I. Tổng Quan Về Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Trách 55 Ký Tự
Nghiên cứu hành động ngôn ngữ là hướng ứng dụng lý thuyết ngữ dụng học. Tại Việt Nam, việc vận dụng lý thuyết này vào nghiên cứu hành động ngôn ngữ tiếng Việt khá phổ biến. Các nghiên cứu cung cấp tri thức về dụng học Việt ngữ, đồng thời định hình đặc trưng về văn hóa giao tiếp và phong cách của người Việt. Những nghiên cứu này cần thiết và có ý nghĩa kiểm nghiệm, khắc sâu hơn lý thuyết ngữ dụng học.
1.1. Tổng Quan Lý Thuyết Về Hành Động Ngôn Ngữ Trách
Khi một người mắc lỗi, người có quyền lợi hoặc nghĩa vụ liên quan sẽ dùng các hành động ngôn ngữ như chê, trách, mắng, phê bình để phản ứng. Tùy mức độ sai phạm, người nói có xu hướng sử dụng hành động ngôn ngữ trái ngược nhau. Tích cực thì phân tích, giảng giải, khuyên nhủ. Tiêu cực thì chê, trách, mắng, phê bình. Một lời trách, nếu được sử dụng hợp lý, có thể đem tới cảm giác nhẹ nhàng hơn so với các hành động ngôn ngữ khác.
1.2. Hành Động Ngôn Ngữ Trách Trong Môi Trường Giao Tiếp
Hành động trách là hành động ngôn ngữ có bản chất đe dọa thể diện người giao tiếp. Việc sử dụng hành động này phổ biến trong giao tiếp hàng ngày, đặc biệt giữa giáo viên (GV) và học sinh (HS) trong môi trường sư phạm. Nhiều trường hợp, hành động trách được thực hiện tích cực, giảm mức độ đe dọa thể diện. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp tiêu cực, làm tăng mức độ đe dọa thể diện của người nghe. Việc nghiên cứu hành động trách là cần thiết để thấy được giá trị tích cực và hạn chế, từ đó đề xuất cách sử dụng lịch sự và hữu dụng hơn.
II. Thách Thức Sử Dụng Hành Động Trách Hiệu Quả 57 Ký Tự
Việc sử dụng các hành động ngôn ngữ theo hướng tiêu cực tiềm ẩn nguy cơ đe dọa thể diện, vi phạm chuẩn mực lịch sự, gây bất đồng giao tiếp. Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo có chương trình nâng cao giá trị hạnh phúc cho HS và GV. Thông tư số: 06/2019/TT-BGDĐT quy định rõ cách ứng xử với người học, trong đó có ứng xử bằng ngôn ngữ, tránh xúc phạm, gây tổn thương. Do đó, nghiên cứu hành động trách trong tiếng Việt sẽ góp phần vào việc nhận diện và đề xuất sử dụng một cách thiết thực.
2.1. Đảm Bảo Tính Chuẩn Mực Trong Hành Động Ngôn Ngữ Trách
Thông tư 06/2019/TT-BGDĐT quy định cách ứng xử với người học bằng ngôn ngữ chuẩn mực, dễ hiểu, khen hoặc phê bình phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh. Giáo viên cần mẫu mực, bao dung, trách nhiệm, yêu thương, tôn trọng sự khác biệt, đối xử công bằng, tư vấn, lắng nghe và động viên học sinh. Đồng thời, tích cực phòng chống bạo lực học đường, xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh. Vì vậy, việc nghiên cứu và ứng dụng hành động ngôn ngữ trách một cách khéo léo là điều cần thiết.
2.2. Giảm Thiểu Nguy Cơ Gây Tổn Thương Trong Giao Tiếp
Nghiên cứu sâu về hành động trách hướng đến mục đích chung là đưa ra khuyến nghị sử dụng hành động hiệu quả trong giao tiếp, đặc biệt ở khía cạnh lịch sự, giữ gìn và nâng cao thể diện. Nghiên cứu cũng đóng góp thêm nguồn ngữ liệu cho việc nghiên cứu, học tập và giảng dạy các hành động ngôn ngữ trong tiếng Việt. Cần nghiên cứu kỹ về sắc thái, cường độ của các hành động ngôn ngữ để tránh gây tổn thương cho học sinh.
III. Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Trách Mục Tiêu Nhiệm Vụ 58 Ký Tự
Mục đích nghiên cứu là chỉ ra đặc điểm của hành động trách trong tiếng Việt và đặc thù của việc sử dụng hành động trách của GV trong môi trường sư phạm. Trên cơ sở đó, đưa ra khuyến nghị về cách thức sử dụng hành động trách theo hướng tích cực, tránh tiêu cực theo phép lịch sự ngữ dụng học. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm tổng quan tình hình nghiên cứu lý thuyết và ứng dụng về hành động ngôn ngữ và phép lịch sự.
3.1. Tổng Quan Lý Thuyết Về Hành Động Ngôn Ngữ Và Lịch Sự
Luận án sẽ tổng quan nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về hành động ngôn ngữ, đồng thời trình bày lý thuyết hành động ngôn ngữ và lý thuyết lịch sự. Lý thuyết này sẽ được lấy làm căn cứ để triển khai đề tài. Việc nghiên cứu lý thuyết là nền tảng quan trọng để hiểu rõ bản chất và cách thức vận hành của hành động ngôn ngữ trong giao tiếp.
3.2. Thu Thập Và Xử Lý Ngữ Liệu Về Hành Động Ngôn Ngữ Trách
Xác định và xây dựng kế hoạch thu thập nguồn ngữ liệu nghiên cứu từ các nhóm đối tượng sử dụng hành động trách là GV, nhân vật trong các sáng tác văn học và phim truyền hình Việt Nam, và người dùng là các tình huống giao tiếp trong sinh hoạt hàng ngày. Xử lý ngữ liệu nghiên cứu, thống kê, phân loại và phân tích để tìm ra đặc trưng của hành động ngôn ngữ trách tiếng Việt.
IV. Phương Pháp Nghiên Cứu Hành Động Ngôn Ngữ Trách 55 Ký Tự
Luận án sử dụng phương pháp phân tích diễn ngôn để xây dựng khái niệm về hành động trách, chỉ ra các phương tiện ngôn ngữ dùng để thực hiện hành động trách. Phương pháp miêu tả được vận dụng khi phân tích ngữ cảnh để nhận biết về các tình huống có chứa hành động trách, để nhận diện hành động trách gián tiếp. Ngoài ra, còn sử dụng thủ pháp thống kê, phân loại và so sánh.
4.1. Phân Tích Diễn Ngôn Về Hành Động Ngôn Ngữ Trách
Phương pháp phân tích diễn ngôn được sử dụng xuyên suốt luận án. Mục đích là xây dựng khái niệm về hành động trách, chỉ ra các phương tiện ngôn ngữ dùng để thực hiện hành động trách. Đồng thời, xác định các thành tố cấu thành biểu thức ngôn hành của hành động trách, hành động trách trực tiếp và gián tiếp, phát ngôn trách.
4.2. Thống Kê Phân Loại Ngữ Liệu Hành Động Ngôn Ngữ
Thủ pháp thống kê, phân loại được sử dụng để phân chia các dạng trách trực tiếp, trách gián tiếp. Xác định các hành động ngôn ngữ được dùng để thực hiện dạng trách gián tiếp. Xác định hành động trách được dùng nhằm tới những đích khác. Nhận diện các hành động ngôn ngữ của GV từ các tình huống HS mắc lỗi.
4.3. So Sánh Điểm Tương Đồng Giữa Hành Động Trách
Luận án sử dụng thủ pháp so sánh để chỉ ra những điểm tương đồng giữa hành động trách với các hành động cùng nhóm biểu cảm chê, mắng, phê bình. Chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa hành động trách của GV so với hành động trách của nhóm NV và nhóm NDHH. Đồng thời đánh giá những biểu hiện lịch sự và bất lịch sự của các hành động ngôn ngữ mà GV sử dụng để thực hiện lời trách gián tiếp.
V. Đóng Góp Và Điểm Mới Trong Nghiên Cứu Trách 54 Ký Tự
Về mặt lý luận, nghiên cứu cho phép đưa ra cơ sở khoa học về khái niệm, điều kiện sử dụng, các loại biểu thức của hành động trách. Về mặt thực tiễn, kết quả đóng góp cho hoạt động giao tiếp, đặc biệt là của GV trong tình huống HS mắc lỗi. Nghiên cứu về cấu trúc, đặc trưng, kiểu loại của hành động trách và nguồn ngữ liệu thu thập từ lời nói của GV có thể trở thành nguồn tư liệu nghiên cứu và học tập về ngữ dụng học nói chung.
5.1. Cơ Sở Khoa Học Về Khái Niệm Hành Động Ngôn Ngữ
Nghiên cứu cho phép đưa ra cơ sở khoa học về khái niệm, điều kiện sử dụng, các loại biểu thức của hành động trách. Bên cạnh đó, xây dựng một số mô hình, biểu hiện đặc trưng của hành động trách. Xác định một số thành phần có giá trị điều biến tính lịch sự trong phát ngôn trách trong tiếng Việt.
5.2. Ứng Dụng Thực Tiễn Trong Giao Tiếp Sư Phạm
Các kết quả nghiên cứu mong muốn đóng góp cho hoạt động giao tiếp, đặc biệt là giao tiếp của GV trong những tình huống HS mắc lỗi. Góp phần vào thực hành giao tiếp có văn hóa trong môi trường sư phạm. Những nghiên cứu về cấu trúc, đặc trưng, kiểu loại của hành động trách có thể trở thành nguồn tư liệu nghiên cứu và học tập.
VI. Phát Triển Ứng Dụng Hành Động Ngôn Ngữ Trách 52 Ký Tự
Nghiên cứu xác định hành động trách được thu thập từ nhiều nguồn ngữ liệu khác nhau trong những ngữ cảnh khác nhau để nghiên cứu. Từ những kết quả đạt được, luận án xây dựng các mô hình sử dụng hành động trách một cách hiệu quả trong giao tiếp, đặc biệt là ở khía cạnh lịch sự. Quan trọng nhất là phải hướng đến mục đích là giảm mức độ đe dọa thể diện và tác động tích cực đến người nghe.
6.1. Xây Dựng Mô Hình Giao Tiếp Sư Phạm Hiệu Quả
Nghiên cứu xây dựng các mô hình sử dụng hành động trách một cách hiệu quả trong giao tiếp, đặc biệt là trong môi trường sư phạm. Mô hình cần đảm bảo tính lịch sự, tôn trọng và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa GV và HS. Áp dụng các phương pháp sư phạm hiện đại vào quá trình giao tiếp.
6.2. Liên Tục Cải Thiện Ứng Xử Trong Môi Trường Giáo Dục
Hành động trách được sử dụng trong giao tiếp của GV với HS khi các em mắc lỗi. Nghiên cứu nhằm đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu của hành động trách khi hành chức. Đánh giá những lợi ích và tổn thất của người sử dụng (GV) và nhận định những ảnh hưởng đối với người tiếp nhận hành động (HS). Trên cơ sở đó, đưa ra những kiến giải, đề xuất sử dụng hành động đạt hiệu quả, giảm mức độ đe dọa thể diện.
