Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt trong lĩnh vực giáo dục đại học, chất lượng đào tạo cao học trở thành yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của các cơ sở đào tạo. Tại Đại học Bách khoa Hà Nội (ĐHBK HN), chương trình đào tạo thạc sĩ Quản trị kinh doanh (QTKD) đã thu hút hơn 12.000 học viên trúng tuyển trong vòng 10 năm qua, với hơn 7.400 học viên tốt nghiệp. Tuy nhiên, mặc dù số lượng học viên tăng gấp đôi từ năm 2002 đến 2011, chất lượng đầu ra theo các tiêu chí xếp loại học tập lại chưa có sự cải thiện tương xứng, với tỷ lệ học viên tốt nghiệp loại giỏi và xuất sắc giảm từ khoảng 12% xuống còn 9%.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá toàn diện chất lượng đào tạo cao học QTKD tại ĐHBK HN trong giai đoạn 2002-2011, xác định các nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo, đồng thời đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng đào tạo trong 5-10 năm tới. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào chương trình đào tạo thạc sĩ QTKD của ĐHBK HN, dựa trên số liệu học tập, khảo sát ý kiến của người học, giảng viên, cán bộ điều phối và người sử dụng sản phẩm đào tạo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện hiệu quả đào tạo, đáp ứng nhu cầu xã hội và nâng cao uy tín của nhà trường trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết quản lý chất lượng đào tạo, trong đó chất lượng sản phẩm đào tạo được hiểu là mức độ đáp ứng nhu cầu của người sử dụng sản phẩm đào tạo, bao gồm người học, giảng viên, nhà quản lý và doanh nghiệp. Khung lý thuyết tập trung vào ba nhóm nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo: (1) mức độ sát đúng của kết quả xác định nhu cầu đào tạo và tiêu chuẩn chất lượng đầu ra, đầu vào; (2) chất lượng đầu vào của học viên, bao gồm động cơ học tập, năng lực và sức khỏe; (3) chất lượng các yếu tố tham gia quá trình đào tạo như cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và công tác điều phối đào tạo.

Mô hình đánh giá chất lượng đào tạo được tiếp cận từ năm phía: kết quả học tập, ý kiến người học, giảng viên, cán bộ điều phối và người sử dụng sản phẩm đào tạo. Mỗi phía có trọng số đánh giá khác nhau, trong đó ý kiến người sử dụng sản phẩm đào tạo được đánh giá có trọng số cao nhất nhằm đảm bảo tính khách quan và thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm: chất lượng sản phẩm đào tạo, tiêu chuẩn chất lượng đầu ra và đầu vào, động cơ học tập, quản lý chất lượng đào tạo, và các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp mô hình hóa thống kê, điều tra khảo sát và phỏng vấn chuyên gia. Dữ liệu thu thập bao gồm số liệu học tập của học viên QTKD trong 10 năm (2002-2011), kết quả khảo sát ý kiến của 4 nhóm đối tượng: người học, giảng viên trực tiếp tham gia đào tạo, cán bộ điều phối quá trình đào tạo và người sử dụng sản phẩm đào tạo (doanh nghiệp, tổ chức).

Cỡ mẫu khảo sát gồm hàng trăm phiếu điều tra được chọn lọc theo tiêu chí người trong cuộc, am hiểu và tâm huyết với chuyên ngành. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi xác suất có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và chất lượng thông tin. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích trọng số và tổng hợp điểm đánh giá theo thang điểm 100.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2011 đến 2014, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, xử lý và phân tích dữ liệu, xây dựng mô hình đánh giá và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng đầu ra qua kết quả học tập: Trong 10 năm, số lượng học viên tăng từ 245 lên 515, nhưng tỷ lệ học viên tốt nghiệp loại giỏi và xuất sắc giảm từ 12% xuống còn 9%, trong khi tỷ lệ tốt nghiệp loại trung bình tăng từ 14,6% lên 17%. Điều này cho thấy chất lượng đầu ra chưa tương xứng với quy mô đào tạo tăng.

  2. Đánh giá theo ý kiến giảng viên: Điểm trung bình đánh giá chất lượng sản phẩm đào tạo theo ý kiến giảng viên là 72/100, trong đó chất lượng so với đối thủ cạnh tranh được đánh giá cao nhất (84,2 điểm), còn so với nhu cầu sử dụng và kỳ vọng lần lượt là 69,2 và 62,7 điểm.

  3. Đánh giá theo ý kiến cán bộ điều phối: Điểm trung bình thấp hơn, chỉ đạt 53,3/100, phản ánh những hạn chế trong công tác quản lý, điều phối quá trình đào tạo.

  4. Đánh giá theo ý kiến người học: Người học đánh giá chất lượng đào tạo ở mức 66,6 điểm, với điểm cao nhất cho chất lượng so với đối thủ cạnh tranh (75,5 điểm), thấp hơn cho nhu cầu sử dụng (59,5 điểm) và kỳ vọng (65 điểm).

  5. Đánh giá theo ý kiến người sử dụng sản phẩm đào tạo: Người sử dụng đánh giá chất lượng đào tạo ở mức 66,6 điểm, trong đó kiến thức cơ bản và chuyên môn được đánh giá cao hơn kỹ năng tư duy và giao tiếp (59,5 điểm).

  6. Chất lượng đầu vào: Đánh giá chất lượng đầu vào cho thấy động cơ học tập của học viên chưa mạnh mẽ, với tỷ lệ học viên có động cơ đủ mạnh chỉ khoảng 55%, còn lại là động cơ trung bình hoặc yếu. Công tác tuyển sinh và coi thi chưa nghiêm túc, ảnh hưởng đến chất lượng đầu vào.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù ĐHBK HN có chất lượng đào tạo thạc sĩ QTKD không thua kém các đối thủ trong nước, nhưng điểm số tổng hợp chỉ đạt loại B (67,4/100), chưa thực sự cao. Nguyên nhân chính bao gồm việc xác định nhu cầu đào tạo chưa sát thực tế, tiêu chuẩn chất lượng đầu ra và đầu vào chưa được cụ thể hóa đầy đủ, chất lượng đầu vào học viên chưa đảm bảo, và công tác điều phối đào tạo còn nhiều hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đại học, việc đánh giá đa chiều từ nhiều phía giúp nhận diện rõ hơn các điểm mạnh, điểm yếu của chương trình đào tạo. Việc người sử dụng sản phẩm đào tạo đánh giá kỹ năng mềm thấp hơn kiến thức chuyên môn phản ánh xu hướng chung trong đào tạo sau đại học hiện nay, đòi hỏi nhà trường cần chú trọng phát triển kỹ năng thực tiễn cho học viên.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm đánh giá của 5 nhóm đối tượng theo 3 tiêu chí: so với đối thủ cạnh tranh, so với nhu cầu sử dụng và so với kỳ vọng, giúp minh họa rõ sự khác biệt trong nhận thức về chất lượng đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xác định và dự báo nhu cầu đào tạo chính xác hơn: Tổ chức nghiên cứu thị trường lao động và nhu cầu nhân lực trong lĩnh vực QTKD, xây dựng bộ tiêu chuẩn chất lượng đầu ra và đầu vào cụ thể, sát với thực tế phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban Giám hiệu, Viện Đào tạo Sau đại học.

  2. Nâng cao chất lượng đầu vào: Rà soát, nâng cao tiêu chuẩn tuyển sinh, cải thiện công tác coi thi nghiêm túc, tăng cường kiểm tra, giám sát kỳ thi đầu vào. Thời gian thực hiện: ngay trong kỳ tuyển sinh tiếp theo. Chủ thể: Phòng Đào tạo, Ban Tuyển sinh.

  3. Cải thiện chất lượng giảng dạy và chương trình đào tạo: Tập trung nâng cao chất lượng 60% bài giảng các môn chuyên ngành, tăng cường đào tạo kỹ năng mềm, kỹ năng thực hành cho học viên. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể: Khoa QTKD, giảng viên.

  4. Tăng cường công tác điều phối và quản lý đào tạo: Xây dựng quy trình điều phối khoa học, minh bạch, giảm thiểu sai sót trong lập kế hoạch, phân công giảng dạy và kiểm tra chất lượng đào tạo. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Viện Đào tạo Sau đại học, phòng Quản lý đào tạo.

  5. Phát triển hợp tác với doanh nghiệp và người sử dụng sản phẩm đào tạo: Tăng cường khảo sát, thu thập phản hồi từ doanh nghiệp để điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: Viện Đào tạo Sau đại học, phòng Quan hệ doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý ĐHBK HN: Giúp hiểu rõ thực trạng chất lượng đào tạo cao học QTKD, từ đó xây dựng chiến lược phát triển đào tạo phù hợp, nâng cao uy tín và hiệu quả đào tạo.

  2. Giảng viên và cán bộ điều phối đào tạo: Cung cấp thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo, giúp cải tiến phương pháp giảng dạy, quản lý và điều phối quá trình đào tạo.

  3. Học viên cao học và sinh viên: Giúp nhận thức rõ hơn về tiêu chuẩn chất lượng đào tạo, từ đó chủ động nâng cao năng lực học tập và kỹ năng thực hành.

  4. Doanh nghiệp và tổ chức sử dụng lao động: Tham khảo để đánh giá chất lượng nguồn nhân lực được đào tạo, đồng thời phối hợp với nhà trường trong việc điều chỉnh chương trình đào tạo đáp ứng nhu cầu thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất lượng đào tạo thạc sĩ QTKD của ĐHBK HN hiện nay được đánh giá như thế nào?
    Chất lượng đào tạo được đánh giá ở mức loại B với điểm tổng hợp 67,4/100, cho thấy chất lượng khá tốt nhưng vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện, đặc biệt là kỹ năng mềm và công tác điều phối đào tạo.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo?
    Ba nhóm yếu tố chính gồm: mức độ sát đúng của xác định nhu cầu đào tạo và tiêu chuẩn chất lượng; chất lượng đầu vào học viên; chất lượng các yếu tố tham gia quá trình đào tạo như cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và công tác điều phối.

  3. Tại sao chất lượng đầu ra không tăng tương ứng với số lượng học viên?
    Nguyên nhân chính là chất lượng đầu vào chưa đảm bảo, công tác tuyển sinh và coi thi chưa nghiêm túc, cùng với việc xác định nhu cầu đào tạo và tiêu chuẩn chất lượng chưa cụ thể, dẫn đến hiệu quả đào tạo chưa cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đào tạo trong thời gian tới?
    Cần xác định nhu cầu đào tạo chính xác, nâng cao chất lượng đầu vào, cải tiến chương trình và phương pháp giảng dạy, tăng cường quản lý điều phối và phát triển hợp tác với doanh nghiệp.

  5. Vai trò của người sử dụng sản phẩm đào tạo trong đánh giá chất lượng là gì?
    Người sử dụng sản phẩm đào tạo có trọng số đánh giá cao nhất vì họ trực tiếp kiểm định chất lượng nhân lực trên thực tế, giúp nhà trường điều chỉnh chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thị trường lao động.

Kết luận

  • Chất lượng đào tạo thạc sĩ QTKD tại ĐHBK HN đạt loại B với điểm tổng hợp 67,4/100, phản ánh chất lượng khá nhưng chưa cao.
  • Các yếu tố quyết định chất lượng gồm xác định nhu cầu đào tạo, chất lượng đầu vào và chất lượng quá trình đào tạo (cơ sở vật chất, giảng viên, điều phối).
  • Kết quả học tập và ý kiến đa chiều từ giảng viên, học viên, cán bộ điều phối và người sử dụng cho thấy sự khác biệt trong nhận thức về chất lượng đào tạo.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng tập trung vào xác định nhu cầu, nâng cao đầu vào, cải tiến giảng dạy và quản lý đào tạo.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các biện pháp trong 5-10 năm tới nhằm nâng cao uy tín và hiệu quả đào tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời duy trì đánh giá định kỳ chất lượng đào tạo để điều chỉnh kịp thời. Các nhà quản lý, giảng viên và người học cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao chất lượng đào tạo thạc sĩ QTKD tại ĐHBK HN.