Tổng quan nghiên cứu

Kiểm soát chi phí trong quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh phát triển kinh tế bền vững và tốc độ tăng trưởng xây dựng ngày càng cao tại Việt Nam. Theo ước tính, thất thoát và lãng phí chi phí đầu tư xây dựng có thể chiếm khoảng 15% ± 3% tổng vốn đầu tư, tương đương hàng chục ngàn tỷ đồng mỗi năm. Đặc biệt, dự án sửa chữa, nâng cấp một số đoạn cấp bách kè Hồ ở huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh với nguồn vốn đầu tư lớn đang gặp nhiều khó khăn trong kiểm soát chi phí phát sinh tại từng giai đoạn.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi phí trong quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí, áp dụng cụ thể cho dự án kè Hồ tại Bắc Ninh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động kiểm tra, giám sát chi phí trong quá trình lập dự án, thi công và quyết toán vốn đầu tư xây dựng công trình trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2023 tại địa phương này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp chủ đầu tư và các bên liên quan quản lý hiệu quả nguồn vốn ngân sách nhà nước, giảm thiểu thất thoát, nâng cao hiệu quả đầu tư và đảm bảo tiến độ, chất lượng công trình. Các chỉ số như tỷ lệ thất thoát vốn, tiến độ thi công và mức độ điều chỉnh dự toán sẽ được sử dụng làm metrics đánh giá hiệu quả kiểm soát chi phí.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi phí dự án đầu tư xây dựng, bao gồm:

  • Lý thuyết kiểm soát chi phí dự án (Cost Control Theory): Nhấn mạnh việc giám sát và điều chỉnh chi phí trong phạm vi ngân sách đã được phê duyệt nhằm đảm bảo hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của dự án.
  • Mô hình quản lý dự án PMBOK (Project Management Body of Knowledge): Áp dụng các quy trình quản lý chi phí như lập kế hoạch, ước tính, ngân sách và kiểm soát chi phí xuyên suốt vòng đời dự án.
  • Khái niệm tổng mức đầu tư và dự toán xây dựng: Tổng mức đầu tư bao gồm chi phí xây dựng, thiết bị, bồi thường giải phóng mặt bằng, chi phí quản lý dự án, tư vấn và dự phòng. Dự toán xây dựng là cơ sở để kiểm soát chi phí trong giai đoạn thi công.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí: Thiết kế kỹ thuật, lựa chọn vật liệu, công nghệ thi công, tiến độ thanh toán, và năng lực quản lý của chủ đầu tư, nhà thầu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ hồ sơ dự án, báo cáo tài chính, biên bản giám sát thi công, và các văn bản pháp luật liên quan như Nghị định 32/2015/NĐ-CP về quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu chi phí, so sánh dự toán và quyết toán, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí phát sinh. Sử dụng phương pháp khảo sát thực tế tại dự án kè Hồ Thuận Thành để thu thập ý kiến chuyên gia và các bên liên quan.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian 12 tháng, từ tháng 1/2023 đến tháng 12/2023, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thất thoát và lãng phí chi phí đầu tư xây dựng chiếm khoảng 15% ± 3% tổng vốn đầu tư: Qua kiểm tra, thanh tra các dự án sử dụng vốn nhà nước, tỷ lệ sai phạm và lãng phí chiếm tới 13,59% đến 19,1% trong các năm gần đây. Điều này làm giảm hiệu quả đầu tư và gây lãng phí nguồn lực lớn.

  2. Khó khăn trong kiểm soát chi phí do bất cập về pháp lý: Quy định về giãn tiến độ đầu tư chưa rõ ràng, chồng chéo giữa các luật như Luật Đầu tư, Luật Bảo vệ môi trường và Luật Đất đai dẫn đến việc điều chỉnh dự án và kiểm soát chi phí gặp nhiều vướng mắc. Ví dụ, thời gian giãn tiến độ 24 tháng không phù hợp với thực tế giải phóng mặt bằng kéo dài hơn.

  3. Kiểm soát chi phí ở giai đoạn lập dự án chưa sát thực tế: Quy hoạch phát triển ngành và vùng chưa đồng bộ, nhiều dự án không phù hợp với quy hoạch dẫn đến đầu tư dàn trải, hiệu quả thấp. Tỷ lệ công trình đầu tư dở dang dao động từ 61% đến 70,6% trong giai đoạn 2002-2005, phản ánh sự thiếu hiệu quả trong quản lý vốn.

  4. Các yếu tố kỹ thuật và quản lý ảnh hưởng lớn đến chi phí: Việc thay đổi thiết kế, lựa chọn vật liệu, công nghệ thi công, tiến độ thanh toán và năng lực quản lý chủ đầu tư, nhà thầu là những nguyên nhân chính làm phát sinh chi phí vượt dự toán. Chi phí vật liệu chiếm 60-70% chi phí trực tiếp, do đó lựa chọn vật liệu hợp lý có ý nghĩa quyết định.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tình trạng thất thoát chi phí là do sự thiếu đồng bộ trong quy định pháp luật và năng lực quản lý còn hạn chế của chủ đầu tư. So với các nước phát triển như Mỹ, Anh, Trung Quốc, Việt Nam chưa có hệ thống kiểm soát chi phí chuyên nghiệp và đồng bộ từ khâu lập dự án đến quyết toán. Ví dụ, tại Mỹ, các công ty tư vấn quản lý chi phí chuyên nghiệp tham gia kiểm soát chi phí xuyên suốt dự án, trong khi ở Việt Nam chủ yếu do chủ đầu tư và các cơ quan nhà nước thực hiện.

Việc kiểm soát chi phí chưa hiệu quả còn do quy hoạch ngành và vùng chưa sát thực tế, dẫn đến đầu tư dàn trải, kéo dài tiến độ thi công, gây lãng phí nguồn lực. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ công trình đầu tư dở dang qua các năm và tỷ lệ thất thoát chi phí theo từng giai đoạn đầu tư sẽ minh họa rõ nét vấn đề này.

Ngoài ra, việc lựa chọn vật liệu và công nghệ thi công chưa tối ưu cũng làm tăng chi phí xây dựng. Việc áp dụng các phương pháp kiểm soát chi phí như phương pháp giá trị thu được, khống chế giá thành dự án và giám sát khối lượng thi công cần được tăng cường để giảm thiểu chi phí phát sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện khung pháp lý về kiểm soát chi phí: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến giãn tiến độ đầu tư, điều chỉnh dự án, và phối hợp giữa các luật liên quan như Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường để tạo hành lang pháp lý rõ ràng, thống nhất. Thời gian thực hiện đề xuất: 12-18 tháng, chủ thể: Bộ Xây dựng, Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Tăng cường năng lực quản lý và kiểm soát chi phí cho chủ đầu tư và các bên liên quan: Đào tạo chuyên sâu về quản lý chi phí, áp dụng các công cụ phần mềm quản lý dự án hiện đại, thuê tư vấn quản lý chi phí chuyên nghiệp. Mục tiêu giảm tỷ lệ thất thoát chi phí xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể: Chủ đầu tư, Ban quản lý dự án.

  3. Áp dụng các phương pháp kiểm soát chi phí tiên tiến: Triển khai phương pháp giá trị thu được (EVM), khống chế giá thành dự án, giám sát chặt chẽ khối lượng thi công và điều chỉnh dự toán kịp thời. Thời gian áp dụng: ngay trong các dự án mới và dự án đang triển khai. Chủ thể: Nhà thầu, tư vấn giám sát.

  4. Tối ưu hóa quy hoạch và kế hoạch đầu tư: Đảm bảo các dự án phù hợp với quy hoạch phát triển ngành và vùng, tránh đầu tư dàn trải, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư, các Bộ ngành liên quan. Thời gian thực hiện: 1-2 năm.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và quyết toán vốn đầu tư: Thực hiện quyết toán vốn đầu tư đúng thời hạn, kiểm toán chi phí đầu tư xây dựng công trình, xử lý nghiêm các sai phạm để giảm thất thoát. Chủ thể: Thanh tra Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước, Chủ đầu tư. Thời gian: liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Giúp nâng cao năng lực quản lý chi phí, áp dụng các giải pháp kiểm soát chi phí hiệu quả, giảm thiểu rủi ro phát sinh chi phí vượt dự toán.

  2. Ban quản lý dự án và tư vấn giám sát: Cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp thực tiễn để giám sát, kiểm soát chi phí trong suốt quá trình thực hiện dự án, đảm bảo tiến độ và chất lượng.

  3. Nhà thầu xây dựng và tư vấn quản lý chi phí: Hỗ trợ hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chi phí, áp dụng các kỹ thuật kiểm soát chi phí, nâng cao hiệu quả thi công và quản lý hợp đồng.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư xây dựng: Là tài liệu tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát các dự án sử dụng vốn nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi phí dự án đầu tư xây dựng là gì?
    Kiểm soát chi phí là quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh chi phí trong phạm vi ngân sách đã được phê duyệt nhằm đảm bảo dự án đạt hiệu quả kinh tế và kỹ thuật. Ví dụ, việc theo dõi tiến độ thanh toán và khối lượng thi công giúp phát hiện kịp thời chi phí phát sinh.

  2. Tại sao kiểm soát chi phí trong dự án xây dựng ở Việt Nam còn nhiều khó khăn?
    Nguyên nhân chính là do bất cập trong quy định pháp luật, năng lực quản lý của chủ đầu tư còn hạn chế, quy hoạch chưa sát thực tế và tiến độ thi công kéo dài. Ví dụ, quy định giãn tiến độ đầu tư chưa rõ ràng gây khó khăn trong điều chỉnh dự án.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn đến chi phí dự án xây dựng?
    Bao gồm thay đổi thiết kế, lựa chọn vật liệu và công nghệ thi công, tiến độ thanh toán, năng lực quản lý của chủ đầu tư và nhà thầu. Chi phí vật liệu chiếm tới 60-70% chi phí trực tiếp nên việc lựa chọn vật liệu hợp lý rất quan trọng.

  4. Phương pháp nào được áp dụng để xác định tổng mức đầu tư xây dựng công trình?
    Có các phương pháp chính như xác định theo thiết kế cơ sở, theo suất vốn đầu tư, theo số liệu các công trình tương tự và phương pháp kết hợp. Mỗi phương pháp có ưu nhược điểm và được lựa chọn tùy theo điều kiện dự án.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu thất thoát và lãng phí chi phí trong dự án xây dựng?
    Cần hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực quản lý, áp dụng các phương pháp kiểm soát chi phí tiên tiến, tối ưu hóa quy hoạch và tăng cường kiểm tra, giám sát quyết toán vốn đầu tư. Ví dụ, áp dụng phương pháp giá trị thu được giúp theo dõi tiến độ và chi phí chính xác hơn.

Kết luận

  • Kiểm soát chi phí là yếu tố then chốt đảm bảo hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của dự án đầu tư xây dựng công trình.
  • Tỷ lệ thất thoát chi phí đầu tư xây dựng tại Việt Nam hiện khoảng 15% ± 3%, gây lãng phí lớn nguồn lực quốc gia.
  • Bất cập về pháp lý, năng lực quản lý và quy hoạch chưa sát thực tế là nguyên nhân chính dẫn đến khó khăn trong kiểm soát chi phí.
  • Đề xuất hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực quản lý, áp dụng phương pháp kiểm soát chi phí tiên tiến và tối ưu hóa quy hoạch đầu tư.
  • Nghiên cứu có thể áp dụng ngay cho dự án sửa chữa, nâng cấp kè Hồ tại huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách nhà nước.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong dự án thực tế, đánh giá hiệu quả sau 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các loại dự án xây dựng khác.

Call to action: Chủ đầu tư và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp kiểm soát chi phí nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng công trình.