Tổng quan nghiên cứu

Luận văn thạc sĩ "Hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông" được thực hiện trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn cầu và tại Việt Nam. Theo Quyết định số 206/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, ngành thư viện Việt Nam đang hướng tới ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, đặc biệt là công nghệ số. Mục tiêu của luận văn là đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (HV CNBCVT), một trong những cơ sở đào tạo hàng đầu về công nghệ thông tin và truyền thông của Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 đến nay, khảo sát tại Trung tâm Thông tin - Thư viện (TT TT-TV) của HV CNBCVT ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và quản lý tại HV CNBCVT, góp phần vào sự phát triển chung của ngành thư viện Việt Nam trong thời đại số.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết về hiện đại hóa, chuyển đổi số và các khái niệm liên quan đến hoạt động thông tin - thư viện. Cụ thể, luận văn sử dụng:

  • Lý thuyết hiện đại hóa: Tiếp cận hiện đại hóa như một quá trình chuyển đổi từ xã hội truyền thống sang xã hội hiện đại, gắn liền với công nghiệp hóa và ứng dụng khoa học công nghệ (Inglehart & Welzel, 2009).
  • Khái niệm chuyển đổi số: Xem xét chuyển đổi số là quá trình thay đổi tổng thể và toàn diện của cá nhân, tổ chức về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất dựa trên các công nghệ số (Bộ Thông tin và Truyền thông).
  • Mô hình hoạt động thông tin - thư viện hiện đại: Nghiên cứu các yếu tố cấu thành hoạt động thông tin - thư viện hiện đại, bao gồm cơ sở lý thuyết, pháp lý, nội dung thông tin, hình thức, phương thức hoạt động, cơ sở vật chất kỹ thuật và tổ chức.
  • Các khái niệm chính: Hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện, chuyển đổi số trong giáo dục đại học, tài nguyên thông tin số, năng lực thông tin số.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng để thu thập và phân tích dữ liệu. Các phương pháp chính bao gồm:

  • Nghiên cứu tài liệu: Thu thập, phân tích và tổng hợp các tài liệu lý thuyết, văn bản pháp luật, báo cáo khoa học, kỷ yếu hội thảo liên quan đến hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện và chuyển đổi số.
  • Phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn các lãnh đạo, cán bộ quản lý, chuyên gia trong lĩnh vực thông tin - thư viện để thu thập thông tin về thực trạng và giải pháp hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT.
  • Quan sát: Quan sát trực tiếp hoạt động của TT TT-TV HV CNBCVT để thu thập thông tin về cơ sở vật chất, trang thiết bị, quy trình nghiệp vụ và hoạt động phục vụ người dùng.
  • Khảo sát bằng bảng hỏi: Phát 300 phiếu khảo sát cho người dùng tin (cán bộ giảng dạy, nghiên cứu, sinh viên) và 30 phiếu khảo sát cho chuyên gia để thu thập thông tin về nhu cầu, mức độ thỏa mãn và đánh giá về chất lượng hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên.
  • Phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm SPSS và Excel để xử lý và phân tích dữ liệu thu thập được từ khảo sát, phỏng vấn và quan sát.
  • Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh, đối chiếu các số liệu, dữ kiện liên quan đến đề tài để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu được thực hiện trong khoảng 12 tháng, từ tháng X năm XXXX đến tháng Y năm YYYY.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

Nghiên cứu đã chỉ ra một số phát hiện chính về thực trạng hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT:

  1. Nguồn tài nguyên thông tin số: TT TT-TV HV CNBCVT đã xây dựng được một nguồn tài nguyên thông tin số phong phú, bao gồm các CSDL trực tuyến, sách điện tử, bộ sưu tập số các tài liệu nội sinh (bài giảng, giáo trình, luận văn, luận án, khóa luận). Tuy nhiên, theo kết quả khảo sát, vẫn còn khoảng 13% người dùng tin đánh giá tính cập nhật/tính mới của thông tin chưa tốt, và 7% đánh giá tính phù hợp với nhu cầu tin chưa tốt.
  2. Hạ tầng công nghệ thông tin: TT TT-TV HV CNBCVT được trang bị 24 máy tính phục vụ bạn đọc tra cứu tại cơ sở Hà Đông và 21 máy tính tại cơ sở TP.HCM, kết nối mạng cục bộ và Internet. Tuy nhiên, hệ thống phần mềm quản lý thư viện còn hạn chế, chưa được tích hợp và ứng dụng công nghệ điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo.
  3. Chuẩn nghiệp vụ: TT TT-TV HV CNBCVT đã áp dụng các chuẩn nghiệp vụ tiên tiến trong xử lý, chia sẻ thông tin, như khổ mẫu MARC21, quy tắc biên mục AACR2, bảng phân loại DDC và chuẩn Dublin Core. Tuy nhiên, việc áp dụng các chuẩn này chưa đồng bộ và thống nhất giữa các đơn vị trong hệ thống.
  4. Dịch vụ thông tin - thư viện: TT TT-TV HV CNBCVT cung cấp một số dịch vụ thông tin - thư viện hiện đại, như cung cấp thông tin qua mạng, phổ biến thông tin qua mạng, trao đổi, tư vấn, hỏi đáp từ chuyên gia thư viện qua mạng, dịch vụ truy cập Internet. Theo khảo sát, có khoảng 7% đến 26% người dùng tin chưa từng sử dụng các dịch vụ này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT đã có những bước tiến đáng kể trong quá trình hiện đại hóa, thể hiện qua việc xây dựng nguồn tài nguyên thông tin số, trang bị hạ tầng công nghệ thông tin và ứng dụng các chuẩn nghiệp vụ tiên tiến. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế, như nguồn tài nguyên thông tin số chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu của người dùng, hệ thống phần mềm quản lý thư viện còn lạc hậu, việc áp dụng các chuẩn nghiệp vụ chưa đồng bộ và các dịch vụ thông tin - thư viện chưa được khai thác tối đa.

Nguyên nhân của những hạn chế này có thể kể đến:

  • Mô hình tổ chức: Hệ thống thông tin - thư viện trong HV CNBCVT không tổ chức theo mô hình tập trung mà theo mô hình phân tán, gây khó khăn trong việc quản lý, điều hành và phối hợp hoạt động.
  • Đầu tư tài chính: Chính sách đầu tư tài chính cho hoạt động thông tin - thư viện chưa được ưu tiên, dẫn đến thiếu kinh phí để phát triển nguồn tài nguyên thông tin số, nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin và đào tạo nguồn nhân lực.
  • Nguồn nhân lực: Đội ngũ cán bộ thông tin - thư viện còn thiếu về số lượng và chưa được đào tạo chuyên sâu về công nghệ thông tin và kỹ năng số.

So sánh với các nghiên cứu khác, kết quả nghiên cứu này tương đồng với những phát hiện về thực trạng hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại các trường đại học ở Việt Nam. Để khắc phục những hạn chế và đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện, HV CNBCVT cần có những giải pháp đồng bộ và toàn diện, tập trung vào các yếu tố tổ chức, tài chính, nhân lực và công nghệ.

Dữ liệu khảo sát về mức độ sử dụng và đánh giá chất lượng các sản phẩm, dịch vụ TT-TV có thể được trình bày trực quan qua biểu đồ cột hoặc biểu đồ tròn, giúp so sánh và đối chiếu các số liệu một cách dễ dàng.

Đề xuất và khuyến nghị

Để đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, luận văn đề xuất một số giải pháp và khuyến nghị sau:

  1. Tái cấu trúc tổ chức: Thành lập Trung tâm Thông tin - Thư viện độc lập trực thuộc Học viện, giao quyền tự chủ cao hơn trong quản lý và điều hành hoạt động, thực hiện trong giai đoạn 2024-2025.
  2. Xây dựng Chính sách đầu tư tài chính ưu tiên cho hoạt động thông tin - thư viện, tăng kinh phí cho phát triển nguồn tài nguyên thông tin số, nâng cấp hạ tầng công nghệ thông tin và đào tạo nguồn nhân lực, thực hiện ngay từ năm 2024.
  3. Phát triển Đội ngũ cán bộ thông tin - thư viện có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng số thành thạo và khả năng thích ứng với công nghệ mới, tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, tin học, ngoại ngữ cho cán bộ, triển khai thường xuyên hàng năm.
  4. Nâng cấp Hệ thống phần mềm quản lý thư viện tích hợp các công nghệ điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo và các chuẩn nghiệp vụ tiên tiến, triển khai trong giai đoạn 2024-2025, hướng tới quản trị tri thức số và tạo hệ sinh thái tri thức số.
  5. Xây dựng Chính sách khai thác và bảo vệ bản quyền tài liệu số, đảm bảo tuân thủ các quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ, thực hiện thường xuyên và liên tục.
  6. Đẩy mạnh Hợp tác và chia sẻ nguồn lực thông tin với các thư viện đại học trong và ngoài nước, tăng cường khả năng tiếp cận thông tin của người dùng, thực hiện thông qua các dự án, chương trình hợp tác cụ thể.
  7. Tổ chức các chương trình đào tạo và hướng dẫn sử dụng thư viện, trang bị năng lực thông tin số cho người dùng, thực hiện thường xuyên và đa dạng hóa hình thức đào tạo.
  8. Phát triển Các dịch vụ thông tin - thư viện hiện đại, cung cấp khả năng truy cập và khai thác thông tin mọi lúc, mọi nơi, triển khai các dịch vụ mượn trả trực tuyến, tư vấn từ xa, hỗ trợ nghiên cứu và học tập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

Luận văn này có thể là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho các đối tượng sau:

  1. Cán bộ quản lý và lãnh đạo các trường đại học, học viện: Luận văn cung cấp thông tin về thực trạng và giải pháp hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện, giúp các nhà quản lý đưa ra quyết định phù hợp để nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu.
  2. Cán bộ thông tin - thư viện: Luận văn cung cấp kiến thức về các chuẩn nghiệp vụ, công nghệ tiên tiến và kinh nghiệm thực tiễn trong hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện.
  3. Giảng viên và nghiên cứu viên: Luận văn cung cấp thông tin về nguồn tài nguyên thông tin số, dịch vụ thông tin - thư viện và kỹ năng khai thác thông tin hiệu quả, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
  4. Sinh viên và học viên cao học: Luận văn cung cấp thông tin về nguồn tài nguyên thông tin số, kỹ năng khai thác thông tin và phương pháp nghiên cứu khoa học, giúp nâng cao hiệu quả học tập và nghiên cứu.

Use case:

  • Một trường đại học muốn xây dựng thư viện số có thể tham khảo kinh nghiệm và giải pháp trong luận văn để lựa chọn công nghệ, xây dựng quy trình nghiệp vụ và đào tạo nguồn nhân lực.
  • Một cán bộ thư viện muốn nâng cao trình độ chuyên môn có thể tham khảo luận văn để tìm hiểu về các chuẩn nghiệp vụ tiên tiến và công nghệ mới trong lĩnh vực.
  • Một giảng viên muốn tìm kiếm tài liệu cho bài giảng có thể tham khảo luận văn để biết về các nguồn tài nguyên thông tin số và kỹ năng khai thác thông tin hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện là gì?

Hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện là quá trình ứng dụng và trang bị những thành tựu khoa học - công nghệ tiên tiến vào quá trình thu thập, xử lý, lưu trữ, bảo quản và cung cấp thông tin, nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ nhu cầu tin của người dùng tin trong môi trường chuyển đổi số.

2. Tại sao cần hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện trong bối cảnh chuyển đổi số?

Trong bối cảnh chuyển đổi số, hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện là yêu cầu tất yếu để đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của người dùng tin, nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học và quản lý tại các trường đại học, học viện. Nếu hoạt động TT-TV không được hiện đại hóa, các hoạt động khác của nhà trường được hiện đại hóa cũng không thể đảm bảo hiệu quả quản lý, chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học.

3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện?

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện, bao gồm cơ chế tổ chức, chính sách đầu tư tài chính, năng lực của chuyên gia thông tin - thư viện, nhu cầu và năng lực thông tin số của người dùng, vấn đề bản quyền, sở hữu trí tuệ và an ninh mạng, mức độ quan hệ hợp tác và chia sẻ giữa các cá nhân, cơ quan.

4. Các giải pháp nào để đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện?

Để đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện, cần có các giải pháp đồng bộ và toàn diện, tập trung vào các yếu tố tổ chức, tài chính, nhân lực và công nghệ, bao gồm tái cấu trúc tổ chức, xây dựng chính sách đầu tư tài chính, phát triển đội ngũ cán bộ, nâng cấp hệ thống phần mềm và xây dựng chính sách khai thác và bảo vệ bản quyền tài liệu số.

5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện?

Hiệu quả hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện có thể được đánh giá dựa trên các tiêu chí như mức độ thỏa mãn nhu cầu thông tin số của người dùng tin, vòng quay và mức độ truy cập thông tin số, khả năng liên kết, chia sẻ thông tin số.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện trong bối cảnh chuyển đổi số và phân tích thực trạng tại HV CNBCVT.
  • Nghiên cứu đã chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong hoạt động thông tin - thư viện của HV CNBCVT.
  • Luận văn đã đề xuất các giải pháp đồng bộ và toàn diện để đẩy mạnh hiện đại hóa hoạt động thông tin - thư viện tại HV CNBCVT.
  • Các giải pháp này tập trung vào tái cấu trúc tổ chức, xây dựng chính sách đầu tư tài chính, phát triển đội ngũ cán bộ, nâng cấp hệ thống phần mềm và xây dựng chính sách khai thác và bảo vệ bản quyền tài liệu số.
  • Trong giai đoạn tiếp theo, HV CNBCVT cần xây dựng đề án "Đổi mới cơ cấu tổ chức và hiện đại hóa hoạt động TT-TV của HV CNBCVT đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số" để hiện thực hóa các giải pháp đã đề xuất.