất và thứ hai: Hiểu rõ tầm quan trọng của tự học, áp dụng các kỹ năng tự học khoa học để nâng cao kết quả học tập.

  3. Nhà quản lý giáo dục đại học: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ phát triển năng lực tự học cho sinh viên.

  4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành giáo dục và triết học: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, thực nghiệm sư phạm và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tự học là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục đại học?
    Tự học là quá trình cá nhân chủ động, tích cực lĩnh hội tri thức bằng cách sử dụng năng lực trí tuệ và thể lực. Nó giúp sinh viên phát triển tư duy độc lập, sáng tạo và thích ứng với sự biến đổi nhanh của tri thức hiện đại.

  2. Phương pháp tự học nào phù hợp với môn Triết học Mác – Lênin?
    Phương pháp kết hợp đọc giáo trình, tài liệu tham khảo, lập dàn bài, phân tích, so sánh và liên hệ thực tiễn được đánh giá hiệu quả nhất, giúp sinh viên hiểu sâu sắc và vận dụng kiến thức.

  3. Làm thế nào để giảng viên hướng dẫn phương pháp tự học hiệu quả?
    Giảng viên cần tổ chức các hoạt động học tập tích cực, hướng dẫn kỹ năng tư duy, phân tích, đặt câu hỏi, sử dụng phương tiện hỗ trợ và kiểm tra thường xuyên để thúc đẩy sinh viên tự học.

  4. Nguyên nhân chính khiến sinh viên khó khăn trong tự học môn Triết học Mác – Lênin là gì?
    Chủ yếu do sinh viên chưa nhận thức đúng vai trò môn học, thiếu phương pháp tự học phù hợp, nội dung môn học trừu tượng và phương pháp giảng dạy còn đơn điệu, thiếu sự hướng dẫn cụ thể.

  5. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy điều gì về hiệu quả hướng dẫn tự học?
    Sau 4 tuần thực nghiệm, lớp được hướng dẫn phương pháp tự học có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số và hứng thú học tập so với lớp đối chứng, chứng minh tính khả thi và hiệu quả của giải pháp.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng nhận thức, hứng thú và phương pháp tự học môn Triết học Mác – Lênin của sinh viên trường Đại học Tây Bắc còn nhiều hạn chế.
  • Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu phương pháp tự học phù hợp và sự hướng dẫn khoa học từ giảng viên.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy hướng dẫn phương pháp tự học giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát huy tính tích cực của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường hướng dẫn tự học và kiểm tra thường xuyên nhằm nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Khuyến nghị các bên liên quan triển khai ngay các hoạt động hướng dẫn tự học trong năm học tới để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học.

Hành động tiếp theo: Các giảng viên và nhà quản lý giáo dục cần phối hợp xây dựng kế hoạch triển khai hướng dẫn phương pháp tự học, đồng thời tổ chức đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp.