Tổng quan nghiên cứu

Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) đang trở thành một thách thức môi trường nghiêm trọng trên toàn cầu. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, mỗi năm con người thải ra khoảng 1,3 tỷ tấn CTRSH và dự báo sẽ tăng lên 2,2 tỷ tấn vào năm 2025. Tại Việt Nam, lượng CTRSH phát sinh năm 2018 đạt khoảng 25,5 triệu tấn, trong đó đô thị chiếm khoảng 38.000 tấn/ngày. Thành phố Hòa Bình, trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của tỉnh Hòa Bình, cũng không nằm ngoài xu hướng này với lượng CTRSH phát sinh khoảng 95 tấn/ngày năm 2018. Thành phần rác thải phức tạp, chủ yếu chưa được phân loại tại nguồn, gây khó khăn trong công tác thu gom và xử lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý CTRSH tại thành phố Hòa Bình, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý trong giai đoạn 2020-2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 phường, xã đại diện gồm Phương Lâm, Hữu Nghị, Tân Hòa, Hòa Bình và Sủ Ngòi, với dữ liệu thu thập chủ yếu từ năm 2016 đến 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển đô thị bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, đồng thời góp phần thực hiện Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý môi trường và mô hình quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tổng hợp chất thải rắn: Nhấn mạnh quá trình phòng ngừa, giảm thiểu, giám sát, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý chất thải nhằm đạt hiệu quả kinh tế, kỹ thuật và bảo vệ môi trường.

  2. Mô hình quản lý đa bên liên quan (Multi-stakeholder management): Tập trung vào sự phối hợp giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư trong quản lý CTRSH.

Các khái niệm chính bao gồm: chất thải rắn sinh hoạt, phân loại chất thải tại nguồn, thu gom và vận chuyển, xử lý chất thải, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý CTRSH như chính sách pháp luật, năng lực cán bộ, nhận thức cộng đồng và công nghệ xử lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập bao gồm số liệu thứ cấp từ UBND thành phố Hòa Bình, Sở Tài nguyên và Môi trường, Công ty Cổ phần dịch vụ môi trường đô thị Hòa Bình, cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 400 hộ gia đình tại 5 phường, xã đại diện, phỏng vấn công nhân vệ sinh môi trường và cán bộ quản lý.

Phương pháp phân tích sử dụng thống kê mô tả và so sánh để đánh giá khối lượng, thành phần CTRSH, hiệu quả thu gom, vận chuyển và xử lý. Mẫu phân loại rác được lấy tại 5 vị trí tập kết, mỗi vị trí 30 kg rác, phân loại theo tiêu chí lý học trong 3 tháng liên tiếp đầu năm 2020. Dự báo khối lượng CTRSH đến năm 2030 dựa trên mô hình toán học Euler kết hợp với tỷ lệ tăng dân số và hệ số phát sinh rác bình quân đầu người.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2019, với khảo sát thực địa và thu thập số liệu sơ cấp trong tháng 1 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn phát sinh và khối lượng CTRSH: Năm 2019, tổng lượng CTRSH phát sinh tại thành phố Hòa Bình là khoảng 84,2 tấn/ngày, trong đó khu vực dân cư chiếm 76,39% (64,32 tấn/ngày), cơ quan hành chính và khu vực công cộng chiếm 16,54%, còn lại là khu chợ và trung tâm thương mại với 7,07%. Khối lượng CTRSH thu gom trung bình đạt khoảng 64 tấn/ngày, tương đương 0,66 kg/người/ngày.

  2. Thành phần chất thải: CTRSH chủ yếu là hữu cơ chiếm từ 50-70%, còn lại là giấy, nhựa, kim loại và các chất thải khó phân hủy khác. Phân loại tại nguồn còn rất hạn chế, phần lớn rác được thu gom dưới dạng hỗn hợp.

  3. Hiệu quả quản lý và thu gom: Tỷ lệ thu gom CTRSH đạt khoảng 75-80% so với lượng phát sinh. Tuy nhiên, công tác phân loại rác tại nguồn chỉ đạt dưới 20%, gây khó khăn cho xử lý và tái chế. Năng lực bộ máy quản lý còn hạn chế với số lượng cán bộ chuyên trách ít, trình độ chuyên môn chưa đồng đều.

  4. Dự báo phát sinh CTRSH: Dựa trên mô hình dân số và hệ số phát sinh, lượng CTRSH dự kiến tăng lên khoảng 120 tấn/ngày vào năm 2030, tương ứng với sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế đô thị.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong quản lý CTRSH tại thành phố Hòa Bình bao gồm hạn chế về cơ sở hạ tầng, thiếu đồng bộ trong chính sách và quy trình quản lý, cũng như nhận thức và sự tham gia của cộng đồng còn thấp. So với các mô hình quản lý hiệu quả ở Singapore và Thái Lan, thành phố chưa áp dụng triệt để phân loại rác tại nguồn và công nghệ xử lý tiên tiến.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thành phần CTRSH theo nguồn phát sinh, bảng thống kê khối lượng rác qua các năm và biểu đồ dự báo tăng trưởng CTRSH đến năm 2030. Việc nâng cao năng lực quản lý, áp dụng công nghệ xử lý hiện đại và tăng cường tuyên truyền cộng đồng là những yếu tố then chốt để cải thiện hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý CTRSH: Ban hành các quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, thu phí dịch vụ thu gom phù hợp với từng nhóm đối tượng, đảm bảo tính khả thi và công bằng. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Tài nguyên và Môi trường.

  2. Tăng cường tổ chức bộ máy quản lý: Bổ sung cán bộ chuyên trách, nâng cao trình độ chuyên môn và năng lực quản lý cho đội ngũ cán bộ, công nhân vệ sinh môi trường. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND thành phố, các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình tuyên truyền, giáo dục về phân loại rác, bảo vệ môi trường và trách nhiệm của người dân trong quản lý CTRSH. Sử dụng đa dạng hình thức truyền thông từ truyền thanh, áp phích đến hoạt động cộng đồng. Thời gian: liên tục từ 2021. Chủ thể: UBND phường, xã, các tổ chức đoàn thể.

  4. Đẩy mạnh xã hội hóa và đầu tư công nghệ xử lý: Khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào khu xử lý CTRSH hiện đại, áp dụng công nghệ phân loại, tái chế và xử lý sinh học nhằm giảm thiểu lượng rác chôn lấp. Thời gian: 2022-2030. Chủ thể: UBND tỉnh, nhà đầu tư, doanh nghiệp môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường: Sử dụng luận văn để xây dựng chính sách, quy hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH tại địa phương.

  2. Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ môi trường đô thị: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý được đề xuất để cải thiện hoạt động thu gom, vận chuyển và xử lý rác.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý chất thải và phát triển bền vững đô thị.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức và tham gia tích cực vào công tác phân loại, thu gom và bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại rác tại nguồn giúp giảm chi phí xử lý, tăng hiệu quả tái chế và giảm ô nhiễm môi trường. Ví dụ, rác hữu cơ được xử lý thành phân vi sinh, rác tái chế được thu hồi nguyên liệu.

  2. Khó khăn lớn nhất trong quản lý CTRSH tại Hòa Bình là gì?
    Khó khăn chính là thiếu cơ sở hạ tầng xử lý, nhận thức cộng đồng thấp và năng lực quản lý hạn chế, dẫn đến tỷ lệ thu gom và xử lý chưa đạt hiệu quả cao.

  3. Lượng CTRSH dự kiến tăng như thế nào đến năm 2030?
    Dự báo lượng CTRSH sẽ tăng lên khoảng 120 tấn/ngày, tương ứng với sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế đô thị.

  4. Các giải pháp công nghệ nào phù hợp cho Hòa Bình?
    Công nghệ xử lý sinh học, đốt rác có kiểm soát và tái chế nguyên liệu là các giải pháp phù hợp, giúp giảm thiểu ô nhiễm và tận dụng nguồn tài nguyên từ rác.

  5. Vai trò của cộng đồng trong quản lý CTRSH là gì?
    Cộng đồng đóng vai trò then chốt trong phân loại rác tại nguồn, hỗ trợ thu gom và giám sát hoạt động quản lý, góp phần nâng cao hiệu quả và bền vững.

Kết luận

  • Thành phố Hòa Bình phát sinh khoảng 84,2 tấn CTRSH/ngày, trong đó khu dân cư chiếm hơn 76%.
  • Hiện trạng quản lý còn nhiều hạn chế về phân loại rác, năng lực quản lý và cơ sở hạ tầng xử lý.
  • Dự báo lượng CTRSH sẽ tăng lên khoảng 120 tấn/ngày vào năm 2030, đòi hỏi nâng cao năng lực quản lý và đầu tư công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về chính sách, tổ chức, tuyên truyền và công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý CTRSH.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý chất thải rắn tại thành phố Hòa Bình và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Cộng đồng và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ nhằm xây dựng môi trường sống xanh, sạch, đẹp.