Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội mạnh mẽ của Việt Nam sau gần 40 năm đổi mới, công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) trở thành một nhiệm vụ trọng yếu nhằm tạo quỹ đất sạch phục vụ các dự án phát triển hạ tầng, đô thị, công nghiệp và quốc phòng. Trên địa bàn huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội, với diện tích lớn nhất thủ đô và vị trí ngoại thành, công tác GPMB càng có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội và thu hút đầu tư. Từ năm 2019 đến 2023, huyện Ba Vì đã triển khai nhiều dự án trọng điểm, tuy nhiên hơn 50% số dự án phải ban hành ít nhất ba quyết định cưỡng chế do vướng mắc trong GPMB, gây chậm tiến độ và ảnh hưởng đến đời sống người dân.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng thực hiện chính sách GPMB trên địa bàn huyện Ba Vì trong giai đoạn 2019-2023, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách trong giai đoạn 2024-2028. Nghiên cứu tập trung vào các nội dung: cơ sở lý luận về chính sách GPMB, thực trạng triển khai chính sách tại huyện Ba Vì, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đảm bảo tiến độ các dự án đầu tư, ổn định an ninh chính trị xã hội và phát triển bền vững huyện Ba Vì nói riêng, các địa phương có điều kiện tương tự nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm của Đảng và Nhà nước về chính sách công và thực hiện chính sách công. Khung lý thuyết tập trung vào ba khái niệm chính:

  • Giải phóng mặt bằng (GPMB): Quá trình thu hồi đất, di dời nhà cửa, tài sản và một bộ phận dân cư để tạo quỹ đất sạch phục vụ các dự án phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh.
  • Chính sách giải phóng mặt bằng: Hệ thống các quy định pháp luật về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người bị thu hồi đất.
  • Thực hiện chính sách GPMB: Việc áp dụng các quy định pháp luật để tổ chức bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và thu hồi đất theo quy trình, thủ tục đã được quy định.

Ngoài ra, luận văn tham khảo các mô hình quản lý công và thực hiện chính sách công để phân tích vai trò của các chủ thể trong quá trình thực hiện chính sách GPMB, bao gồm UBND cấp huyện, tổ chức phát triển quỹ đất, chủ đầu tư và người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Khảo cứu tài liệu: Thu thập, phân tích các văn bản pháp luật, nghị định, quyết định liên quan đến GPMB, các công trình nghiên cứu trước đây và số liệu thống kê từ các cơ quan chức năng.
  • Phỏng vấn chuyên gia: Tham vấn ý kiến các nhà quản lý, cán bộ thực thi chính sách, thành viên Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư huyện Ba Vì nhằm thu thập thông tin thực tiễn và đánh giá khách quan.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu các số liệu về tiến độ, diện tích đất thu hồi, số lượng đơn thư khiếu nại, tố cáo trong giai đoạn 2019-2023 để đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách.
  • Phân tích và tổng hợp: Xử lý số liệu sơ cấp và thứ cấp bằng phần mềm thống kê, tổng hợp kết quả nghiên cứu để đưa ra nhận định và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm các cán bộ, công chức tại Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Ba Vì, đại diện UBND các xã, thị trấn và một số hộ dân bị ảnh hưởng. Phương pháp chọn mẫu theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào các đối tượng có liên quan trực tiếp đến công tác GPMB. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến hết năm 2023, với đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2024-2028.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ giải phóng mặt bằng còn chậm: Trong giai đoạn 2019-2023, hơn 50% dự án trên địa bàn huyện Ba Vì phải ban hành ít nhất ba quyết định cưỡng chế do vướng mắc trong công tác GPMB. Diện tích đất thu hồi đạt khoảng 85% kế hoạch đề ra, gây ảnh hưởng đến tiến độ thi công các dự án trọng điểm.

  2. Tỷ lệ đơn thư khiếu nại cao: Biểu đồ số đơn thư kiến nghị, khiếu nại, tố cáo về chính sách GPMB cho thấy tỷ lệ tăng dần qua các năm, chiếm khoảng 30% số dự án triển khai. Nguyên nhân chủ yếu do bất đồng về giá bồi thường, hỗ trợ và phương án tái định cư chưa phù hợp.

  3. Chính sách bồi thường và hỗ trợ chưa đồng bộ: Mức giá bồi thường theo khung giá đất cụ thể do UBND thành phố Hà Nội ban hành chưa phản ánh sát giá thị trường, dẫn đến sự không hài lòng của người dân. Hỗ trợ đào tạo nghề, chuyển đổi việc làm cho người bị thu hồi đất nông nghiệp còn hạn chế, ảnh hưởng đến ổn định đời sống.

  4. Vai trò phối hợp giữa các chủ thể còn yếu: Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư huyện Ba Vì chưa phát huy hiệu quả trong việc giải quyết vướng mắc, phối hợp giữa các phòng ban, đơn vị liên quan chưa chặt chẽ, gây chậm trễ trong phê duyệt phương án và chi trả kinh phí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tiến độ GPMB chậm chủ yếu do quy trình phức tạp, thủ tục hành chính kéo dài và sự chưa đồng thuận của người dân về giá bồi thường. So sánh với một số địa phương khác như quận Cầu Giấy hay huyện Phú Quốc, Ba Vì còn thiếu các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tái định cư phù hợp với đặc thù nông thôn, dẫn đến khó khăn trong ổn định đời sống người dân sau thu hồi đất.

Biểu đồ tiến độ bàn giao mặt bằng và số lượng đơn thư khiếu nại có thể minh họa rõ mối quan hệ giữa tiến độ GPMB và mức độ hài lòng của người dân. Việc chưa công khai minh bạch trong quy trình bồi thường, hỗ trợ cũng làm gia tăng mâu thuẫn, ảnh hưởng đến an ninh trật tự địa phương.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước và sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan trong thực hiện chính sách GPMB. Đồng thời, việc hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả công tác GPMB tại huyện Ba Vì.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo: UBND huyện Ba Vì cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công rõ trách nhiệm cho các phòng ban, đơn vị liên quan nhằm đẩy nhanh tiến độ GPMB, đảm bảo hoàn thành các dự án trọng điểm trong giai đoạn 2024-2028.

  2. Hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ: Đề xuất UBND thành phố Hà Nội xem xét điều chỉnh khung giá đất cụ thể sát với giá thị trường, đồng thời mở rộng các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, chuyển đổi việc làm cho người dân bị thu hồi đất nông nghiệp nhằm ổn định đời sống lâu dài.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ thực thi: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ Trung tâm Phát triển quỹ đất và các đơn vị liên quan về kỹ năng đàm phán, giải quyết khiếu nại, áp dụng pháp luật đất đai và chính sách GPMB.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động: Phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tăng cường phổ biến pháp luật, chính sách GPMB đến người dân, tạo sự đồng thuận và giảm thiểu khiếu kiện kéo dài.

  5. Tăng cường giám sát, kiểm tra: Thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành để giám sát việc thực hiện chính sách GPMB, xử lý kịp thời các sai phạm, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước cấp huyện, xã: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, chính sách GPMB, từ đó tổ chức thực hiện hiệu quả, giảm thiểu tranh chấp và khiếu kiện.

  2. Chuyên viên Trung tâm Phát triển quỹ đất: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến phương pháp kiểm đếm, lập phương án bồi thường và phối hợp với các bên liên quan.

  3. Chủ đầu tư các dự án phát triển hạ tầng: Hiểu rõ các quy định pháp luật và quy trình GPMB, từ đó chủ động phối hợp với chính quyền địa phương, đảm bảo tiến độ dự án.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Quản lý công, Luật đất đai: Tài liệu tham khảo bổ ích cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập về chính sách công, quản lý đất đai và phát triển đô thị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách giải phóng mặt bằng gồm những nội dung chính nào?
    Chính sách GPMB bao gồm bồi thường về đất và tài sản, hỗ trợ ổn định đời sống, đào tạo nghề, chuyển đổi việc làm và bố trí tái định cư cho người bị thu hồi đất, đảm bảo quyền lợi hợp pháp và ổn định xã hội.

  2. Ai là chủ thể thực hiện chính sách giải phóng mặt bằng tại huyện Ba Vì?
    Chủ thể gồm UBND cấp huyện, tổ chức phát triển quỹ đất, Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, chủ đầu tư dự án và người dân bị ảnh hưởng, phối hợp chặt chẽ để thực hiện chính sách.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ giải phóng mặt bằng tại Ba Vì là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do thủ tục hành chính phức tạp, mức bồi thường chưa sát giá thị trường, sự chưa đồng thuận của người dân và phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu khiếu nại, tố cáo trong quá trình GPMB?
    Tăng cường công khai minh bạch, phổ biến chính sách, vận động người dân đồng thuận, nâng cao năng lực cán bộ và xử lý kịp thời các sai phạm giúp giảm thiểu khiếu nại.

  5. Tại sao việc tái định cư lại quan trọng trong chính sách GPMB?
    Tái định cư giúp người dân ổn định chỗ ở, duy trì sinh kế và phát triển kinh tế sau khi bị thu hồi đất, góp phần đảm bảo an ninh xã hội và sự thành công của dự án.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và quy trình thực hiện chính sách giải phóng mặt bằng, làm rõ các khái niệm và nội dung pháp lý liên quan.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy tiến độ GPMB tại huyện Ba Vì còn chậm, tỷ lệ khiếu nại cao và chính sách bồi thường, hỗ trợ chưa phù hợp với thực tế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm vai trò lãnh đạo của Đảng, năng lực cán bộ, sự phối hợp giữa các chủ thể và nhận thức của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách GPMB trong giai đoạn 2024-2028, tập trung vào hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực và tăng cường tuyên truyền.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quan trọng cho các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý công và đất đai.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Ba Vì và thành phố Hà Nội cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển. Đề nghị các đơn vị liên quan phối hợp chặt chẽ nhằm đảm bảo tiến độ và hiệu quả công tác giải phóng mặt bằng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.