Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, hoạt động hợp tác quốc tế (HTQT) trong giáo dục đại học trở thành một xu thế tất yếu và có vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và hội nhập quốc tế. Từ năm 2013 đến năm 2020, các trường đại học thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN) đã tích cực triển khai nhiều hoạt động hợp tác quốc tế nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao năng lực nghiên cứu và mở rộng quan hệ đối ngoại. Năm 2020, ĐHQGHN lần đầu tiên lọt vào nhóm 101-150 trường đại học có thời gian thành lập dưới 50 năm theo bảng xếp hạng QS Top 50 Under 50, đồng thời góp mặt trong nhóm 1000 trường đại học hàng đầu thế giới theo Times Higher Education (THE) và QS World University Rankings.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động HTQT của các trường đại học thuộc ĐHQGHN trong giai đoạn 2013-2020, làm rõ vai trò và hiệu quả của các hoạt động này trên ba khía cạnh chính: đào tạo, nghiên cứu khoa học và hội nhập quốc tế. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường đại học thành viên trực thuộc ĐHQGHN, bao gồm các trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Ngoại ngữ, Khoa học Tự nhiên, Công nghệ, Kinh tế, Giáo dục, Việt Nhật và Y Dược. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở dữ liệu, đánh giá hiệu quả và đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng HTQT, góp phần phát triển bền vững hệ thống giáo dục đại học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về quản lý hoạt động hợp tác quốc tế trong giáo dục. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các lý thuyết hiện đại về HTQT trong môi trường đại học, bao gồm:

  • Lý thuyết hợp tác quốc tế trong giáo dục đại học: Nhấn mạnh vai trò của HTQT như một phương thức khai thác kinh nghiệm quốc tế, tận dụng tiến bộ khoa học công nghệ và nguồn lực toàn cầu để phát triển giáo dục.
  • Mô hình ba cấp độ phân tích HTQT: Phân tích các yếu tố tác động ở cấp độ quốc tế (international settings), trong nước (domestic settings) và cá nhân (personal level), giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến lợi ích, nhu cầu và khả năng hợp tác.
  • Khái niệm về các loại hình và hình thức HTQT: Bao gồm hợp tác bình đẳng, hợp tác nhà cung cấp – nhà thụ hưởng dịch vụ, hợp tác tài trợ – nhận tài trợ, cùng 9 hình thức HTQT theo Luật Giáo dục đại học sửa đổi năm 2018 như liên kết đào tạo, trao đổi giảng viên, nghiên cứu khoa học, thành lập văn phòng đại diện, v.v.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hợp tác quốc tế, hội nhập quốc tế, liên kết đào tạo quốc tế, trao đổi giảng viên và sinh viên, nghiên cứu khoa học quốc tế, và quản lý hoạt động hợp tác quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, thống kê, phân tích và so sánh để đánh giá toàn diện hoạt động HTQT của các trường đại học thuộc ĐHQGHN trong giai đoạn 2013-2020. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 8 trường đại học thành viên trực thuộc ĐHQGHN và các đối tác quốc tế liên quan.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất theo mục tiêu, tập trung vào các trường đại học có hoạt động HTQT nổi bật và có dữ liệu đầy đủ. Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích định lượng: Thu thập và xử lý số liệu về số lượng chương trình liên kết đào tạo, số lượng cán bộ, giảng viên và sinh viên tham gia trao đổi, số lượng công bố khoa học quốc tế, số hội thảo quốc tế tổ chức, v.v.
  • Phân tích định tính: Phỏng vấn trực tiếp cán bộ lãnh đạo và cán bộ làm công tác HTQT để thu thập ý kiến, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Phân tích ba cấp độ: Đánh giá các yếu tố quốc tế, trong nước và cá nhân ảnh hưởng đến hoạt động HTQT.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2013 đến năm 2020, tương ứng với giai đoạn thực hiện các chính sách đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng và chất lượng chương trình hợp tác đào tạo
    Từ năm 2017 đến 2020, số lượng các chương trình liên kết đào tạo quốc tế của ĐHQGHN tăng đều đặn, với hơn 50 chương trình được triển khai tại 8 trường thành viên. Tỷ lệ chương trình đào tạo chất lượng cao và liên kết đào tạo có thỏa thuận công nhận tín chỉ đạt trên 15%, vượt mức yêu cầu tối thiểu 10% theo chuẩn quốc gia.

  2. Gia tăng trao đổi cán bộ, giảng viên và sinh viên
    Giai đoạn 2015-2019, ĐHQGHN đã cử hơn 3.000 lượt cán bộ, giảng viên và sinh viên đi trao đổi học thuật, nghiên cứu và giảng dạy tại nước ngoài, đồng thời thu hút hơn 2.500 lượt chuyên gia, giảng viên và sinh viên quốc tế đến học tập và làm việc. Tỷ lệ sinh viên quốc tế tại các đơn vị đào tạo tăng từ 5% năm 2017 lên khoảng 8% năm 2019.

  3. Nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học quốc tế
    Số lượng công bố quốc tế thuộc danh mục Scopus và WoS của ĐHQGHN tăng trung bình 12% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2019. Các trường thành viên đã tổ chức hơn 30 hội nghị, hội thảo khoa học quốc tế, góp phần nâng cao uy tín và vị thế nghiên cứu của ĐHQGHN trên trường quốc tế.

  4. Phát triển cơ sở hạ tầng và chính sách hỗ trợ HTQT
    ĐHQGHN đã xây dựng và vận hành Cổng thông tin tuyển sinh sinh viên quốc tế trực tuyến, thu hút trung bình 100-120 lượt truy cập mỗi ngày, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên quốc tế tiếp cận thông tin và đăng ký học tập. Đồng thời, chương trình thu hút học giả quốc tế đã mời hơn 50 học giả từ các trường đại học uy tín trên thế giới đến giảng dạy và nghiên cứu tại ĐHQGHN.

Thảo luận kết quả

Các kết quả trên cho thấy hoạt động HTQT của các trường đại học thuộc ĐHQGHN đã có bước phát triển vượt bậc về quy mô và chất lượng trong giai đoạn 2013-2020. Nguyên nhân chính là do sự chủ động trong việc xây dựng chiến lược HTQT dài hạn, đa dạng hóa hình thức hợp tác, đồng thời tận dụng hiệu quả các chính sách của Nhà nước và sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của HTQT trong việc nâng cao năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học, đồng thời góp phần nâng cao vị thế của ĐHQGHN trên bản đồ giáo dục đại học khu vực và thế giới. Việc tăng cường trao đổi cán bộ, sinh viên và thu hút học giả quốc tế đã tạo ra môi trường học thuật năng động, thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy và nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng số lượng chương trình liên kết đào tạo, số lượng cán bộ và sinh viên tham gia trao đổi, cũng như số lượng công bố quốc tế và hội thảo khoa học tổ chức hàng năm. Bảng thống kê chi tiết về tỷ lệ sinh viên quốc tế và các chương trình đào tạo chất lượng cao cũng giúp minh họa rõ nét hiệu quả của hoạt động HTQT.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như tính bền vững của một số chương trình chưa cao, chất lượng hợp tác chưa đồng đều giữa các trường thành viên, và một số chính sách HTQT chưa được triển khai đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả tổng thể. Đây là những vấn đề cần được quan tâm và giải quyết trong giai đoạn tiếp theo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng chiến lược HTQT dài hạn và đồng bộ
    Các trường đại học thuộc ĐHQGHN cần xây dựng kế hoạch hợp tác quốc tế có tầm nhìn dài hạn, gắn kết chặt chẽ với chiến lược phát triển chung của Nhà trường và định hướng quốc gia. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo ĐHQGHN và các trường thành viên.

  2. Mở rộng và đa dạng hóa hình thức hợp tác quốc tế
    Khuyến khích phát triển các chương trình liên kết đào tạo đa ngành, hợp tác nghiên cứu đa phương, và các dự án chuyển giao công nghệ với các đối tác quốc tế có uy tín. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Phòng hợp tác quốc tế và các đơn vị chuyên môn.

  3. Nâng cao chất lượng và tính bền vững của các chương trình HTQT
    Tăng cường kiểm định, đánh giá chất lượng các chương trình liên kết đào tạo và dự án hợp tác, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả lâu dài. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm định chất lượng và phòng hợp tác quốc tế.

  4. Phát triển nguồn nhân lực chuyên trách về HTQT
    Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác hợp tác quốc tế, đặc biệt là kỹ năng ngoại ngữ, quản lý dự án và đàm phán quốc tế. Thời gian thực hiện: 1-3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban nhân sự và phòng hợp tác quốc tế.

  5. Tăng cường quảng bá và thu hút sinh viên quốc tế
    Đẩy mạnh hoạt động truyền thông, nâng cấp hệ thống tuyển sinh trực tuyến, xây dựng các chương trình học bổng hấp dẫn nhằm thu hút sinh viên quốc tế chất lượng cao. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Phòng tuyển sinh và phòng hợp tác quốc tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các trường đại học và viện nghiên cứu
    Giúp hoạch định chiến lược phát triển HTQT, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu khoa học.

  2. Cán bộ làm công tác hợp tác quốc tế
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các hình thức, phương pháp và quản lý hoạt động HTQT, hỗ trợ nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục và quản lý nhà nước
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng và hoàn thiện các chính sách, quy định về HTQT trong giáo dục đại học phù hợp với xu thế hội nhập.

  4. Sinh viên, học viên nghiên cứu quan hệ quốc tế và quản lý giáo dục
    Giúp hiểu rõ thực trạng, thách thức và cơ hội trong HTQT giáo dục đại học tại Việt Nam, phục vụ cho nghiên cứu và học tập chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động hợp tác quốc tế của ĐHQGHN tập trung vào những lĩnh vực nào?
    Hoạt động HTQT chủ yếu tập trung vào đào tạo liên kết quốc tế, trao đổi giảng viên và sinh viên, nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và tổ chức hội thảo quốc tế. Ví dụ, từ 2015-2019, ĐHQGHN đã tổ chức hơn 30 hội thảo quốc tế và triển khai hơn 50 chương trình liên kết đào tạo.

  2. Làm thế nào để các trường đại học thuộc ĐHQGHN thu hút sinh viên quốc tế?
    ĐHQGHN đã xây dựng cổng thông tin tuyển sinh trực tuyến dành cho sinh viên quốc tế, cung cấp thông tin đa ngôn ngữ và hỗ trợ tư vấn. Trung bình mỗi ngày có 100-120 lượt truy cập, giúp tăng cường quảng bá và thu hút sinh viên quốc tế.

  3. Các chính sách của Nhà nước ảnh hưởng thế nào đến hoạt động HTQT?
    Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ như Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới giáo dục, các đề án cử lưu học sinh đi đào tạo nước ngoài, và quy định về quản lý các cơ sở giáo dục có yếu tố nước ngoài, tạo điều kiện thuận lợi cho HTQT phát triển.

  4. Những thách thức chính trong hoạt động HTQT của các trường đại học thuộc ĐHQGHN là gì?
    Các thách thức gồm tính bền vững của chương trình hợp tác chưa cao, chất lượng hợp tác chưa đồng đều, hạn chế về nguồn lực và năng lực quản lý, cũng như sự thiếu đồng bộ trong chính sách và kế hoạch dài hạn.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế trong giáo dục đại học?
    Cần xây dựng chiến lược dài hạn, đa dạng hóa hình thức hợp tác, nâng cao chất lượng chương trình, phát triển nguồn nhân lực chuyên trách và tăng cường quảng bá thu hút sinh viên quốc tế. Ví dụ, ĐHQGHN đã triển khai chương trình thu hút học giả quốc tế và đồng giám đốc phòng thí nghiệm trọng điểm nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu.

Kết luận

  • Hoạt động hợp tác quốc tế của các trường đại học thuộc ĐHQGHN từ 2013 đến 2020 đã đạt nhiều thành tựu nổi bật về đào tạo, nghiên cứu khoa học và hội nhập quốc tế.
  • Số lượng chương trình liên kết đào tạo, cán bộ và sinh viên tham gia trao đổi, cũng như công bố khoa học quốc tế đều tăng trưởng ổn định, góp phần nâng cao vị thế của ĐHQGHN trên trường quốc tế.
  • Các chính sách của Nhà nước và chiến lược phát triển của ĐHQGHN đã tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động HTQT phát triển bền vững.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế về tính bền vững, chất lượng và quản lý cần được khắc phục trong thời gian tới.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả HTQT, bao gồm xây dựng chiến lược dài hạn, đa dạng hóa hình thức hợp tác, phát triển nguồn nhân lực và tăng cường quảng bá thu hút sinh viên quốc tế.

Next steps: Các trường đại học thuộc ĐHQGHN cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới để phát huy tối đa tiềm năng HTQT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

Call-to-action: Lãnh đạo và cán bộ các trường đại học, các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia quản lý giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị nhằm thúc đẩy hoạt động hợp tác quốc tế phát triển bền vững và hiệu quả hơn nữa.