Tổng quan nghiên cứu

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa tại Việt Nam đã thúc đẩy việc thu hồi đất nông nghiệp để phát triển các khu công nghiệp, khu đô thị và hạ tầng kỹ thuật. Tỉnh Khánh Hòa, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển kinh tế biển, đã thực hiện thu hồi khoảng 885,82 ha đất cho 5 khu công nghiệp, khu chế xuất và khu công nghệ cao, cùng với 467,1 ha cho 10 cụm công nghiệp vừa và nhỏ đến năm 2010. Quá trình này đã tạo điều kiện thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu lao động. Tuy nhiên, việc thu hồi đất cũng dẫn đến việc một lượng lớn lao động nông nghiệp, ước tính khoảng 29 nghìn người, phải chuyển đổi ngành nghề, trong đó chỉ khoảng 14 nghìn người được giải quyết việc làm tại các khu công nghiệp như Suối Dầu và Diên Phú.

Vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động vùng thu hồi đất trở nên cấp thiết do nhiều lao động không có trình độ chuyên môn kỹ thuật, thiếu vốn và ở độ tuổi không phù hợp để đào tạo nghề mới. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng việc làm và đề xuất các giải pháp giải quyết việc làm cho người lao động bị thu hồi đất nông nghiệp tại tỉnh Khánh Hòa trong giai đoạn 2006-2010. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lao động vùng thu hồi đất tại Khánh Hòa, dựa trên số liệu khảo sát năm 2006 và thông tin trước khi thu hồi đất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển bền vững kinh tế - xã hội, ổn định đời sống người dân và thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động phù hợp với xu hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa, cùng với lý thuyết về lao động và việc làm trong bối cảnh chuyển đổi cơ cấu kinh tế.

  1. Lý thuyết công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa: Quá trình này được hiểu là sự chuyển đổi toàn diện nền kinh tế từ sử dụng lao động thủ công sang sử dụng công nghệ hiện đại, tạo ra năng suất lao động cao hơn và thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp, dịch vụ. Đô thị hóa là quá trình tập trung dân cư và phát triển các vùng đô thị, làm thay đổi cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ.

  2. Lý thuyết lao động và việc làm: Lao động được định nghĩa là hoạt động có mục đích của con người nhằm tạo ra sản phẩm vật chất và giá trị tinh thần. Việc làm là hoạt động lao động tạo ra thu nhập hợp pháp. Lực lượng lao động bao gồm những người trong độ tuổi lao động có việc làm hoặc thất nghiệp. Thất nghiệp được hiểu là tình trạng người lao động muốn làm việc nhưng không tìm được việc làm phù hợp.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: thu hồi đất, bồi thường và hỗ trợ tái định cư, chuyển đổi nghề nghiệp, đào tạo nghề, thị trường lao động, và chính sách phát triển việc làm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, kết hợp các phương pháp toán thống kê, phân tích tổng hợp, so sánh, điều tra xã hội học và phương pháp chuyên gia.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu chính được thu thập từ khảo sát hộ gia đình bị thu hồi đất năm 2006 tại ba xã Diên Phú, Ninh Hòa và Vĩnh Thái, cùng với các báo cáo, văn bản pháp luật và tài liệu tham khảo liên quan đến chính sách đất đai và việc làm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát tập trung vào các hộ gia đình bị thu hồi đất nông nghiệp, với cỡ mẫu khoảng vài trăm hộ, được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện cho vùng nghiên cứu.

  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng các công cụ thống kê mô tả để đánh giá đặc điểm lao động, việc làm và thất nghiệp; phân tích mối tương quan giữa thu hồi đất và việc làm; so sánh tỷ lệ việc làm trước và sau thu hồi đất; đồng thời phân tích các chính sách hỗ trợ và hiệu quả thực hiện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2006-2008, tập trung phân tích dữ liệu khảo sát năm 2006 và các chính sách áp dụng trong giai đoạn 2004-2007, đồng thời dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2006-2010.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động của thu hồi đất đến việc làm: Khoảng 29 nghìn lao động nông nghiệp tại Khánh Hòa bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất, trong đó chỉ khoảng 14 nghìn người được giải quyết việc làm tại các khu công nghiệp và cụm công nghiệp. Tỷ lệ lao động thất nghiệp hoặc thiếu việc làm tăng lên đáng kể sau thu hồi đất, với trung bình mỗi hộ gia đình có 1,5 lao động không có việc làm hoặc thiếu việc làm.

  2. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động vùng thu hồi đất thấp: Phần lớn lao động bị thu hồi đất có trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, nhiều người là nông dân thuần túy, thiếu kỹ năng phù hợp với các ngành công nghiệp và dịch vụ hiện đại. Điều này làm giảm khả năng chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm mới.

  3. Chính sách hỗ trợ chưa hiệu quả và chưa đồng bộ: Hiện nay, người lao động chủ yếu được hỗ trợ bằng tiền đền bù đất, trong khi các chính sách đào tạo nghề, hỗ trợ chuyển đổi nghề và tạo việc làm chưa được triển khai đồng bộ và hiệu quả. Nhiều người dân không nắm rõ thông tin về các chính sách hỗ trợ việc làm và đào tạo nghề.

  4. Sự cần thiết của đào tạo nghề và phát triển thị trường lao động: Việc đào tạo nghề ngắn hạn cho lao động nông thôn, đặc biệt là lao động bị thu hồi đất, được đánh giá là giải pháp quan trọng để nâng cao kỹ năng, tăng khả năng tìm kiếm việc làm. Tuy nhiên, tỷ lệ lao động được đào tạo nghề còn thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm sau thu hồi đất là do sự thiếu chuẩn bị về kỹ năng và vốn của người lao động, cũng như sự chưa đồng bộ trong chính sách hỗ trợ. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác như Đà Nẵng, Bắc Ninh, Khánh Hòa còn hạn chế trong việc phát triển các chương trình đào tạo nghề và hỗ trợ việc làm cho lao động vùng thu hồi đất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ lao động có việc làm trước và sau thu hồi đất, biểu đồ cơ cấu trình độ chuyên môn kỹ thuật của lao động vùng thu hồi đất, và bảng so sánh các chính sách hỗ trợ việc làm tại các địa phương. Những kết quả này nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển thị trường lao động phù hợp với xu hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề cho lao động vùng thu hồi đất: Xây dựng và mở rộng các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn phù hợp với nhu cầu thị trường lao động, ưu tiên lao động bị thu hồi đất. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động được đào tạo nghề lên ít nhất 50% trong giai đoạn 2008-2010. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với các cơ sở đào tạo nghề địa phương.

  2. Phát triển thị trường lao động và dịch vụ việc làm: Thiết lập hệ thống tư vấn, giới thiệu việc làm chuyên nghiệp, tăng cường thông tin thị trường lao động cho người lao động vùng thu hồi đất. Mục tiêu giảm tỷ lệ thất nghiệp xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Khánh Hòa và các trung tâm dịch vụ việc làm.

  3. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề và tạo việc làm: Ban hành các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi cho lao động bị thu hồi đất khởi nghiệp hoặc tham gia các ngành nghề mới. Thời gian thực hiện từ 2008 đến 2010. Chủ thể thực hiện: Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội.

  4. Tăng cường tuyên truyền và nâng cao nhận thức cho người dân: Tổ chức các chương trình tuyên truyền về quyền lợi, chính sách hỗ trợ, đào tạo nghề và cơ hội việc làm cho người lao động vùng thu hồi đất. Mục tiêu nâng cao nhận thức và sự chủ động chuyển đổi nghề nghiệp. Chủ thể thực hiện: UBND các xã, phường và các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và đất đai: Giúp hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho lao động vùng thu hồi đất, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển kinh tế xã hội.

  2. Các tổ chức đào tạo nghề và trung tâm dịch vụ việc làm: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để thiết kế chương trình đào tạo phù hợp, đáp ứng nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp của lao động bị thu hồi đất.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong các khu công nghiệp, khu chế xuất: Hiểu rõ đặc điểm nguồn lao động địa phương, từ đó có chính sách tuyển dụng, đào tạo và sử dụng lao động hiệu quả, góp phần ổn định nguồn nhân lực.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế chính trị, phát triển nông thôn: Tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về tác động của thu hồi đất đến lao động, việc làm và phát triển bền vững, đồng thời áp dụng các phương pháp nghiên cứu và phân tích trong lĩnh vực kinh tế xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến việc làm của người lao động?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất canh tác, khiến nhiều lao động nông nghiệp mất việc hoặc thiếu việc làm. Ví dụ, tại Khánh Hòa, trung bình mỗi hộ bị thu hồi đất có 1,5 lao động không có việc làm hoặc thiếu việc làm.

  2. Nguyên nhân chính khiến lao động vùng thu hồi đất khó tìm việc làm mới là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, thiếu vốn và độ tuổi không phù hợp để đào tạo nghề mới, cùng với sự thiếu đồng bộ trong chính sách hỗ trợ.

  3. Chính sách hỗ trợ hiện nay dành cho lao động bị thu hồi đất gồm những gì?
    Chính sách bao gồm đền bù tiền đất, hỗ trợ đào tạo nghề ngắn hạn, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và bố trí việc làm mới, tuy nhiên hiệu quả còn hạn chế do triển khai chưa đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giải quyết việc làm cho lao động vùng thu hồi đất?
    Cần tăng cường đào tạo nghề phù hợp, phát triển thị trường lao động, hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính và tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người lao động.

  5. Vai trò của đào tạo nghề trong giải quyết việc làm cho lao động vùng thu hồi đất là gì?
    Đào tạo nghề giúp nâng cao kỹ năng, tăng khả năng thích ứng với công việc mới trong các ngành công nghiệp và dịch vụ, từ đó giảm tỷ lệ thất nghiệp và nâng cao thu nhập cho người lao động.

Kết luận

  • Quá trình thu hồi đất nông nghiệp tại Khánh Hòa đã ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của khoảng 29 nghìn lao động, trong đó chỉ khoảng 14 nghìn người được giải quyết việc làm ổn định.
  • Lao động vùng thu hồi đất chủ yếu có trình độ chuyên môn kỹ thuật thấp, thiếu kỹ năng chuyển đổi nghề nghiệp, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm tăng cao.
  • Chính sách hỗ trợ hiện nay tập trung chủ yếu vào đền bù tiền đất, chưa phát huy hiệu quả trong đào tạo nghề và tạo việc làm mới cho người lao động.
  • Đào tạo nghề, phát triển thị trường lao động và hoàn thiện chính sách hỗ trợ là các giải pháp then chốt để giải quyết việc làm cho lao động vùng thu hồi đất.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết việc làm trong giai đoạn 2008-2010, góp phần ổn định đời sống và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại tỉnh Khánh Hòa.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các giải pháp đào tạo nghề, phát triển thị trường lao động và hoàn thiện chính sách hỗ trợ nhằm đảm bảo quyền lợi và nâng cao đời sống cho người lao động vùng thu hồi đất. Đề nghị các nhà nghiên cứu và quản lý tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh chính sách phù hợp.