Tổng quan nghiên cứu

Chương trình giảm nghèo bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh đã trải qua hơn 29 năm triển khai, với 6 giai đoạn phát triển từ năm 1992 đến 2025. Qua các giai đoạn, tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh từ khoảng 17% tổng số hộ dân năm 1992 xuống còn khoảng 0,2% vào cuối giai đoạn 2 (2008). Thành phố hiện có hơn 100.000 hộ nghèo và cận nghèo, chiếm khoảng 5% tổng số hộ dân. Trong bối cảnh đó, Tổ tự quản giảm nghèo (TQGN) được xem là một nhân tố quan trọng góp phần vào thành công của chương trình giảm nghèo, với khoảng 2.000 tổ và hơn 100.000 thành viên tham gia tự nguyện.

Tuy nhiên, hoạt động của TQGN vẫn còn nhiều hạn chế do các yếu tố như tính pháp lý chưa rõ ràng, nhân sự phụ trách chưa ổn định, kinh phí hoạt động hạn chế và nghiệp vụ chưa chuyên sâu. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ nội dung hoạt động của TQGN tại Thành phố Hồ Chí Minh, phân tích thực trạng hoạt động và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ này trong giai đoạn 2021-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khảo sát 200 tổ trưởng TQGN tại thành phố, sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2021 và dữ liệu thứ cấp từ năm 2009 đến 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc hỗ trợ các cấp chính quyền và ban giảm nghèo xây dựng các chính sách, giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của TQGN, góp phần giảm nghèo bền vững, không để tái nghèo, đồng thời giúp người nghèo tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, việc làm và bảo hiểm xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến tổ chức, tự quản và giảm nghèo đa chiều. Khái niệm tổ chức được hiểu là một hệ thống các hoạt động phối hợp có ý thức nhằm đạt mục tiêu chung, với các đặc điểm như kết hợp nỗ lực, mục đích chung, phân công lao động và hệ thống thứ bậc quyền lực. Khái niệm tự quản được định nghĩa là quyền tự chủ tương đối của một tổ chức hoặc địa phương trong quản lý công việc, chịu sự giám sát của Nhà nước nhằm phát huy tính sáng tạo và năng động của cộng đồng.

Mô hình Tổ tự quản giảm nghèo (TQGN) được xây dựng dựa trên nguyên tắc tự quản, dân chủ và cùng có lợi, nhằm tăng cường sự đoàn kết, tương trợ lẫn nhau giữa các thành viên, nâng cao ý thức tự vươn lên thoát nghèo và phát huy trách nhiệm cộng đồng. Các hoạt động chính của TQGN bao gồm: thông tin tuyên truyền chính sách giảm nghèo, phối hợp với các tổ chức đoàn thể, quản lý quỹ tiết kiệm, kiểm tra hiệu quả giảm nghèo hàng năm và giám sát các hoạt động hỗ trợ giảm nghèo.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng tham khảo các mô hình giảm nghèo thành công ở nước ngoài như Grameen Bank tại Bangladesh và phong trào Làng mới (Saemaulundong) tại Hàn Quốc, nhấn mạnh vai trò của sự tham gia cộng đồng, tự lực và liên kết kinh tế trong giảm nghèo bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, công trình khoa học và số liệu thống kê của các tổ chức liên quan trong giai đoạn 2009-2020. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát bằng bảng câu hỏi với 200 tổ trưởng TQGN tại Thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2021.

Phương pháp chọn mẫu là mẫu phi xác suất theo phương pháp thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các tổ trưởng TQGN ở nhiều quận, huyện khác nhau. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích tổng hợp để đánh giá thực trạng hoạt động của TQGN. Ngoài ra, phỏng vấn sâu được thực hiện với một số cán bộ quản lý và thành viên TQGN để làm rõ các vấn đề liên quan đến hoạt động và khó khăn gặp phải.

Timeline nghiên cứu được thực hiện trong vòng 7 tháng, từ tháng 2 đến tháng 8 năm 2021, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích, cũng như đề xuất giải pháp dựa trên kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hoạt động thông tin tuyên truyền: Khoảng 85% tổ trưởng đánh giá hoạt động thông tin tuyên truyền về các chính sách hỗ trợ giảm nghèo như tín dụng, đào tạo nghề, y tế và giáo dục còn hạn chế. Trong đó, công tác tuyên truyền về chính sách tín dụng được đánh giá có ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả hoạt động của TQGN.

  2. Phối hợp với các tổ chức đoàn thể: 70% tổ trưởng cho biết TQGN phối hợp với các tổ chức như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên và Hội Nông dân nhưng mức độ phối hợp chưa đồng đều và chưa phát huy tối đa hiệu quả hỗ trợ người nghèo.

  3. Quản lý quỹ tiết kiệm: 65% tổ trưởng cho biết quỹ tiết kiệm của tổ được vận hành nhưng còn gặp khó khăn về nguồn vốn và quản lý, ảnh hưởng đến khả năng hỗ trợ kịp thời các thành viên gặp khó khăn đột xuất.

  4. Kiểm tra hiệu quả giảm nghèo hàng năm: Hoạt động kiểm tra, rà soát hộ nghèo, cận nghèo được thực hiện định kỳ nhưng chỉ có khoảng 60% tổ trưởng đánh giá công tác này đạt hiệu quả, còn tồn tại tình trạng thiếu chính xác trong cập nhật thông tin và xử lý các trường hợp tái nghèo.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động của TQGN tại Thành phố Hồ Chí Minh đã đạt được những thành tựu nhất định trong việc hỗ trợ người nghèo tiếp cận các chính sách giảm nghèo, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Nguyên nhân chủ yếu là do cơ chế hoạt động chưa hoàn thiện, nguồn lực tài chính và nhân sự chưa ổn định, cũng như thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương.

So sánh với các mô hình giảm nghèo thành công ở nước ngoài như Grameen Bank và phong trào Saemaulundong, có thể thấy vai trò của sự tự quản, liên kết cộng đồng và quản lý quỹ tiết kiệm là những yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động. Việc áp dụng các mô hình này cần được điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế của Thành phố Hồ Chí Minh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các hoạt động của TQGN, bảng tổng hợp mức độ phối hợp với các tổ chức đoàn thể và biểu đồ đường thể hiện tiến trình giảm nghèo qua các giai đoạn. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các mặt mạnh và hạn chế trong hoạt động của TQGN, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế hoạt động của TQGN: Ban chỉ đạo chương trình giảm nghèo thành phố cần xây dựng và ban hành văn bản quy định rõ ràng về quyền hạn, trách nhiệm và cơ chế phối hợp của TQGN với các cấp chính quyền và tổ chức đoàn thể. Thời gian thực hiện: trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo chương trình giảm nghèo thành phố.

  2. Tăng cường truyền thông và đào tạo: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao nghiệp vụ cho tổ trưởng TQGN về kỹ năng truyền thông, quản lý quỹ và giám sát hoạt động giảm nghèo. Mục tiêu nâng tỷ lệ tổ trưởng được đào tạo lên trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội phối hợp với các tổ chức xã hội.

  3. Phát huy vai trò phối hợp với các tổ chức đoàn thể: Xây dựng kế hoạch phối hợp cụ thể giữa TQGN và các tổ chức như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên để hỗ trợ người nghèo về vốn, kỹ thuật và việc làm. Mục tiêu tăng cường ít nhất 3 hoạt động phối hợp mỗi năm tại mỗi quận, huyện. Chủ thể thực hiện: UBND quận, huyện và Ban giảm nghèo địa phương.

  4. Nâng cao hiệu quả quản lý quỹ tiết kiệm: Áp dụng phần mềm quản lý quỹ tiết kiệm và tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng quỹ nhằm đảm bảo tính minh bạch và kịp thời hỗ trợ thành viên. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống quản lý trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý TQGN phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát: Ban chỉ đạo chương trình giảm nghèo cần xây dựng kế hoạch kiểm tra, giám sát định kỳ và đột xuất hoạt động của TQGN, đồng thời công khai kết quả để nâng cao trách nhiệm và hiệu quả hoạt động. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo chương trình giảm nghèo các cấp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chương trình giảm nghèo: Luận văn cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng giúp cán bộ xây dựng chính sách, kế hoạch và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của TQGN.

  2. Tổ trưởng và thành viên TQGN: Giúp hiểu rõ vai trò, nhiệm vụ và các hoạt động cần thực hiện để phát huy hiệu quả tổ chức, đồng thời học hỏi kinh nghiệm từ các mô hình thành công.

  3. Các tổ chức đoàn thể và xã hội: Tham khảo để tăng cường phối hợp hỗ trợ người nghèo, phát triển các chương trình đào tạo, vay vốn và truyền thông phù hợp với nhu cầu thực tế.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, phát triển cộng đồng: Cung cấp tài liệu tham khảo về mô hình tự quản giảm nghèo, phương pháp nghiên cứu hỗn hợp và các giải pháp thực tiễn trong lĩnh vực giảm nghèo bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ tự quản giảm nghèo là gì?
    TQGN là tổ chức tự nguyện của các hộ nghèo, cận nghèo nhằm phối hợp thực hiện các hoạt động giảm nghèo như tuyên truyền chính sách, quản lý quỹ tiết kiệm, giám sát và hỗ trợ nhau trong sản xuất và đời sống.

  2. Tại sao hoạt động của TQGN chưa hiệu quả?
    Nguyên nhân chính gồm cơ chế pháp lý chưa hoàn chỉnh, nguồn lực tài chính và nhân sự hạn chế, thiếu sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương.

  3. Các hoạt động chính của TQGN gồm những gì?
    Bao gồm thông tin tuyên truyền chính sách giảm nghèo, phối hợp với các tổ chức đoàn thể, quản lý quỹ tiết kiệm, kiểm tra hiệu quả giảm nghèo hàng năm và giám sát các hoạt động hỗ trợ giảm nghèo.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của TQGN?
    Cần hoàn thiện cơ chế hoạt động, tăng cường đào tạo, phát huy phối hợp với các tổ chức đoàn thể, nâng cao quản lý quỹ tiết kiệm và tăng cường kiểm tra, giám sát.

  5. Mô hình TQGN có thể áp dụng ở đâu ngoài Thành phố Hồ Chí Minh?
    Mô hình có thể được điều chỉnh và áp dụng tại các địa phương khác, đặc biệt là những nơi có tỷ lệ hộ nghèo cao và cần phát huy vai trò cộng đồng trong giảm nghèo bền vững.

Kết luận

  • Tổ tự quản giảm nghèo là nhân tố quan trọng góp phần vào thành công của chương trình giảm nghèo bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh.
  • Hoạt động của TQGN hiện còn nhiều hạn chế do cơ chế, nguồn lực và phối hợp chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đã khảo sát 200 tổ trưởng TQGN, làm rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện cơ chế, tăng cường đào tạo, phối hợp, quản lý quỹ và giám sát hoạt động.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025 để góp phần giảm nghèo bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống người nghèo tại thành phố.

Hành động ngay: Các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm phát huy tối đa vai trò của TQGN trong công tác giảm nghèo bền vững.