Giải Pháp Phòng Chống Gian Lận Thương Mại Trong Lĩnh Vực Hải Quan Việt Nam

Hội đồng Hợp tác Hải quan Quốc tế (WCO) định nghĩa GLTM trong lĩnh vực hải quan là hành vi vi phạm pháp luật hải quan, lừa dối hải quan để lẩn tránh nộp thuế xuất nhập khẩu, vi phạm các biện pháp cấm hoặc hạn chế do hải quan quy định, để thu lợi nhuận bất chính. Định nghĩa này đã khái quát được hành vi GLTM. Hội nghị quốc tế lần thứ 5 về chống GLTM đã đưa ra định nghĩa mới, cụ thể hơn, chính xác hơn và có tính khái quát cao hơn, liệt kê 16 loại hành vi GLTM chủ yếu. Với thực tiễn thương mại Việt Nam, GLTM là hành vi gian lận các luồng sản phẩm xuất nhập khẩu bằng cách lợi dụng sự sơ hở của luật pháp, chính sách quản lý của cơ quan nhà nước để lẩn tránh việc kiểm tra, kiểm soát của Hải quan nhằm trốn tránh nghĩa vụ đối với nhà nước và thu lợi bất chính cho riêng mình.

Theo WCO, GLTM tồn tại dưới 16 hình thức, bao gồm: buôn lậu hàng hóa (kể cả hàng cấm), khai báo tăng/giảm giá trị hàng hóa, lợi dụng chế độ ưu đãi xuất xứ, lợi dụng chế độ hàng gia công, lợi dụng chế độ tạm nhập tái xuất, lợi dụng yêu cầu về giấy phép xuất nhập khẩu, lợi dụng chế độ quá cảnh, khai sai số lượng/chất lượng/trọng lượng hàng hóa, lợi dụng chế độ/mục đích sử dụng, vi phạm đạo luật về diễn giải thương mại, sản xuất và lưu thông hàng giả, hàng giao dịch buôn bán không sổ sách, yêu cầu giả/khống việc hoàn thuế, kinh doanh "ma", tuyên bố thanh lý có chủ đích. GLTM còn biểu hiện trong việc chuyển tải hàng hóa, sử dụng nước thứ ba để che giấu nguồn gốc thực sự của hàng hóa.

Các hình thức gian lận thương mại phổ biến bao gồm khai sai mã HS để trốn thuế, khai sai trị giá để giảm số thuế phải nộp, khai sai số lượng để trốn thuế hoặc vận chuyển trái phép hàng hóa, khai báo sai về xuất xứ hàng hóa để hưởng ưu đãi thuế quan không đúng quy định. Ngoài ra, còn có các hành vi buôn lậu, chống buôn lậu, chống trốn thuế, hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Các địa bàn trọng điểm về gian lận thương mại thường là các cửa khẩu lớn, các khu vực biên giới, và các khu công nghiệp, khu chế xuất. Các tuyến đường trọng điểm thường là các tuyến đường biển, đường bộ, và đường hàng không kết nối Việt Nam với các nước trong khu vực và trên thế giới. Việc xác định các địa bàn và tuyến đường trọng điểm giúp cơ quan hải quan tập trung nguồn lực và nâng cao hiệu quả kiểm soát hải quan.

Để hoàn thiện hệ thống quản lý rủi ro, cần xây dựng cơ sở dữ liệu đầy đủ và chính xác về các doanh nghiệp, hàng hóa, và tuyến đường xuất nhập khẩu. Đồng thời, cần áp dụng các phương pháp phân tích dữ liệu tiên tiến để xác định các dấu hiệu gian lận thương mại tiềm ẩn. Việc đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ hải quan về quản lý rủi ro cũng là yếu tố quan trọng.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo (AI) giúp tự động hóa quá trình phân tích dữ liệu, phát hiện các hành vi gian lận thương mại phức tạp, và đưa ra các quyết định kiểm soát hải quan chính xác hơn. Các công nghệ như blockchain cũng có thể được sử dụng để tăng cường an ninh chuỗi cung ứng và ngăn chặn gian lận.

Việc chia sẻ thông tin và kinh nghiệm với các nước giúp cơ quan hải quan Việt Nam nâng cao năng lực phòng chống gian lận, học hỏi các phương pháp kiểm soát hải quan hiệu quả, và phát hiện các hành vi gian lận thương mại mới. Các hoạt động trao đổi thông tin có thể được thực hiện thông qua các kênh song phương và đa phương.

Việc tham gia các tổ chức quốc tế như WCO và tuân thủ các điều ước quốc tế về phòng chống gian lận giúp Việt Nam tăng cường vị thế và vai trò trong cuộc chiến chống gian lận thương mại toàn cầu. Đồng thời, việc này cũng giúp Việt Nam tiếp cận các nguồn lực và hỗ trợ kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế.

Cần thường xuyên rà soát và sửa đổi các quy định bất cập, chồng chéo, hoặc không phù hợp với thực tiễn để tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch và thuận lợi cho hoạt động thương mại. Việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế và lấy ý kiến của các doanh nghiệp cũng là yếu tố quan trọng trong quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật.

Để thực thi pháp luật hiệu quả, cần nâng cao năng lực cho cán bộ hải quan về chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng kiểm tra sau thông quan, và kiến thức về thương mại quốc tế. Đồng thời, cần tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền pháp luật để nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của các doanh nghiệp và người dân.

Để xây dựng đội ngũ cán bộ hải quan chuyên nghiệp, cần có chính sách tuyển dụng, đào tạo, và sử dụng cán bộ hợp lý. Đồng thời, cần tạo môi trường làm việc năng động, sáng tạo, và khuyến khích cán bộ hải quan học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn. Việc đánh giá và khen thưởng cán bộ hải quan cần dựa trên kết quả công việc và đóng góp thực tế.

Để nâng cao nhận thức về tuân thủ pháp luật cho doanh nghiệp, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hải quan cho các doanh nghiệp. Đồng thời, cần tạo điều kiện để các doanh nghiệp được tiếp cận thông tin về các quy định mới, các chính sách ưu đãi, và các biện pháp phòng chống gian lận. Việc tổ chức các hội thảo, khóa đào tạo, và diễn đàn đối thoại giữa cơ quan hải quan và doanh nghiệp cũng là yếu tố quan trọng.