Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn

• Tác giả: Võ Thị Thanh Nhàn
• Người hướng dẫn: PGS. Hoàng Tùng
• Trường học: Trường Đại Học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Hoàn Thiện Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Trong Hoạt Động Thu - Chi Bảo Hiểm Xã Hội Tại TP Quy Nhơn
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Bình Định

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TRONG KHU VỰC CÔNG
• 1.1. Lý luận chung về hệ thống kiểm soát nội bộ
• 1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của lý thuyết kiểm soát nội bộ
• 1.3. Kiểm soát trong hoạt động quản lý
• 1.4. Khái niệm về hệ thống kiểm soát nội bộ
• 1.5. Các yếu tố cấu thành của hệ thống kiểm soát nội bộ
• 1.6. Sự phát triển của hệ thống kiểm soát nội bộ trong khu vực công
• 1.7. Khái niệm KSNB theo INTOSAI 1992 và INTOSAI 2004
• 1.8. Các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo INTOSAI
• 1.9. Hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội trong ngành Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam
• 1.10. Sơ lược về tổ chức Bảo hiểm xã hội
• 1.11. Các hành vi vi phạm và chế tài xử phạt hành chính về lĩnh vực Bảo hiểm xã hội
• 1.12. Vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội
• 1.13. Các yếu tố cơ bản của hệ thống kiểm soát nội bộ trong hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG THU - CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TP QUY NHƠN
• 2.1. Giới thiệu chung về Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.2. Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.3. Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.4. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý
• 2.5. Các hoạt động cơ bản của Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.6. Hoạt động thu bảo hiểm xã hội
• 2.7. Hoạt động chi bảo hiểm xã hội
• 2.8. Thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.9. Thiết kế khảo sát thực nghiệm
• 2.10. Kết quả khảo sát
• 2.11. Đánh giá hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.12. Nguyên nhân chủ quan của các vấn đề còn tồn tại trong hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.13. Nguyên nhân khách quan của các vấn đề còn tồn tại trong hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 2.14. Phân tích các nguyên nhân
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG THU - CHI BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TP QUY NHƠN
• 3.1. Phương hướng chung nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 3.2. Sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống KSNB đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 3.3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn
• 3.3.1. Về phía Nhà nước
• 3.3.2. Đối với cơ quan Bảo hiểm xã hội
• 3.3.3. Đối với đơn vị sử dụng lao động
• 3.3.4. Đối với người lao động
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• KẾT LUẬN CHUNG
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ (Bản sao)

I. Tổng Quan Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ BHXH Quy Nhơn

Kiểm soát luôn là yếu tố then chốt trong mọi quy trình quản trị. Các nhà quản lý luôn chú trọng xây dựng và duy trì các hoạt động kiểm soát để đạt mục tiêu tổ chức. Cùng với sự phát triển của thực tiễn quản lý, khái niệm kiểm soát nội bộ đã hình thành và phát triển thành hệ thống lý luận về kiểm soát trong tổ chức, quản lý. Nó không chỉ phục vụ cho công việc của kiểm toán viên mà còn liên quan mật thiết đến vấn đề quản trị doanh nghiệp. Để thực hiện tốt chức năng của mình, các nhà quản trị đã sử dụng công cụ chủ yếu là KSNB. Hình thức ban đầu của KSNB là kiểm soát tiền và bắt đầu bằng cuộc cách mạng công nghiệp. Thuật ngữ Kiểm soát nội bộ bắt đầu từ giai đoạn này. Năm 1929, Thuật ngữ Kiểm soát nội bộ được đề cập chính thức trong một công bố của Cục Dự trữ Liên ban Hoa Kỳ (Federal Reserve Bulletin) - tiền thân của chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ, và được định nghĩa là một công cụ để bảo vệ tiền và các tài sản khác đồng thời thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động, và đây là một cơ sở để phục vụ cho việc lấy mẫu thử nghiệm của kiểm toán viên.

1.1. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển KSNB BHXH

Năm 1936, Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa kỳ (AICPA - American Institute of Certified Public Accountants) đã định nghĩa “Kiểm soát nội bộ là các biện pháp và cách thức được chấp nhận và được thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tiền và các tài sản khác, cũng như kiểm tra sự chính xác trong ghi chép của sổ sách”. Từ thập niên 1940, các tổ chức kế toán công và kiểm toán nội bộ Hoa Kỳ đã xuất bản một loạt các báo cáo, hướng dẫn và tiêu chuẩn về tìm hiểu KSNB. Tuy nhiên trên thực tế, vào năm 1949, Hiệp hội kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (AICPA) đã công bố công trình nghiên cứu đầu tiên về KSNB với nhan đề “Kiểm soát nội bộ, các nhân tố cấu thành và tầm quan trọng đối với việc quản trị doanh nghiệp và đối với kiểm toán viên độc lập”. Trong báo cáo này, AICPA đã định nghĩa “Kiểm soát nội bộ là cơ cấu tổ chức và các biện pháp, cách thức liên quan được chấp nhận và thực hiện trong một tổ chức để bảo vệ tài sản, kiểm tra sự chính xác và đáng tin cậy của số liệu kế toán, thúc đẩy hoạt động có hiệu quả, khuyến khích sự tuân thủ các chính sách của người quản lý”.

1.2. Vai Trò của KSNB trong Quản Lý Quỹ BHXH Quy Nhơn

Để thực hiện tốt chức năng của mình, các nhà quản trị đã sử dụng công cụ chủ yếu là KSNB. Hình thức ban đầu của KSNB là kiểm soát tiền và bắt đầu bằng cuộc cách mạng công nghiệp. Thuật ngữ Kiểm soát nội bộ bắt đầu từ giai đoạn này. Năm 1929, Thuật ngữ Kiểm soát nội bộ được đề cập chính thức trong một công bố của Cục Dự trữ Liên ban Hoa Kỳ (Federal Reserve Bulletin) - tiền thân của chuẩn mực kiểm toán Hoa Kỳ, và được định nghĩa là một công cụ để bảo vệ tiền và các tài sản khác đồng thời thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động, và đây là một cơ sở để phục vụ cho việc lấy mẫu thử nghiệm của kiểm toán viên.

II. Thách Thức và Rủi Ro trong Thu Chi BHXH Tại Quy Nhơn

Năm 1958, Ủy ban thủ tục kiểm toán (CAP - Committee on Auditing Procedure) trực thuộc AICPA ban hành báo cáo về thủ tục kiểm toán SAP 29 (SAP - Statement on Auditing Procedure) về “Phạm vi xem xét KSNB của kiểm toán viên độc lập” trong đó lần đầu tiên phân biệt kiểm soát nội bộ về quản lý và kiểm soát nội bộ về kế toán. Năm 1962, CAP tiếp tục ban hành Báo cáo về thủ tục kiểm toán 33 (SAP 33) nhằm làm rõ khái niệm về kiểm soát kế toán và kiểm soát quản lý. Năm 1972, CAP tiếp tục ban hành Báo cáo về thủ tục kiểm toán 54 (SAP 54) “Tìm hiểu và đánh giá kiểm soát nội bộ”, trong đó đưa ra bốn thủ tục kiểm soát kế toán, đó là đảm bảo nghiệp vụ chỉ được thực hiện khi đã được phê chuẩn, ghi nhận đúng đắn mọi nghiệp vụ để lập báo cáo, hạn chế sự tiếp cận tài sản và kiểm kê.

2.1. Các Hành Vi Vi Phạm và Chế Tài Xử Phạt BHXH Quy Nhơn

Đặc biệt vào năm 1977, khái niệm KSNB xuất hiện trong một văn bản luật - Luật về chống hối lộ nước ngoài - trong đó nhấn mạnh vai trò của KSNB nhằm ngăn ngừa những khoản thanh toán bất hợp pháp. Các b...

2.2. Rủi Ro Tiềm Ẩn Trong Hoạt Động Tài Chính BHXH Quy Nhơn

Năm 1973, AICPA ban hành Chuẩn mực kiểm toán 1 (SAS - Statement on Auditing Standard) duyệt xét lại SAP 54 và đưa ra các định nghĩa về kiểm soát quản lý và kiểm soát kế toán. Các định nghĩa đã khẳng định sự quan tâm của nghề nghiệp kiểm toán đối với các bộ phận (yếu tố) cấu thành KSNB.

2.3. Gian Lận và Sai Sót Trong Quy Trình Thu Chi BHXH

Năm 1958, Ủy ban thủ tục kiểm toán (CAP - Committee on Auditing Procedure) trực thuộc AICPA ban hành báo cáo về thủ tục kiểm toán SAP 29 (SAP - Statement on Auditing Procedure) về “Phạm vi xem xét KSNB của kiểm toán viên độc lập” trong đó lần đầu tiên phân biệt kiểm soát nội bộ về quản lý và kiểm soát nội bộ về kế toán.

III. Phương Pháp Hoàn Thiện Kiểm Soát Nội Bộ BHXH Quy Nhơn

Cũng như các doanh nghiệp, các đơn vị sản xuất kinh doanh điều kiện đầu tiên mà các nhà quản lý luôn quan tâm đến là kiểm soát nội bộ (KSNB) thì hệ thống ngành Bảo hiểm xã hội nói chung và cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn nói riêng - là đơn vị sự nghiệp hoạt động trong hệ thống chính sách pháp lý của Việt Nam thì việc nghiên cứu để xây dựng một hệ thống kiểm soát nội bộ là việc làm còn mới và ít được đề cập. Một trong những hoạt động quan trọng của ngành Bảo hiểm xã hội là hoạt động thu và chi bảo hiểm xã hội. Vì thế đòi hỏi cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ là một trong những yêu cầu quan trọng nhất nhằm ngăn ngừa, phát hiện các sai phạm và yếu kém, giảm thiểu tổn thất, nâng cao hiệu quả nhằm giúp tổ chức đạt được mục tiêu đề ra.

3.1. Xây Dựng Quy Trình Kiểm Toán Nội Bộ BHXH Hiệu Quả

Từ những lý do trên đòi hỏi Bảo hiểm xã hội Việt Nam nói chung và Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn nói riêng phải có một hệ thống kiểm soát nội bộ hữu hiệu, hoạt động thực sự có hiệu quả. Do vậy việc nghiên cứu lý thuyết hiện đại về kiểm soát nội bộ để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn là hết sức cần thiết.

3.2. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong KSNB BHXH

Cũng như các doanh nghiệp, các đơn vị sản xuất kinh doanh điều kiện đầu tiên mà các nhà quản lý luôn quan tâm đến là kiểm soát nội bộ (KSNB) thì hệ thống ngành Bảo hiểm xã hội nói chung và cơ quan Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn nói riêng - là đơn vị sự nghiệp hoạt động trong hệ thống chính sách pháp lý của Việt Nam thì việc nghiên cứu để xây dựng một hệ thống kiểm soát nội bộ là việc làm còn mới và ít được đề cập.

3.3. Nâng Cao Năng Lực Cán Bộ Kiểm Soát BHXH Quy Nhơn

Một trong những hoạt động quan trọng của ngành Bảo hiểm xã hội là hoạt động thu và chi bảo hiểm xã hội. Vì thế đòi hỏi cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ là một trong những yêu cầu quan trọng nhất nhằm ngăn ngừa, phát hiện các sai phạm và yếu kém, giảm thiểu tổn thất, nâng cao hiệu quả nhằm giúp tổ chức đạt được mục tiêu đề ra.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn KSNB và Đánh Giá Hiệu Quả Tại Quy Nhơn

Đã có nhiều công trình nghiên cứu của các cán bộ lãnh đạo, quản lý, các chuyên gia trong và ngoài ngành, từ đề tài cấp bộ, luận văn tiến sĩ, luận văn thạc sĩ nghiên cứu về các vấn đề về BHXH, BHYT. Điển hình là các đề tài nghiên cứu sau: - “Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội và các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu bảo hiểm xã hội”, do TS. Nguyễn Văn Châu, cố Tổng Giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam làm chủ nhiệm đề tài, bảo vệ năm 1996. Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quản lý thu BHXH của một số nước trên thế giới và tổng kết hoạt động thực tiễn của quản lý thu BHXH ở Việt Nam trước năm 1995 và đến năm 1996, tác giả đã làm rõ thực trạng hoạt động BHXH đặc biệt là công tác thu BHXH trong thời gian qua, nhằm phân tích khả năng thu BHXH để bù đắp các chế độ BHXH, thay thế dần nguồn chi lấy từ ngân sách Nhà nước, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu ở Việt Nam.

4.1. Phân Tích Hoạt Động Thu Chi BHXH Thực Tế Tại TP Quy Nhơn

• “Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội”, do TS. Dương Xuân Triệu, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu khoa học Bảo hiểm xã hội Việt Nam làm chủ nhiệm đề tài, bảo vệ năm 1999. Trên cơ sở nghiên cứu 05 mô hình quản lý thu BHXH ở các nước trong khu vực và trên thế giới, tác giả đã làm rõ một số khái niệm xung quanh vấn đề thu BHXH, thực trạng quản lý thu BHXH, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình quản lý thu, phù hợp với từng loại đối tượng ở Việt Nam.

4.2. Đánh Giá Hiệu Quả KSNB Đối Với Hoạt Động BHXH Quy Nhơn

• “Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội khu vực ngoài quốc doanh ở Việt Nam”, đề tài luận văn thạc sĩ của tác giả Trần Quốc Túy, Ban Tuyên truyền - Bảo hiểm xã hội Việt Nam, bảo vệ năm 2000. Đề tài nghiên cứu quá trình tổ chức thực hiện thu BHXH khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh từ năm 1995 đến năm 2000, làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu trong khu vực này; thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Việt Nam.

V. Giải Pháp Hoàn Thiện KSNB Trong Hoạt Động BHXH Quy Nhơn

Đề tài “Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn” tác giả đi sâu vào việc nghiên cứu lĩnh vực KSNB đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội (BHXH, BHYT, BHTN). Phân tích thực trạng và các nhân tố tác động đến hệ thống kiểm soát nội bộ. Và trên cơ sở khoa học và thực tiễn, đề tài sẽ đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn.

5.1. Kiến Nghị Đối Với Nhà Nước Về Chính Sách BHXH

Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa cơ sở lý luận về KSNB ở các đơn vị sự nghiệp nói chung, về Bảo hiểm xã hội và hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội trong ngành Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam.

5.2. Giải Pháp Cho Cơ Quan BHXH và Đơn Vị Sử Dụng Lao Động

Phân tích, đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn.

5.3. Nâng Cao Nhận Thức Cho Người Lao Động Về BHXH

Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn.

VI. Kết Luận và Tương Lai Kiểm Soát Nội Bộ BHXH Quy Nhơn

Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn, trong đó quan tâm đến hai hoạt động chính là thu và chi BHXH (BHXH, BHYT, BHTN) Phạm vi nghiên cứu: Đề tài đi sâu nghiên cứu về hệ thống kiểm soát nội bộ đối với hoạt động thu - chi bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn.

6.1. Tóm Tắt Kết Quả Nghiên Cứu Về KSNB BHXH

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, tiếp cận một cách có hệ thống để phân tích rõ thực trạng và nghiên cứu cách giải quyết vấn đề.

6.2. Hướng Phát Triển KSNB BHXH Trong Tương Lai

Luận văn thực hiện dựa trên phương pháp thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp, so sánh, sử dụng các câu hỏi khảo sát đối với những người liên quan như: Giám đốc, các Phó Giám đốc, các cán bộ thu, kế toán, chế độ, cấp sổ thẻ, tiếp nhận hồ sơ, giám định,…

Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách xã hội quan trọng, thể hiện sự tiến bộ, bình đẳng và công bằng xã hội, góp phần bảo đảm an sinh xã hội và phát triển bền vững đất nước. Tại Việt Nam, BHXH đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống an sinh xã hội, với số lượng người tham gia ngày càng tăng, đặt ra thách thức lớn trong việc quản lý và kiểm soát hoạt động thu - chi. Đặc biệt, tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn, hoạt động thu - chi BHXH cần được kiểm soát chặt chẽ nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ và chi kịp thời các chế độ cho người lao động.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đối với hoạt động thu - chi BHXH tại Bảo hiểm xã hội thành phố Quy Nhơn, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và bảo vệ quyền lợi người tham gia. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi thời gian từ năm 2015 đến 2017, tại đơn vị Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn, tỉnh Bình Định. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần xây dựng hệ thống KSNB vững mạnh, giảm thiểu rủi ro gian lận, thất thoát quỹ BHXH, đồng thời nâng cao chất lượng phục vụ người lao động và đơn vị sử dụng lao động.

Theo báo cáo của ngành BHXH, tỷ lệ nợ đọng BHXH tại một số địa phương vẫn còn khoảng 10-15%, gây ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động. Do đó, việc hoàn thiện hệ thống KSNB là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo sự minh bạch, hiệu quả trong hoạt động thu - chi BHXH, góp phần thực hiện chính sách an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính về kiểm soát nội bộ:

1. Báo cáo COSO 1992: Định nghĩa KSNB là một quá trình do con người thực hiện nhằm cung cấp sự đảm bảo hợp lý về sự hữu hiệu và hiệu quả hoạt động, tính tin cậy của báo cáo tài chính và sự tuân thủ pháp luật. COSO xác định năm thành phần cấu thành hệ thống KSNB gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát.

2. Hướng dẫn của INTOSAI 1992 và 2004: Định nghĩa KSNB trong khu vực công là một quá trình toàn diện do nhà quản lý và nhân viên thực hiện nhằm phát hiện rủi ro và đảm bảo đạt được mục tiêu tổ chức. INTOSAI nhấn mạnh vai trò của đạo đức, tính minh bạch và sự tuân thủ pháp luật trong môi trường kiểm soát. Năm yếu tố cấu thành tương tự COSO nhưng có bổ sung về mục tiêu quản lý nguồn lực và báo cáo phi tài chính.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, quỹ BHXH, hoạt động thu - chi BHXH, vi phạm pháp luật BHXH.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp và so sánh các nguồn lý thuyết và thực tiễn. Dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát thực nghiệm tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn với cỡ mẫu khoảng 100 cán bộ, viên chức gồm giám đốc, phó giám đốc, cán bộ thu, kế toán, giám định và các bộ phận liên quan.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát; phân tích định lượng qua các bảng biểu thống kê tỷ lệ đồng ý về các thành phần KSNB; so sánh thực trạng với các chuẩn mực COSO và INTOSAI. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2016 đến tháng 12/2017.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các văn bản pháp luật như Luật BHXH 2014, Nghị định số 95/2013/NĐ-CP và Nghị định số 88/2015/NĐ-CP để làm cơ sở pháp lý cho việc đánh giá và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Môi trường kiểm soát còn nhiều hạn chế: Khoảng 65% cán bộ đồng ý rằng tính chính trực và giá trị đạo đức trong đơn vị cần được nâng cao. Năng lực đội ngũ viên chức được đánh giá ở mức trung bình với 70% đồng ý về trình độ chuyên môn nhưng chỉ 55% đồng ý về kỹ năng xử lý rủi ro.

2. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện: Chỉ có 60% cán bộ cho rằng các rủi ro trong hoạt động thu - chi BHXH được nhận diện đầy đủ. Rủi ro về nợ đọng BHXH và gian lận hồ sơ chiếm tỷ lệ cao, gây ảnh hưởng đến quỹ BHXH.

3. Hoạt động kiểm soát chưa đồng bộ và hiệu quả: Tỷ lệ đồng ý về các hoạt động kiểm soát phòng ngừa và phát hiện chỉ đạt khoảng 58%, trong khi kiểm soát bù đắp còn yếu. Phân chia trách nhiệm và ủy quyền chưa rõ ràng, dẫn đến một số sai sót và gian lận chưa được phát hiện kịp thời.

4. Thông tin và truyền thông chưa kịp thời và minh bạch: Khoảng 62% cán bộ cho rằng hệ thống thông tin chưa cung cấp đầy đủ và kịp thời các báo cáo về thu - chi BHXH, ảnh hưởng đến việc ra quyết định quản lý.

5. Hoạt động giám sát còn hạn chế: Giám sát thường xuyên được thực hiện nhưng giám sát định kỳ qua kiểm toán nội bộ chưa được chú trọng, chỉ 50% đồng ý về hiệu quả giám sát định kỳ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chủ yếu của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực cán bộ chưa đồng đều, cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. So với các nghiên cứu tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Định và TP Hồ Chí Minh, kết quả tương đồng về những khó khăn trong việc đánh giá rủi ro và kiểm soát hoạt động thu - chi.

Việc thiếu thông tin kịp thời và minh bạch làm giảm khả năng phát hiện sai phạm, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý quỹ BHXH. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ đồng ý về các thành phần KSNB giữa các đơn vị có thể minh họa rõ hơn sự khác biệt và điểm yếu hiện tại.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ các điểm yếu trong hệ thống KSNB hiện hành, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo sự phát triển bền vững của quỹ BHXH.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ BHXH: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp định kỳ, tập trung vào kỹ năng đánh giá rủi ro và xử lý tình huống. Mục tiêu đạt 90% cán bộ được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Ban lãnh đạo BHXH TP Quy Nhơn chủ trì.

2. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và phân công nhiệm vụ rõ ràng: Rà soát, điều chỉnh sơ đồ tổ chức, phân chia trách nhiệm và quyền hạn cụ thể cho từng bộ phận, tránh chồng chéo và bỏ sót nhiệm vụ. Thực hiện trong 6 tháng, phối hợp với BHXH Việt Nam.

3. Xây dựng hệ thống kiểm soát chặt chẽ và đồng bộ: Thiết lập các chính sách kiểm soát phòng ngừa, phát hiện và bù đắp phù hợp với đặc thù hoạt động thu - chi BHXH. Áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa kiểm soát và giám sát. Mục tiêu giảm sai sót và gian lận ít nhất 30% trong 2 năm.

4. Cải thiện hệ thống thông tin và truyền thông: Xây dựng hệ thống báo cáo tài chính và phi tài chính kịp thời, minh bạch, hỗ trợ quản lý và ra quyết định. Đảm bảo thông tin được truyền đạt đầy đủ giữa các cấp và với các bên liên quan. Thực hiện trong 12 tháng.

5. Tăng cường hoạt động giám sát định kỳ và kiểm toán nội bộ: Thiết lập kế hoạch kiểm toán nội bộ định kỳ, đánh giá hiệu quả hệ thống KSNB và xử lý kịp thời các sai phạm. Mục tiêu thực hiện ít nhất 2 cuộc kiểm toán nội bộ mỗi năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ quản lý và nhân viên Bảo hiểm xã hội: Nâng cao nhận thức và kỹ năng về hệ thống kiểm soát nội bộ, áp dụng các giải pháp cải tiến trong công tác thu - chi BHXH.

2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH và an sinh xã hội.

3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán và quản lý tài chính công: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về KSNB trong khu vực công, đặc biệt trong ngành BHXH.

4. Doanh nghiệp và người sử dụng lao động: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong việc tham gia BHXH, phối hợp với cơ quan BHXH để đảm bảo quyền lợi người lao động.

Câu hỏi thường gặp

1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong BHXH?
   Hệ thống kiểm soát nội bộ là quá trình do con người thực hiện nhằm đảm bảo hoạt động thu - chi BHXH diễn ra hiệu quả, minh bạch và tuân thủ pháp luật. Nó giúp ngăn ngừa sai sót, gian lận và bảo vệ quỹ BHXH, từ đó bảo vệ quyền lợi người lao động.

2. Những yếu tố nào cấu thành hệ thống kiểm soát nội bộ theo COSO?
   Theo COSO, hệ thống gồm năm yếu tố: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện.

3. Các rủi ro phổ biến trong hoạt động thu - chi BHXH là gì?
   Rủi ro bao gồm trốn đóng, nợ đọng BHXH, gian lận hồ sơ chi trả, sai sót trong xử lý nghiệp vụ và thiếu minh bạch trong báo cáo tài chính. Những rủi ro này ảnh hưởng trực tiếp đến quỹ BHXH và quyền lợi người lao động.

4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ tại BHXH?
   Cần nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, áp dụng công nghệ thông tin, xây dựng chính sách kiểm soát chặt chẽ và tăng cường giám sát định kỳ. Đào tạo và truyền thông cũng là yếu tố then chốt.

5. Vai trò của pháp luật trong việc kiểm soát hoạt động BHXH?
   Pháp luật quy định rõ quyền lợi, trách nhiệm của các bên tham gia BHXH và các hành vi vi phạm bị xử lý nghiêm minh. Các văn bản pháp luật như Luật BHXH 2014 và các nghị định xử phạt hành chính giúp tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động kiểm soát nội bộ hiệu quả.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về kiểm soát nội bộ theo COSO và INTOSAI, áp dụng vào hoạt động thu - chi BHXH tại Bảo hiểm xã hội TP Quy Nhơn.
• Thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ còn nhiều hạn chế về môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát.
• Các rủi ro về nợ đọng, gian lận và sai sót trong thu - chi BHXH là thách thức lớn cần được kiểm soát chặt chẽ.
• Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện cơ cấu tổ chức, xây dựng chính sách kiểm soát đồng bộ và tăng cường giám sát.
• Tiếp tục triển khai nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngành BHXH.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả quản lý quỹ BHXH, bảo vệ quyền lợi người lao động và góp phần phát triển bền vững an sinh xã hội.