Tổng quan nghiên cứu
Làng nghề truyền thống bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho tại thành phố Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang là một trong những làng nghề tiêu biểu của khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế địa phương và giữ gìn bản sắc văn hóa ẩm thực đặc trưng. Giai đoạn nghiên cứu từ 2015 đến 2017 cho thấy làng nghề này đang đối mặt với nhiều thách thức như quy mô sản xuất nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu, nguồn nguyên liệu không ổn định và phương thức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế. Mặc dù đã có tổ hợp tác và ứng dụng một số công nghệ hiện đại, sản lượng bánh bún, hủ tíu vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu thị trường trong và ngoài tỉnh, tiềm ẩn nguy cơ mai một làng nghề truyền thống.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của làng nghề bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực để duy trì và phát triển bền vững làng nghề này đến năm 2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên địa bàn thành phố Mỹ Tho với đối tượng khảo sát gồm các hộ sản xuất bánh bún, hủ tíu tại xã Mỹ Phong, phường 9 và các tiểu thương, chủ quán hủ tíu tại các chợ địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất, bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương thông qua phát triển làng nghề truyền thống.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về phát triển làng nghề truyền thống và mô hình hồi quy Binary Logistic để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển làng nghề. Hai lý thuyết chính bao gồm:
Lý thuyết phát triển làng nghề truyền thống: Nhấn mạnh vai trò của các yếu tố kinh tế - xã hội, truyền thống văn hóa, công nghệ sản xuất và thị trường tiêu thụ trong việc duy trì và phát triển làng nghề. Làng nghề được hiểu là một thiết chế kinh tế - xã hội tồn tại trong không gian địa lý nhất định, với các hộ gia đình gắn bó chặt chẽ về kinh tế, xã hội và văn hóa.
Mô hình hồi quy Binary Logistic: Sử dụng để đánh giá tác động của các biến độc lập như thâm niên nghề, chất lượng nguồn nguyên liệu, nguồn cung ứng nguyên liệu, phương thức tiêu thụ, sản lượng tiêu thụ và khoảng cách tiêu thụ đến biến phụ thuộc là khả năng phát triển làng nghề (phát triển hay không phát triển).
Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: thâm niên nghề (số năm hoạt động trong nghề), chất lượng nguồn nguyên liệu (đánh giá tốt hay không), nguồn nguyên liệu cung ứng (đầy đủ hay thiếu hụt), phương thức tiêu thụ sản phẩm (đa dạng hay truyền thống), sản lượng tiêu thụ trung bình của hộ/ngày (kg/ngày), và khoảng cách tiêu thụ (trong hay ngoài thành phố).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện qua hai giai đoạn: sơ bộ và chính thức. Giai đoạn sơ bộ sử dụng phương pháp định tính với kỹ thuật phỏng vấn sâu các hộ sản xuất và tiểu thương để khám phá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng. Giai đoạn chính thức áp dụng phương pháp định lượng, thu thập dữ liệu sơ cấp qua bảng hỏi trực tiếp với 120 mẫu gồm các hộ sản xuất, tiểu thương và chủ quán hủ tíu trên địa bàn thành phố Mỹ Tho.
Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất dựa trên danh sách đối tượng có sẵn do Phòng Kinh tế thành phố cung cấp, phù hợp với điều kiện khảo sát và chi phí. Quy mô mẫu 120 vượt mức tối thiểu 98 theo công thức tính mẫu cho mô hình hồi quy với 6 biến độc lập.
Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 22.0 và Microsoft Excel. Các kỹ thuật phân tích bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ phù hợp mô hình (Omnibus, Wald, Nagelkerke R2), kiểm định đa cộng tuyến và phân tích hồi quy Binary Logistic để xác định mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến khả năng phát triển làng nghề.
Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, với giai đoạn thu thập dữ liệu thực địa trong năm 2017 và phân tích, báo cáo kết quả trong năm 2018.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thâm niên nghề có ảnh hưởng tích cực đến phát triển làng nghề: Hộ sản xuất có thâm niên trên 15 năm chiếm khoảng 60% mẫu khảo sát và có khả năng phát triển làng nghề cao hơn 35% so với hộ có thâm niên dưới 15 năm. Điều này cho thấy kinh nghiệm và kỹ năng nghề truyền thống là yếu tố quan trọng giúp duy trì và phát triển sản xuất.
Chất lượng nguồn nguyên liệu là nhân tố quyết định: Khoảng 70% hộ đánh giá nguồn nguyên liệu sử dụng là tốt, góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm và thu hút khách hàng. Hộ sử dụng nguyên liệu chất lượng tốt có khả năng phát triển làng nghề cao hơn 40% so với hộ sử dụng nguyên liệu kém chất lượng.
Nguồn cung ứng nguyên liệu chưa ổn định: Chỉ khoảng 55% hộ được cung ứng nguyên liệu đầy đủ, còn lại gặp khó khăn về nguồn cung, ảnh hưởng tiêu cực đến sản lượng và chất lượng sản phẩm. Hộ có nguồn cung ứng đầy đủ có tỷ lệ phát triển làng nghề cao hơn 30% so với hộ thiếu nguyên liệu.
Phương thức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế: Đa số sản phẩm tiêu thụ qua các tiểu thương tại chợ truyền thống, chưa đa dạng kênh bán hàng. Hộ có phương thức tiêu thụ đa dạng (bán trực tiếp, qua mạng, cho quán ăn) chiếm khoảng 25% và có khả năng phát triển cao hơn 20% so với hộ chỉ bán qua tiểu thương.
Sản lượng tiêu thụ trung bình đạt khoảng 500 kg/ngày: Đây là mức tối thiểu để duy trì sản xuất và phát triển làng nghề. Hộ đạt sản lượng này có tỷ lệ phát triển làng nghề cao hơn 45% so với hộ sản lượng thấp hơn.
Khoảng cách tiêu thụ trong thành phố thuận lợi hơn: Sản phẩm tiêu thụ trong thành phố Mỹ Tho chiếm 65% và có khả năng phát triển cao hơn 25% so với sản phẩm tiêu thụ ngoài thành phố do thuận tiện về vận chuyển và thị trường ổn định.
Thảo luận kết quả
Kết quả phân tích cho thấy thâm niên nghề và chất lượng nguồn nguyên liệu là hai yếu tố có tác động mạnh nhất đến sự phát triển của làng nghề bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước về làng nghề truyền thống, nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm và nguyên liệu trong việc duy trì chất lượng sản phẩm và thương hiệu.
Nguồn cung ứng nguyên liệu chưa ổn định và phương thức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế là những điểm yếu cần khắc phục để mở rộng quy mô sản xuất và thị trường. So với làng nghề bánh bún, hủ tíu tại Cần Thơ và làng bột Sa Đéc, việc ứng dụng công nghệ hiện đại và đa dạng hóa kênh tiêu thụ đã giúp các làng nghề này nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm, đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài nước.
Sản lượng tiêu thụ trung bình và khoảng cách tiêu thụ cũng là những yếu tố kinh tế quan trọng ảnh hưởng đến khả năng duy trì sản xuất. Việc tiêu thụ sản phẩm chủ yếu trong thành phố Mỹ Tho giúp giảm chi phí vận chuyển và tăng tính cạnh tranh trên thị trường địa phương.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hộ theo thâm niên nghề, biểu đồ tròn phân bố chất lượng nguồn nguyên liệu, và bảng hồi quy Logistic thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng biến độc lập đến biến phụ thuộc phát triển làng nghề.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo và truyền nghề cho người lao động: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ thuật sản xuất, nâng cao tay nghề cho các hộ sản xuất, đặc biệt là những hộ có thâm niên nghề thấp nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm và duy trì truyền thống nghề. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do các cơ quan chức năng và tổ hợp tác làng nghề chủ trì.
Cải thiện chất lượng và ổn định nguồn nguyên liệu: Xây dựng các hợp tác xã cung ứng nguyên liệu chất lượng, ổn định và giá cả hợp lý. Khuyến khích liên kết với các nhà cung cấp nguyên liệu trong và ngoài tỉnh để đảm bảo nguồn cung. Thời gian thực hiện 1-3 năm, do UBND thành phố và các tổ chức ngành nghề phối hợp thực hiện.
Đa dạng hóa phương thức tiêu thụ sản phẩm: Hỗ trợ các hộ sản xuất phát triển kênh bán hàng trực tiếp, qua mạng xã hội, hợp tác với các nhà hàng, quán ăn và du lịch địa phương để mở rộng thị trường tiêu thụ. Thời gian triển khai trong 1 năm, do các tổ hợp tác và phòng kinh tế thành phố phối hợp thực hiện.
Ứng dụng công nghệ hiện đại trong sản xuất: Hỗ trợ đầu tư máy móc, thiết bị hiện đại để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm và giảm sức lao động thủ công. Tổ chức chuyển giao công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ sản xuất. Thời gian thực hiện 2-3 năm, do Trung tâm Khuyến công và các đơn vị liên quan đảm nhiệm.
Xây dựng quy hoạch phát triển làng nghề bền vững: Lập quy hoạch chi tiết phát triển làng nghề, bao gồm cơ sở hạ tầng, môi trường và quản lý sản xuất nhằm phát triển bền vững, tránh ô nhiễm môi trường và bảo tồn giá trị văn hóa. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do UBND thành phố phối hợp với các sở ngành liên quan.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý địa phương và cơ quan chức năng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển làng nghề, quy hoạch và hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho các làng nghề truyền thống trên địa bàn.
Các hộ sản xuất và tổ hợp tác làng nghề: Áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa kênh tiêu thụ và cải tiến công nghệ sản xuất nhằm tăng năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến phát triển làng nghề truyền thống.
Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực chế biến thực phẩm truyền thống: Tìm hiểu tiềm năng, thách thức và cơ hội hợp tác, đầu tư phát triển sản phẩm bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho, góp phần nâng cao giá trị thương hiệu và mở rộng thị trường.
Câu hỏi thường gặp
Làm thế nào để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển làng nghề?
Nghiên cứu sử dụng mô hình hồi quy Binary Logistic dựa trên dữ liệu khảo sát 120 hộ sản xuất và tiểu thương, phân tích các biến như thâm niên nghề, chất lượng nguyên liệu, phương thức tiêu thụ để đánh giá tác động đến khả năng phát triển làng nghề.Tại sao thâm niên nghề lại quan trọng trong phát triển làng nghề?
Thâm niên nghề phản ánh kinh nghiệm và kỹ năng của người sản xuất, giúp duy trì chất lượng sản phẩm và truyền nghề cho thế hệ sau, từ đó góp phần bền vững cho làng nghề truyền thống.Nguồn nguyên liệu ảnh hưởng như thế nào đến sản phẩm bánh bún, hủ tíu?
Chất lượng và sự ổn định của nguồn nguyên liệu quyết định độ ngon, độ dai và an toàn thực phẩm của sản phẩm, ảnh hưởng trực tiếp đến sự ưa chuộng của khách hàng và khả năng cạnh tranh trên thị trường.Phương thức tiêu thụ sản phẩm hiện nay có hạn chế gì?
Phần lớn sản phẩm tiêu thụ qua các tiểu thương tại chợ truyền thống, chưa tận dụng được các kênh bán hàng hiện đại như trực tuyến hay hợp tác với nhà hàng, dẫn đến hạn chế về thị trường và doanh thu.Giải pháp nào giúp làng nghề phát triển bền vững?
Kết hợp đào tạo nâng cao tay nghề, cải thiện nguồn nguyên liệu, đa dạng hóa kênh tiêu thụ, ứng dụng công nghệ hiện đại và xây dựng quy hoạch phát triển bền vững là những giải pháp thiết thực giúp làng nghề phát triển ổn định và lâu dài.
Kết luận
- Làng nghề bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và bảo tồn văn hóa địa phương, nhưng đang đối mặt với nhiều thách thức về công nghệ, nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ.
- Thâm niên nghề và chất lượng nguồn nguyên liệu là hai yếu tố chủ chốt ảnh hưởng tích cực đến sự phát triển làng nghề.
- Nguồn cung ứng nguyên liệu chưa ổn định và phương thức tiêu thụ sản phẩm còn hạn chế là những điểm cần cải thiện để mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất.
- Các giải pháp đề xuất bao gồm đào tạo nghề, cải thiện nguồn nguyên liệu, đa dạng hóa kênh tiêu thụ, ứng dụng công nghệ và xây dựng quy hoạch phát triển bền vững.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, hộ sản xuất và doanh nghiệp phát triển làng nghề bánh bún, hủ tíu Mỹ Tho một cách hiệu quả trong giai đoạn đến năm 2020 và xa hơn.
Để tiếp tục phát huy giá trị và tiềm năng của làng nghề, các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong việc triển khai các giải pháp, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ và mở rộng thị trường tiêu thụ.