Tổng quan nghiên cứu

Hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn Việt Nam, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người nông dân. Theo Liên minh HTX Việt Nam, năm 2020 cả nước có 25.282 HTX, trong đó 752 HTX mới được thành lập, tăng 65% so với năm 2019. Tuy nhiên, chỉ khoảng 9% HTX cung cấp được dịch vụ đầu ra, còn lại chủ yếu cung cấp dịch vụ đầu vào cơ bản, và hơn 90% HTX không tham gia liên kết tiêu thụ nông sản. Huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, với nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và lâm nghiệp, có 52 HTX, trong đó 20 HTX hoạt động trong lĩnh vực nông - lâm nghiệp. Các HTX này đang đối mặt với nhiều khó khăn như hạn chế về vốn, cơ sở vật chất, trình độ công nghệ và năng lực quản lý, dẫn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh thấp, sản phẩm chưa có thương hiệu và khó tiếp cận thị trường lớn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về HTXNN và hiệu quả kinh tế, đánh giá thực trạng hoạt động của các HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ giai đoạn 2018-2020, phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc làm rõ quan điểm, chủ trương của Đảng và chính sách Nhà nước về phát triển HTX, đồng thời cung cấp luận cứ khoa học cho lãnh đạo tỉnh và các cấp chính quyền trong việc xây dựng chính sách phát triển kinh tế tập thể. Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu hỗ trợ các HTX trên địa bàn trong việc đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần thúc đẩy phong trào HTX kiểu mới phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết kinh tế hợp tác và mô hình quản trị HTX, tập trung vào các khái niệm chính: kinh tế hợp tác, hợp tác xã nông nghiệp, hiệu quả sản xuất kinh doanh và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động. Kinh tế hợp tác được hiểu là hình thức quan hệ kinh tế tự nguyện, phối hợp, hỗ trợ giữa các chủ thể nhằm nâng cao hiệu quả và lợi ích chung. HTXNN là tổ chức kinh tế tập thể, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 7 nông dân tự nguyện thành lập, hoạt động trên nguyên tắc tự chủ, bình đẳng và dân chủ trong quản lý. Hiệu quả sản xuất kinh doanh được định nghĩa là mối quan hệ giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra, phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực như lao động, vốn, tài sản để đạt mục tiêu lợi nhuận và phát triển bền vững. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả bao gồm yếu tố chủ quan như vốn, cơ sở vật chất, năng lực quản lý, trình độ thành viên; và yếu tố khách quan như môi trường địa lý, khung pháp lý, chính sách hỗ trợ và sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo hoạt động HTX giai đoạn 2018-2020, số liệu thống kê của UBND huyện Đại Từ và các cơ quan liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra trực tiếp năm 2020 với cỡ mẫu khoảng 20 HTX nông nghiệp đang hoạt động trên địa bàn huyện, sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, phân tích SWOT và phương pháp phân tích nhân tố để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2020, bao gồm các bước chuẩn bị, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của HTXNN trên địa bàn huyện Đại Từ còn thấp: Doanh thu bình quân của các HTX nông nghiệp giai đoạn 2018-2020 dao động quanh mức 2 tỷ đồng/năm, lợi nhuận trung bình chỉ đạt khoảng 10-15% doanh thu. Số lượng lao động thường xuyên tại các HTX trung bình khoảng 15 người, thu nhập bình quân lao động đạt 31 triệu đồng/người/năm, thấp hơn mức trung bình của các HTX trong khu vực.

  2. Nguồn vốn và tài sản hạn chế: Vốn hoạt động bình quân của các HTX khoảng 1,5 tỷ đồng, trong đó vốn vay ngân hàng chiếm chưa đến 30%. Tài sản cố định và máy móc thiết bị còn nghèo nàn, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm. Chi phí hoạt động chiếm khoảng 70% doanh thu, trong đó chi phí nguyên liệu và dịch vụ chiếm tỷ trọng lớn.

  3. Năng lực quản lý và trình độ thành viên còn yếu: Trình độ học vấn của Ban quản trị HTX chủ yếu ở mức trung cấp và cao đẳng, trong khi hơn 60% thành viên có trình độ phổ thông trở xuống. Kỹ năng quản lý, xây dựng kế hoạch và tổ chức sản xuất còn hạn chế, dẫn đến hiệu quả hoạt động chưa cao.

  4. Yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn: Vị trí địa lý huyện miền núi, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, thị trường tiêu thụ sản phẩm chủ yếu tại địa phương với quy mô nhỏ lẻ. Khung pháp lý và chính sách hỗ trợ chưa thực sự đồng bộ và hiệu quả, gây khó khăn cho HTX trong tiếp cận vốn và thị trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hiệu quả hoạt động của các HTXNN huyện Đại Từ còn nhiều hạn chế do sự kết hợp của các yếu tố chủ quan và khách quan. So với các mô hình HTX nông nghiệp hiệu quả tại các địa phương như huyện Bạch Thông (Bắc Kạn) và thành phố Cần Thơ, các HTX Đại Từ còn thiếu sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, chưa áp dụng công nghệ cao trong sản xuất và chưa xây dựng được thương hiệu sản phẩm. Biểu đồ so sánh doanh thu và lợi nhuận giữa các HTX địa phương cho thấy Đại Từ thấp hơn khoảng 20-30% so với các địa phương tham khảo.

Nguyên nhân chủ yếu là do hạn chế về vốn, trình độ quản lý và năng lực thành viên, cùng với môi trường kinh doanh khó khăn. Việc thiếu các chính sách hỗ trợ thiết thực và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan quản lý nhà nước cũng làm giảm sức cạnh tranh của HTX. Tuy nhiên, các HTX vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm và duy trì sản xuất nông nghiệp địa phương, góp phần ổn định kinh tế xã hội. Các kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành và các nghiên cứu trước đây về phát triển HTX nông nghiệp tại vùng miền núi Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hỗ trợ vốn và cơ sở vật chất: Nhà nước và các tổ chức tín dụng cần thiết lập các gói vay ưu đãi, hỗ trợ vốn lưu động và đầu tư máy móc thiết bị hiện đại cho các HTX. Mục tiêu nâng vốn hoạt động bình quân lên ít nhất 2,5 tỷ đồng/HTX trong vòng 3 năm tới. UBND huyện phối hợp với Liên minh HTX tỉnh Thái Nguyên chịu trách nhiệm triển khai.

  2. Nâng cao năng lực quản lý và trình độ thành viên: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, kế hoạch sản xuất, marketing và kỹ thuật canh tác cho Ban quản trị và thành viên HTX. Mục tiêu 100% Ban quản trị được đào tạo trong 2 năm tới, đồng thời nâng trình độ học vấn thành viên lên trung cấp trở lên. Liên minh HTX và các tổ chức phi chính phủ phối hợp thực hiện.

  3. Phát triển liên kết chuỗi giá trị và mở rộng thị trường: Khuyến khích HTX ký kết hợp đồng sản xuất, tiêu thụ sản phẩm với doanh nghiệp, xây dựng thương hiệu và áp dụng tiêu chuẩn an toàn thực phẩm. Mục tiêu đến năm 2025 có ít nhất 50% HTX tham gia chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh và UBND huyện Đại Từ phối hợp hỗ trợ.

  4. Cải thiện hạ tầng và môi trường kinh doanh: Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông, kho bãi, cơ sở chế biến tại các vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp. Đồng thời, hoàn thiện khung pháp lý, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường công tác quản lý nhà nước về HTX. Mục tiêu hoàn thiện hạ tầng cơ bản trong 5 năm tới. Các sở ngành liên quan và chính quyền địa phương chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý các cấp chính quyền địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động HTXNN, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể.

  2. Ban quản trị và thành viên các HTX nông nghiệp: Cung cấp kiến thức về quản lý, tổ chức sản xuất, liên kết thị trường và nâng cao năng lực cạnh tranh, giúp HTX phát triển bền vững.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Là tài liệu tham khảo khoa học về kinh tế hợp tác, hiệu quả sản xuất kinh doanh và các yếu tố ảnh hưởng trong lĩnh vực HTXNN.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và đơn vị hỗ trợ phát triển nông thôn: Hỗ trợ xây dựng chương trình đào tạo, tư vấn kỹ thuật và chính sách hỗ trợ phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả hoạt động HTX.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTX nông nghiệp là gì và vai trò của nó trong phát triển nông thôn?
    HTXNN là tổ chức kinh tế tập thể do nông dân tự nguyện thành lập, hoạt động trên nguyên tắc tự chủ, bình đẳng và dân chủ. Vai trò chính là cung cấp dịch vụ đầu vào, hỗ trợ sản xuất, liên kết tiêu thụ sản phẩm, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho nông dân.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả hoạt động của HTXNN?
    Các yếu tố chủ yếu gồm vốn và tài sản, năng lực quản lý của Ban quản trị, trình độ và sự cam kết của thành viên, môi trường địa lý, khung pháp lý và chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của HTXNN?
    Cần tăng cường vốn đầu tư, nâng cao năng lực quản lý, phát triển liên kết chuỗi giá trị, mở rộng thị trường, cải thiện hạ tầng và hoàn thiện môi trường pháp lý, đồng thời đào tạo nâng cao trình độ thành viên.

  4. Tại sao HTXNN ở huyện Đại Từ chưa phát triển mạnh như các địa phương khác?
    Nguyên nhân do hạn chế về vốn, cơ sở vật chất, trình độ quản lý, thị trường tiêu thụ nhỏ lẻ, môi trường kinh doanh khó khăn và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ, chưa phát huy hiệu quả.

  5. Chính sách hỗ trợ nào của Nhà nước có thể giúp HTXNN phát triển?
    Các chính sách hỗ trợ vốn vay ưu đãi, đào tạo nâng cao năng lực, hỗ trợ kỹ thuật, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu và hoàn thiện khung pháp lý tạo điều kiện thuận lợi cho HTX hoạt động hiệu quả.

Kết luận

  • HTXNN huyện Đại Từ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn nhưng hiệu quả hoạt động còn thấp do nhiều hạn chế về vốn, quản lý và môi trường kinh doanh.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh của HTXNN trên địa bàn.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như tăng cường vốn, nâng cao năng lực quản lý, phát triển liên kết chuỗi giá trị và cải thiện hạ tầng, môi trường pháp lý.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp luận cứ khoa học cho các cấp chính quyền và HTX trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển bền vững.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2025 nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội huyện Đại Từ.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và HTX cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các bên liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm phát huy tối đa tiềm năng của HTXNN trên địa bàn.