HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT NỘI BỘ HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM – CHI NHÁNH TỈNH BẮC NINH

• Tác giả: Nguyễn Thị Trinh
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Phương
• Trường học: Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
• Chuyên ngành: Kế toán, Kiểm toán và Phân tích
• Đề tài: Hoàn thiện kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam – Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• Loại tài liệu: Đề án tốt nghiệp thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Mục tiêu nghiên cứu tổng quát
• 1.4. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể
• 1.5. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.6. Phạm vi nghiên cứu
• 1.7. Phương pháp nghiên cứu
• 1.8. Ý nghĩa của đề tài nghiên cứu
• 1.9. Kết cấu của đề tài nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
• 2.1. Tổng quan kiểm soát nội bộ và kiểm soát nội bộ tại ngân hàng thương mại
• 2.2. Lịch sử hình thành và phát triển kiểm soát nội bộ
• 2.3. Kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại theo khung COSO
• 2.3.1. Môi trường kiểm soát
• 2.3.2. Nhận diện và đánh giá rủi ro
• 2.3.3. Hoạt động kiểm soát
• 2.3.4. Thông tin và truyền thông
• 2.3.5. Hoạt động giám sát
• 2.4. Kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại theo khung BASEL
• 2.5. Khái quát hoạt động cho vay tại ngân hàng thương mại
• 2.5.1. Khái niệm, nguyên tắc hoạt động cho vay
• 2.5.2. Phân loại hoạt động cho vay tại ngân hàng thương mại
• 2.5.3. Quy trình cho vay tại ngân hàng thương mại
• 2.5.4. Các rủi ro thường gặp trong hoạt động cho vay
• 2.6. Nội dung kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại ngân hàng thương mại
• 2.6.1. Môi trường kiểm soát hoạt động cho vay
• 2.6.2. Nhận diện và đánh giá rủi ro hoạt động cho vay
• 2.6.3. Hoạt động kiểm soát hoạt động cho vay
• 2.6.4. Thông tin và truyền thông trong hoạt động cho vay
• 2.6.5. Hoạt động giám sát hoạt động cho vay
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM - CHI NHÁNH TỈNH BẮC NINH
• 3.1. Tổng quan về Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• 3.2. Quá trình hình thành và phát triển
• 3.3. Sơ đồ tổ chức và cơ cấu quản lý của chi nhánh
• 3.4. Kết quả các hoạt động kinh doanh của chi nhánh giai đoạn 2021 – 2023
• 3.5. Hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• 3.5.1. Đối tượng vay vốn
• 3.5.2. Điều kiện vay vốn
• 3.5.3. Thời hạn cho vay
• 3.5.4. Mức cho vay
• 3.5.5. Lãi suất cho vay
• 3.5.6. Quy trình, thủ tục cho vay
• 3.6. Thực trạng kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• 3.6.1. Thực trạng môi trường kiểm soát
• 3.6.2. Thực trạng nhận diện, đo lường và đánh giá rủi ro
• 3.6.3. Thực trạng hoạt động kiểm soát
• 3.6.4. Thực trạng thông tin và truyền thông
• 3.6.5. Thực trạng hoạt động giám sát
• 4. CHƯƠNG 4: THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, CÁC GIẢI PHÁP VÀ KẾT LUẬN
• 4.1. Đánh giá chung về thực trạng kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• 4.2. Những kết quả đạt được
• 4.3. Những tồn tại, hạn chế
• 4.4. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế
• 4.5. Một số giải pháp đề xuất hoàn thiện Kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh
• 4.5.1. Giải pháp về môi trường kiểm soát
• 4.5.2. Giải pháp về nhận diện và đánh giá rủi ro
• 4.5.3. Giải pháp về hoạt động kiểm soát
• 4.5.4. Giải pháp về thông tin và truyền thông
• 4.5.5. Giải pháp về hoạt động giám sát
• 4.6. Một số kiến nghị
• 4.6.1. Đối với Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam
• 4.6.2. Đối với Ngân hàng Nhà nước
• 4.7. Kết luận đề tài nghiên cứu
• KẾT LUẬN CHUNG
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Kiểm Soát Nội Bộ Cho Vay Agribank 55 Ký Tự

Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tín dụng, cung cấp vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, môi trường kinh doanh hiện đại tiềm ẩn nhiều rủi ro, đòi hỏi các NHTM phải chú trọng kiểm soát nội bộ (KSNB) để đảm bảo an toàn và nâng cao tính cạnh tranh. KSNB hiệu quả giúp ngân hàng vận hành trôi chảy, tuân thủ pháp luật và đạt được mục tiêu kinh doanh. Agribank, NHTM hàng đầu Việt Nam, đặc biệt quan tâm đến KSNB hoạt động cho vay, nguồn thu nhập lớn nhất của ngân hàng. Theo Nguyễn Thị Trinh tại đề án tốt nghiệp thạc sĩ, Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh cũng không ngừng nỗ lực cải thiện KSNB, nhưng vẫn còn một số vấn đề cần giải quyết. Đề tài "Hoàn thiện kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh" tập trung nghiên cứu và đưa ra giải pháp.

1.1. Lịch Sử Phát Triển Kiểm Soát Nội Bộ Cho Vay

KSNB trải qua bốn giai đoạn: sơ khai, hình thành, phát triển và hiện đại. Mỗi giai đoạn có định nghĩa và mục tiêu khác nhau. Sự phát triển của kinh tế và hội nhập toàn cầu đòi hỏi KSNB phải toàn diện và có tổ chức, không chỉ liên quan đến BCTC mà còn mở rộng ra các khía cạnh hoạt động và tuân thủ. Khung COSO và BASEL là những chuẩn mực quan trọng trong KSNB hiện nay. Các mô hình kinh doanh liên tục thay đổi, sự phức tạp trong kinh doanh ngày càng tăng; hệ thống kỹ thuật, công nghệ ngày càng phát triển hiện đại và yêu cầu về báo cáo, quản trị rủi ro ngày một nâng cao nhằm ngăn ngừa và phát hiện gian lận.

1.2. Vai Trò Của Chuẩn Mực Kiểm Soát Nội Bộ COSO BASEL

Khung COSO tập trung vào năm yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Ủy ban Basel về giám sát nghiệp vụ ngân hàng cụ thể hóa thành 13 nguyên tắc nhằm hoàn thiện KSNB tại NHTM. BASEL ra đời nhằm để quản trị các rủi ro trong ngành ngân hàng. Năm 1988, Ủy ban đã giới thiệu hiệp ước vốn Basel I xác định các tiêu chuẩn về vốn để hạn chế rủi ro kinh doanh của NHTM và tăng cường hệ thống tài chính. Các quy định tại Hiệp ước Basel I đã được sửa đổi, khắc phục, Ủy ban Basel đã đề xuất khung đo lường mới (Basel II) với 3 trụ cột chính.

II. Thách Thức Rủi Ro Trong Hoạt Động Cho Vay Agribank 58 Ký Tự

Hoạt động cho vay mang lại lợi nhuận lớn cho ngân hàng, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để tồn tại và phát triển bền vững, hoạt động cho vay cần an toàn và hiệu quả. Các nguyên tắc cho vay, theo Thông tư 39/TT-NHNN, bao gồm sử dụng vốn đúng mục đích, hoàn trả gốc và lãi đúng hạn, và tuân thủ pháp luật. Agribank phải cho vay đối với những dự án khả thi, có khả năng hoàn trả nợ. Theo Nguyễn Thị Trinh, KSNB hoạt động cho vay cần đảm bảo tuân thủ, kiểm soát rủi ro và bảo vệ lợi ích của ngân hàng. Đồng thời, KSNB hoạt động cho vay giúp ngân hàng nhận biết, phát hiện một cách kịp thời những tồn tại, bất cập và các rủi ro cho vay làm giảm chất lượng của hoạt động cho vay để kịp thời ngăn chặn, kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành các cơ chế, quy chế, quy định nội bộ, tăng cường biện pháp bảo đảm an toàn tài sản, bảo vệ lợi ích của ngân hàng và nâng cao hiệu quả hoạt động của chi nhánh ngân hàng.

2.1. Các Loại Rủi Ro Tín Dụng Thường Gặp Tại Agribank

Rủi ro tín dụng là rủi ro lớn nhất trong hoạt động cho vay, bao gồm rủi ro khách hàng không trả được nợ, rủi ro do thông tin không chính xác, và rủi ro do quản lý tài sản đảm bảo kém. Để phòng ngừa rủi ro, Agribank cần thẩm định kỹ lưỡng khách hàng, đánh giá phương án kinh doanh, và quản lý tài sản đảm bảo chặt chẽ. Ngân hàng và khách hàng phải cùng tuân thủ những nguyên tắc cho vay nhất định, tại Điều 4 Thông tư 39/TT-NHNN nguyên tắc cho vay, vay vốn tại TCTD bao gồm 3 nguyên tắc chính sau đây: Thứ nhất, vốn vay phải được sử dụng đúng mục đích đã được thỏa thuận trong hợp đồng tín dụng. Thứ hai, hoàn trả gốc và lãi tiền vay đúng thời hạn đã thỏa thuận giữa ngân hàng và khách hàng.

2.2. Tuân Thủ Pháp Luật Trong Hoạt Động Cho Vay Agribank

Agribank phải tuân thủ Luật các tổ chức tín dụng, thông tư của NHNN, và các quy định pháp luật liên quan. Vi phạm pháp luật có thể dẫn đến xử phạt và ảnh hưởng đến uy tín của ngân hàng. Cần kiểm soát chặt chẽ các quy trình cho vay để đảm bảo tuân thủ pháp luật. Ngân hàng cần thực hiện cơ chế, chính sách, quy định nội bộ, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp và văn hóa kiểm soát để kiểm soát xung đột lợi ích, rủi ro và tuân thủ. Hoạt động cho vay là hoạt động mang lại nhiều lợi nhuận cho ngân hàng đồng thời chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn nhất.

III. Giải Pháp Kiểm Soát Nội Bộ Cho Vay Tại Agribank Bắc Ninh 59 Ký Tự

Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay là một quá trình kiểm tra, giám sát để đảm bảo đạt được mục tiêu của hoạt động cho vay và kinh doanh của ngân hàng. Để tăng cường KSNB tại Agribank Bắc Ninh, cần tập trung vào môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Theo Nguyễn Thị Trinh, KSNB giúp ngân hàng nhận biết những tồn tại, bất cập và các rủi ro cho vay, từ đó có biện pháp ngăn chặn kịp thời. Cơ cấu tổ chức kiểm soát nội bộ Agribank cũng cần được xem xét để phù hợp với quy mô và hoạt động của chi nhánh.

3.1. Nâng Cao Môi Trường Kiểm Soát Rủi Ro Tín Dụng

Môi trường kiểm soát bao gồm sự trung thực, năng lực và đạo đức của nhân viên. Cần tuyển dụng và đào tạo nhân viên có trình độ, kinh nghiệm. Agribank Bắc Ninh cần xây dựng văn hóa kiểm soát, khuyến khích nhân viên báo cáo các sai phạm. Phải kiểm tra, giám sát của HĐQT, Ban lãnh đạo, cá nhân người làm công tác KSNB và/hoặc những người có thẩm quyền đối với đối với cá nhân, bộ phận làm công tác cho vay để đảm bảo đạt được mục tiêu của hoạt động cho vay và kinh doanh của ngân hàng.

3.2. Hoàn Thiện Hoạt Động Giám Sát Hoạt Động Cho Vay

Hoạt động giám sát bao gồm giám sát liên tục và đánh giá định kỳ. Cần xây dựng hệ thống báo cáo, theo dõi và đánh giá các chỉ số hoạt động cho vay. Agribank Bắc Ninh cần kiểm tra, đánh giá độc lập để đảm bảo tính khách quan. Việc giám sát, đánh giá này cũng cần được công khai, minh bạch. Kiểm soát xung đột lợi ích, rủi ro và tuân thủ là yếu tố quan trọng trong hoạt động giám sát.

IV. Phân Tích Thực Trạng Kiểm Soát Nội Bộ Agribank Bắc Ninh 60 Ký Tự

Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều nỗ lực trong KSNB, nhưng vẫn còn một số hạn chế. Môi trường kiểm soát chưa thực sự mạnh mẽ, đánh giá rủi ro chưa đầy đủ, hoạt động kiểm soát còn lỏng lẻo, thông tin và truyền thông chưa hiệu quả, giám sát chưa thường xuyên. Theo Nguyễn Thị Trinh, cần phân tích nguyên nhân của những hạn chế này để có giải pháp khắc phục. Agribank Bắc Ninh cần tập trung vào việc nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ cho vay để đảm bảo an toàn và phát triển bền vững. Đồng thời phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện trách nhiệm an sinh xã hội, hưu trí như: chi trả và miễn phí sử dụng dịch vụ khi khách hàng nhận an sinh, trợ cấp xã hội qua tài khoản thanh toán mở tại Agribank, phối hợp cùng với cơ quan chức năng thực hiện “số hóa” việc chi trả lương hưu qua tài khoản thanh toán, giúp đẩy mạnh thanh toán không dùng tiền mặt, bắt nhịp xu thế phát triển của nền kinh tế.

4.1. Đánh Giá Môi Trường Kiểm Soát Hiện Tại Ở Agribank

Cần đánh giá năng lực và phẩm chất của nhân viên, công tác đào tạo, và văn hóa kiểm soát. Cần có chính sách khen thưởng, kỷ luật rõ ràng để khuyến khích tuân thủ. Hoạt động này không chỉ khẳng định vai trò, vị thế của một ngân hàng thương mại phục vụ bà con nông dân “tam nông: nông nghiệp – nông thôn – nông dân” mà còn khẳng định là ngân hàng thương mại nhà nước tiên phong thực hiện các hính sách tài chính - tiền tệ, góp phần ổn định nền kinh tế vĩ mô, thúc đẩy tăng trưởng và kiềm chế lạm phát. Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh luôn không ngừng nỗ lực mở rộng và phát triển hơn nữa để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ kinh doanh, giảm thiểu rủi ro xuống mức thấp nhất có thể nhằm nâng cao vị thế ngân hàng trong hệ thống ngân hàng toàn tỉnh.

4.2. Phân Tích Quy Trình Cho Vay Và Rủi Ro Liên Quan

Phân tích quy trình thẩm định, phê duyệt, giải ngân và thu hồi nợ. Xác định các rủi ro tiềm ẩn trong từng giai đoạn của quy trình. Khách hàng vay vốn tại Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh là toàn bộ khách hàng cá nhân và khách hàng pháp nhân trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh đáp ứng đủ điều kiện vay vốn theo quy định của NHNN và Agribank. Agribank xem xét phê duyệt, quyết định cho vay khi khách hàng có đủ các điều kiện sau đây: Có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự theo quy định. Nhu cầu vay vốn để sử dụng vào mục đích hợp pháp, không thuộc đối tượng không được cho vay theo quy định của pháp luật. Có phương án sử dụng vốn khả thi. Quy định về thời hạn vay, mức cho vay và lãi suất cho vay.

V. Đề Xuất Giải Pháp Hoàn Thiện KSNB Cho Vay Agribank 56 Ký Tự

Để hoàn thiện KSNB hoạt động cho vay tại Agribank Bắc Ninh, cần có các giải pháp cụ thể cho từng yếu tố của hệ thống KSNB. Nâng cao môi trường kiểm soát bằng cách tăng cường đào tạo nhân viên, xây dựng văn hóa kiểm soát. Hoàn thiện đánh giá rủi ro bằng cách xác định và đánh giá đầy đủ các rủi ro tiềm ẩn. Tăng cường hoạt động kiểm soát bằng cách kiểm tra, giám sát chặt chẽ các quy trình cho vay. Cải thiện thông tin và truyền thông bằng cách xây dựng hệ thống báo cáo, theo dõi và đánh giá hiệu quả. Hoàn thiện giám sát bằng cách thực hiện kiểm tra, đánh giá độc lập. Với những nỗ lực để tăng quy mô nguồn vốn, tài sản và mở rộng mạng lưới chi nhánh đến các tỉnh của cả nước, ngày 26/06/1997, Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh được thành lập và đi vào hoạt động với 285 cán bộ.

5.1. Giải Pháp Về Môi Trường Kiểm Soát Cụ Thể

Xây dựng bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp, tăng cường kiểm tra và giám sát tuân thủ quy tắc. Đảm bảo tính độc lập của bộ phận kiểm soát nội bộ. Thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh tiền tệ, tài chính – ngân hàng, chủ yếu cho đối tượng khách hàng ở địa bàn nông thôn, thực hiện chính sách tam nông: nông nghiệp – nông thôn – nông dân theo chủ trương, chính sách của trụ sở chính Agribank. Đồng thời phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện trách nhiệm an sinh xã hội.

5.2. Nâng Cao Hiệu Quả Đánh Giá Rủi Ro Tín Dụng

Sử dụng các công cụ đánh giá rủi ro hiện đại, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm. Thường xuyên cập nhật thông tin về khách hàng và thị trường. Các hoạt động kinh tế chủ yếu như sau: - Huy động vốn: Nhận tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm; phát hành chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và các hình thức huy động vốn khác theo quy định trong từng thời kỳ của Agribank. - Cấp tín dụng: cho vay, bảo lãnh, phát hành L/C…. theo thẩm quyền do Agribank quy định.

VI. Kiến Nghị Về Hoàn Thiện KSNB Cho Vay Agribank Bắc Ninh 54 Ký Tự

Để hoàn thiện KSNB, cần có sự phối hợp giữa Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh, Agribank trung ương, và NHNN. Agribank trung ương cần ban hành các quy định, hướng dẫn cụ thể về KSNB hoạt động cho vay. NHNN cần tăng cường thanh tra, giám sát hoạt động của các TCTD. NHNN cần tăng cường thanh tra, giám sát hoạt động của các TCTD, cấp phép cho các TCTD có vốn điều lệ và nguồn nhân lực đảm bảo năng lực KSNB, áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với các vi phạm. Đề xuất hoàn thiện kiểm soát nội bộ phải xuất phát từ thực tế và có tính khả thi cao. Ngân hàng cũng cần đánh giá năng lực và phẩm chất của nhân viên, công tác đào tạo, và văn hóa kiểm soát.

6.1. Kiến Nghị Đối Với Agribank Trung Ương

Ban hành các quy định, hướng dẫn cụ thể về KSNB, tăng cường đào tạo cán bộ kiểm soát. Xây dựng hệ thống thông tin, báo cáo chuẩn mực. Thực hiện các nhiệm vụ khác do cấp có thẩm quyền Agribank giao. Đảm bảo tính độc lập của bộ phận kiểm soát nội bộ.

6.2. Kiến Nghị Đối Với Ngân Hàng Nhà Nước

Tăng cường thanh tra, giám sát hoạt động của các TCTD, ban hành các quy định chặt chẽ về KSNB. Áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với các vi phạm. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm. Huy động vốn: Nhận tiền gửi không kỳ hạn, có kỳ hạn, tiền gửi tiết kiệm; phát hành chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu và các hình thức huy động vốn khác theo quy định trong từng thời kỳ của Agribank.

Tổng quan nghiên cứu

Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng trong nền kinh tế, đặc biệt là chức năng cho vay vốn phục vụ sản xuất kinh doanh và đầu tư. Tại Việt Nam, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank) là NHTM duy nhất do Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ, giữ vai trò chủ lực trong ổn định kinh tế vĩ mô và phát triển nông thôn. Đến cuối năm 2023, tổng tài sản của Agribank đạt khoảng 2,04 triệu tỷ đồng, với dư nợ cho vay nền kinh tế trên 1,55 triệu tỷ đồng, trong đó tỷ lệ nợ xấu chiếm 1,85%. Thu nhập lãi cho vay chiếm tới 90,6% tổng thu nhập lãi, cho thấy hoạt động cho vay là nguồn thu chính và cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất.

Tại Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh, một trong 171 chi nhánh loại I trên toàn quốc, công tác kiểm soát nội bộ (KSNB) hoạt động cho vay được chú trọng nhằm đảm bảo tăng trưởng tín dụng hiệu quả và bền vững. Tuy nhiên, thực tế cho thấy còn tồn tại nhiều hạn chế trong KSNB hoạt động cho vay, chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý trong môi trường kinh doanh hiện đại. Do đó, nghiên cứu nhằm hoàn thiện KSNB hoạt động cho vay tại Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2021-2023 là cần thiết để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, bảo toàn và phát triển vốn ngân hàng.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng KSNB hoạt động cho vay, xác định tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động cho vay, góp phần bảo đảm an toàn tài chính và phát triển bền vững của chi nhánh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu tài chính, báo cáo kinh doanh và các tài liệu liên quan của Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2021-2023. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ mang lại giá trị thực tiễn cho ngân hàng mà còn đóng góp vào lý luận về KSNB trong lĩnh vực ngân hàng thương mại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai khung lý thuyết chính về kiểm soát nội bộ (KSNB) trong ngân hàng thương mại:

1. Khung COSO (Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission): COSO định nghĩa KSNB là một quá trình được thiết kế và vận hành bởi con người nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Khung COSO gồm 5 thành phần chính:

   • Môi trường kiểm soát: nền tảng đạo đức, phong cách quản lý, phân công quyền hạn.
   • Nhận diện và đánh giá rủi ro: xác định, đo lường và đánh giá các rủi ro tiềm ẩn.
   • Hoạt động kiểm soát: các chính sách, thủ tục nhằm giảm thiểu rủi ro.
   • Thông tin và truyền thông: hệ thống trao đổi thông tin hiệu quả, kịp thời.
   • Hoạt động giám sát: giám sát thường xuyên và định kỳ để duy trì hiệu quả KSNB.

2. Khung Basel: Được phát triển bởi Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng, khung Basel tập trung vào quản trị rủi ro và yêu cầu vốn tối thiểu nhằm đảm bảo an toàn tài chính. Khung này cụ thể hóa 5 yếu tố KSNB thành 13 nguyên tắc cơ bản, bao gồm trách nhiệm của Hội đồng quản trị, Ban điều hành, đánh giá rủi ro, tổ chức kiểm soát, hệ thống thông tin, giám sát và kiểm toán nội bộ.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm chuyên ngành như: rủi ro tín dụng, nợ xấu, dự phòng rủi ro tín dụng, quy trình cho vay, và các nguyên tắc cho vay theo Thông tư 39/TT-NHNN.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ Báo cáo tài chính, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, các báo cáo thường niên và tài liệu nội bộ của Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2021-2023. Ngoài ra, dữ liệu được bổ sung từ phỏng vấn cán bộ tín dụng, kiểm tra giám sát nội bộ và các tài liệu pháp lý liên quan.

• Phương pháp phân tích:

  • Phân tích định lượng: so sánh các chỉ tiêu tài chính như dư nợ cho vay, tỷ lệ nợ xấu, thu nhập lãi, dự phòng rủi ro qua các năm để đánh giá hiệu quả KSNB.
  • Phân tích định tính: đánh giá thực trạng môi trường kiểm soát, nhận diện rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát dựa trên phỏng vấn và quan sát thực tế.
  • So sánh với các tiêu chuẩn COSO và Basel để xác định mức độ phù hợp và hiệu quả của KSNB tại chi nhánh.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn bộ các báo cáo tài chính và hoạt động kinh doanh của chi nhánh trong 3 năm liên tiếp được sử dụng. Phỏng vấn được thực hiện với các cán bộ tín dụng, quản lý và kiểm soát nội bộ có kinh nghiệm nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ tháng 1/2023 đến tháng 4/2024, bao gồm giai đoạn chuẩn bị, thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu quả hoạt động cho vay và KSNB: Tổng dư nợ cho vay tại Agribank Chi nhánh Bắc Ninh tăng trưởng ổn định từ 2021 đến 2023, đạt khoảng 1,55 triệu tỷ đồng trên toàn hệ thống Agribank, trong đó chi nhánh Bắc Ninh đóng góp tỷ trọng đáng kể. Tỷ lệ nợ xấu duy trì ở mức 1,85%, tương đương 0,29 triệu tỷ đồng, cho thấy rủi ro tín dụng được kiểm soát tương đối tốt nhưng vẫn còn tiềm ẩn.

2. Môi trường kiểm soát còn hạn chế: Qua khảo sát, nhận thấy sự phân cấp, phân quyền chưa rõ ràng, chồng chéo trong điều hành và tác nghiệp giữa các bộ phận vẫn diễn ra thường xuyên. Năng lực và kinh nghiệm của cán bộ tín dụng chưa đồng đều, đặc biệt trong việc nhận diện rủi ro trước khi giải ngân.

3. Nhận diện và đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Việc nhận diện rủi ro chủ yếu dựa trên kinh nghiệm cá nhân, chưa áp dụng rộng rãi các mô hình đánh giá rủi ro hiện đại và công nghệ dữ liệu lớn. Công nghệ thông tin trong quản trị rủi ro còn mang tính thủ công, định tính, hạn chế khả năng dự báo và kiểm soát rủi ro kịp thời.

4. Hoạt động kiểm soát và giám sát chưa thường xuyên: Kiểm tra, giám sát nội bộ chủ yếu thực hiện định kỳ hàng tháng hoặc quý, thiếu sự giám sát thường xuyên hàng ngày. Việc kiểm soát sau khi phát hiện sai sót chưa được xử lý triệt để, ảnh hưởng đến hiệu quả KSNB.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, dẫn đến trách nhiệm không được phân bổ hợp lý, gây chồng chéo và thiếu hiệu quả trong kiểm soát. So với các nghiên cứu trong ngành ngân hàng thương mại khác, Agribank Chi nhánh Bắc Ninh có điểm mạnh về quy trình cho vay chuẩn hóa nhưng còn hạn chế trong ứng dụng công nghệ và quản trị rủi ro hiện đại.

Việc chưa áp dụng công nghệ thông tin tiên tiến làm giảm khả năng nhận diện và đánh giá rủi ro chính xác, từ đó ảnh hưởng đến hoạt động kiểm soát và giám sát. Kết quả này phù hợp với xu hướng chung của nhiều ngân hàng thương mại tại Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi số.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dư nợ cho vay, tỷ lệ nợ xấu qua các năm, bảng đánh giá mức độ hiệu quả của từng thành phần KSNB theo tiêu chuẩn COSO và Basel để minh họa rõ ràng hơn về thực trạng và điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường môi trường kiểm soát: Ban lãnh đạo chi nhánh cần làm gương về tính chính trực và đạo đức nghề nghiệp, đồng thời thiết lập mục tiêu cho vay rõ ràng, cụ thể theo từng chỉ tiêu. Cần lựa chọn và đào tạo cán bộ tín dụng có chuyên môn và kinh nghiệm phù hợp, đảm bảo theo dõi sát sao khoản vay từ trước đến sau giải ngân. Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng, chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Nhân sự.

2. Nâng cao nhận diện và đánh giá rủi ro: Áp dụng các mô hình đánh giá rủi ro hiện đại, sử dụng công nghệ dữ liệu lớn để lưu trữ và phân tích hồ sơ khách hàng, hỗ trợ nhận diện rủi ro chính xác hơn. Triển khai các văn bản quản lý rủi ro tín dụng kịp thời đến các bộ phận liên quan. Thời gian: 18 tháng, chủ thể: Phòng Quản lý rủi ro và Công nghệ thông tin.

3. Hoàn thiện hoạt động kiểm soát: Ban hành các chính sách, quy trình kiểm soát cụ thể cho từng nghiệp vụ cho vay, thiết lập thủ tục kiểm soát và vận hành tự động bằng phần mềm. Thực hiện kiểm soát chặt chẽ công tác sửa chữa lỗi sau kiểm tra. Thời gian: 12 tháng, chủ thể: Phòng Kiểm tra giám sát nội bộ và Phòng Tín dụng.

4. Cải thiện thông tin và truyền thông: Hiện đại hóa hệ thống công nghệ thông tin, nâng cấp hệ thống ngân hàng lõi, phát triển hệ thống kiểm soát bằng công nghệ để nâng cao tính chủ động trong việc gửi và nhận thông tin. Thời gian: 24 tháng, chủ thể: Ban Giám đốc và Phòng Công nghệ thông tin.

5. Tăng cường hoạt động giám sát: Tách bạch rõ ràng chức năng giám sát và điều hành, tránh chồng chéo và kiêm nhiệm. Đảm bảo xử lý kịp thời các hành vi vi phạm trong hoạt động cho vay, thiết kế quy trình giám sát sau chỉnh sửa các tồn tại. Thời gian: 12 tháng, chủ thể: Phòng Kiểm tra giám sát nội bộ và Ban Giám đốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng: Giúp hiểu rõ về vai trò và tầm quan trọng của KSNB trong hoạt động cho vay, từ đó xây dựng chiến lược và chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro.

2. Cán bộ tín dụng và kiểm soát nội bộ: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về quy trình, phương pháp nhận diện, đánh giá và kiểm soát rủi ro tín dụng, giúp nâng cao năng lực thực thi công việc.

3. Chuyên gia tư vấn và kiểm toán ngân hàng: Là tài liệu tham khảo để đánh giá, tư vấn cải tiến hệ thống KSNB, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật và chuẩn mực quốc tế.

4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Tài chính – Ngân hàng, Kế toán – Kiểm toán: Hỗ trợ nghiên cứu, học tập về kiểm soát nội bộ, quản trị rủi ro tín dụng trong ngân hàng thương mại, đặc biệt trong bối cảnh thị trường Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay là gì?
   Kiểm soát nội bộ hoạt động cho vay là hệ thống các chính sách, thủ tục và biện pháp nhằm đảm bảo hoạt động cho vay được thực hiện an toàn, hiệu quả, tuân thủ pháp luật và giảm thiểu rủi ro tín dụng. Ví dụ, việc phân chia nhiệm vụ rõ ràng giữa thẩm định, phê duyệt và giải ngân giúp ngăn ngừa gian lận.

2. Tại sao KSNB hoạt động cho vay lại quan trọng đối với ngân hàng?
   Vì hoạt động cho vay chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nhập và tiềm ẩn nhiều rủi ro nhất, KSNB giúp phát hiện sớm các rủi ro, bảo vệ tài sản ngân hàng và đảm bảo lợi nhuận bền vững. Một ngân hàng có KSNB hiệu quả sẽ giảm thiểu nợ xấu và tổn thất tài chính.

3. Các yếu tố cấu thành KSNB theo khung COSO là gì?
   Bao gồm: môi trường kiểm soát, nhận diện và đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò hỗ trợ lẫn nhau để tạo nên hệ thống kiểm soát toàn diện.

4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả nhận diện rủi ro tín dụng?
   Áp dụng công nghệ dữ liệu lớn, mô hình đánh giá rủi ro hiện đại, đào tạo cán bộ tín dụng chuyên sâu và xây dựng hệ thống cảnh báo sớm. Ví dụ, sử dụng phần mềm phân tích hồ sơ khách hàng giúp phát hiện dấu hiệu rủi ro nhanh chóng.

5. Ngân hàng nên làm gì khi phát hiện sai sót trong hoạt động cho vay?
   Cần báo cáo kịp thời cho cấp quản lý, thực hiện các biện pháp sửa chữa, giám sát chặt chẽ việc khắc phục và xử lý nghiêm các vi phạm để ngăn ngừa tái diễn. Việc này giúp duy trì tính hiệu quả và uy tín của hệ thống KSNB.

Kết luận

• KSNB hoạt động cho vay tại Agribank Chi nhánh tỉnh Bắc Ninh đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo an toàn và hiệu quả tín dụng, góp phần vào sự phát triển bền vững của ngân hàng.
• Thực trạng KSNB còn tồn tại hạn chế về môi trường kiểm soát, nhận diện rủi ro, hoạt động kiểm soát và giám sát, ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị rủi ro.
• Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể như tăng cường đạo đức nghề nghiệp, áp dụng công nghệ hiện đại, hoàn thiện quy trình kiểm soát và nâng cao hoạt động giám sát.
• Việc triển khai các giải pháp cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Ban lãnh đạo, các phòng ban chuyên môn và sự hỗ trợ của Ngân hàng Nhà nước trong việc hoàn thiện khung pháp lý.
• Giai đoạn tiếp theo tập trung vào thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 12-24 tháng, đồng thời đánh giá hiệu quả và điều chỉnh kịp thời để nâng cao chất lượng KSNB hoạt động cho vay.

Call-to-action: Các nhà quản lý và cán bộ ngân hàng cần chủ động áp dụng các kiến thức và giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ, góp phần phát triển hoạt động cho vay an toàn, bền vững và hiệu quả trong bối cảnh kinh tế hiện nay.