I. Tổng Quan Về Quản Lý Rủi Ro Thanh Khoản Tại NHTM CP
Thanh khoản là yếu tố cốt lõi đảm bảo an toàn hoạt động của mọi ngân hàng thương mại. Rủi ro thanh khoản là dấu hiệu của sự bất ổn tài chính. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, quản lý thanh khoản chưa được chú trọng đúng mức. Cuộc khủng hoảng thế chấp dưới chuẩn ở Mỹ đã làm nổi bật tầm quan trọng của vấn đề này, buộc chính phủ các nước phải can thiệp để ngăn chặn sự sụp đổ của hệ thống tài chính. Tại Việt Nam, hệ thống ngân hàng phát triển nhanh nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro, thanh khoản thường xuyên bấp bênh. Các biện pháp đánh giá rủi ro thanh khoản còn đơn giản, chủ yếu dựa vào báo cáo tài chính và phỏng đoán. Điều này dẫn đến rủi ro thanh khoản diễn biến phức tạp. Những gì diễn ra trên thị trường tiền tệ Việt Nam vào cuối năm 2007 và đầu năm 2008 là minh chứng rõ ràng: cuộc đua lãi suất, lãi suất thị trường liên ngân hàng tăng cao kỷ lục, một số tổ chức tín dụng mất thanh khoản liên tục. Nâng cao khả năng thanh khoản là một nội dung quan trọng trong tái cơ cấu ngân hàng, ảnh hưởng trực tiếp tới mục tiêu hạ lãi suất, hỗ trợ doanh nghiệp vay vốn, phục hồi thị trường chứng khoán và bất động sản. Theo nghiên cứu của Lê Hữu Hoàng Mai, Luận văn Thạc sĩ Kinh tế (2014), vấn đề thanh khoản và rủi ro thanh khoản có ý nghĩa cấp bách cả về lý luận và thực tiễn.
1.1. Định Nghĩa Tính Thanh Khoản Ngân Hàng Thương Mại
Tính thanh khoản thể hiện khả năng thực hiện các nghĩa vụ thanh toán khi đến hạn của NHTM CP Việt Nam. Thanh khoản ngắn hạn là khả năng chi trả ngay khi phát sinh nghĩa vụ. Thanh khoản dài hạn là khả năng vay vốn dài hạn với lãi suất hợp lý để tăng tài sản. “Thiếu khả năng thanh khoản” đồng nghĩa với việc ngân hàng không thể thực hiện các nghĩa vụ thanh toán. Thanh khoản thể hiện sức mạnh tài chính của ngân hàng. Tuy nhiên, thanh khoản không phải lúc nào cũng dồi dào. Các nguồn vốn ổn định như tiền gửi dân cư vẫn có cấu trúc ngắn hạn và không đủ tài trợ cho toàn bộ tài sản. Việc sử dụng nợ ngắn hạn để tài trợ cho tài sản dài hạn làm tăng độ lệch thanh khoản và nguy cơ “thiếu khả năng thanh khoản”. Khi thanh khoản khó khăn, ngân hàng buộc phải huy động các nguồn vốn với chi phí cao, ảnh hưởng đến lợi nhuận. Nếu không thể trả được các khoản phải thanh toán, ngân hàng sẽ bị xem là không có khả năng thanh toán và có thể sụp đổ. Vì vậy, thanh khoản luôn cần thiết, nhưng mức độ lại thay đổi tùy theo tình hình.
1.2. Cung và Cầu Thanh Khoản ảnh hưởng đến NHTM như thế nào
Cung thanh khoản là khả năng cung ứng tiền của NHTM để đáp ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng, bao gồm tài sản và khả năng huy động vốn. Nguồn cung bao gồm tiền gửi, thu nhập từ dịch vụ, các khoản tín dụng thu về, bán tài sản, và vay mượn từ thị trường tiền tệ. Cầu thanh khoản là nhu cầu thanh toán của khách hàng mà ngân hàng có nghĩa vụ đáp ứng, bao gồm yêu cầu chi trả và vay vốn hợp pháp. Các hoạt động tạo ra nhu cầu về thanh khoản là khách hàng rút tiền, đề nghị vay vốn, trả lãi tiền gửi và vay, thanh toán chi phí hoạt động và thanh toán cổ tức. Nhu cầu rút tiền và vay tiền của khách hàng là hai yếu tố quan trọng. Nhu cầu rút tiền liên quan đến tiền huy động được, còn nhu cầu vay tiền liên quan đến việc tạo ra các sản phẩm mới. Cung và cầu thanh khoản tạo thành trạng thái thanh khoản ròng. Trạng thái thanh khoản ròng dương (+) là thặng dư thanh khoản, trạng thái thanh khoản ròng âm (-) là thâm hụt thanh khoản.
1.3. Yếu Tố Thời Gian Tác động đến Quản Trị Thanh Khoản
Nhu cầu thanh khoản của ngân hàng bao gồm cả ngắn hạn và dài hạn. Nhu cầu thanh khoản ngắn hạn mang tính tức thời, liên quan đến tiền gửi giao dịch, tiền gửi có kỳ hạn đến hạn, và các công cụ huy động thuộc thị trường tiền tệ. Để đáp ứng nhu cầu này, ngân hàng phải duy trì các loại tài sản có tính thanh khoản cao như tiền mặt, tiền gửi tại NHTW, và chứng khoán chính phủ. Nhu cầu thanh khoản dài hạn do các nhân tố mang tính chất thời vụ, chu kỳ, và xu hướng tạo ra. Chẳng hạn, nhu cầu rút tiền hay vay mượn của cá nhân thường tăng cao vào các dịp lễ hội. Để đáp ứng loại nhu cầu này, ngân hàng cần dự phòng trước khả năng cung cấp vốn từ nhiều nguồn khác nhau và ở mức độ cao hơn so với nhu cầu thanh khoản ngắn hạn, ví dụ như kế hoạch thu hút tiền gửi mới, thỏa thuận vay dài hạn.
II. Nguyên Nhân và Hậu Quả của Rủi Ro Thanh Khoản tại NHTMCP
Rủi ro thanh khoản (RRTK) là nguy cơ ngân hàng không thể thực hiện các nghĩa vụ thanh toán, gây ra những hậu quả tiêu cực. Rủi ro này phát sinh khi ngân hàng thiếu vốn khả dụng để đáp ứng nhu cầu thanh khoản, ảnh hưởng xấu tới uy tín, thu nhập, và khả năng thanh toán cuối cùng. Các nguyên nhân khách quan bao gồm chu kỳ kinh doanh (nhu cầu tiền mặt tăng cao vào cuối năm), biến động lãi suất (khách hàng chuyển tiền đến ngân hàng có lãi suất cao hơn), và chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước (NHNN sử dụng các công cụ như nghiệp vụ thị trường mở, dự trữ bắt buộc, và lãi suất chiết khấu). Theo Trần Huy Hoàng (2011), Rủi ro thanh khoản xuất hiện khi ngân hàng thiếu khả năng chi trả, không chuyển đổi kịp tài sản ra tiền, hoặc không có khả năng vay mượn để đáp ứng yêu cầu thanh toán.
2.1. Yếu Tố Khách Quan Tạo Ra Rủi Ro Thanh Khoản
Chu kỳ kinh doanh là một tác nhân quan trọng. Vào những tháng cuối năm, nhu cầu nguồn tiền lớn phát sinh để các doanh nghiệp đẩy mạnh hoạt động kinh doanh, quyết toán công nợ, chi trả lương thưởng, thực hiện cam kết giải ngân, giải quyết hàng tồn kho, và nhập khẩu hàng hóa. Điều này làm cho dòng tiền quay trở lại ngân hàng không cao, mặc dù lãi suất có thể tiếp tục tăng. Khi lãi suất trên thị trường tài chính thay đổi, khách hàng gửi tiền có xu hướng rút tiền gửi ở ngân hàng có lãi suất thấp và tìm kiếm ngân hàng khác có lãi suất huy động cao hơn. Đồng thời, những khách hàng có nhu cầu tín dụng sẽ tìm cách trì hoãn việc hoàn trả các khoản nợ đã đáo hạn hoặc rút hết số dư hạn mức tín dụng với mức lãi suất đã thỏa thuận với ngân hàng có lãi suất thấp.
2.2. Nguyên Nhân Chủ Quan Dẫn Đến Thiếu Thanh Khoản
Các quyết định của ban điều hành ngân hàng có thể dẫn đến rủi ro thanh khoản. Việc chấp nhận rủi ro cao để tăng trưởng nhanh, đầu tư vào các tài sản kém thanh khoản, hoặc không quản lý rủi ro một cách hiệu quả có thể gây ra vấn đề. Việc không đa dạng hóa nguồn vốn huy động, phụ thuộc quá nhiều vào một số ít khách hàng lớn, hoặc không có kế hoạch dự phòng cho tình huống khẩn cấp cũng có thể dẫn đến thiếu thanh khoản. Bên cạnh đó, thông tin sai lệch, thiếu chính xác hoặc không kịp thời có thể dẫn đến những quyết định sai lầm trong quản lý thanh khoản. Ví dụ, ước tính sai về dòng tiền vào ra có thể khiến ngân hàng không chuẩn bị đủ nguồn lực để đáp ứng nhu cầu thanh toán.
III. Các Giải Pháp Quản Lý Thanh Khoản Hiệu Quả Cho NHTMCP
Để hạn chế rủi ro thanh khoản, các NHTMCP cần xây dựng chiến lược quản lý thanh khoản phù hợp. Điều này bao gồm tăng cường dự báo các điều kiện kinh tế vĩ mô, chủ động quản lý rủi ro thanh khoản, xây dựng chính sách quản trị thanh khoản phù hợp, nâng cao năng lực tài chính, và thực hiện các kiến nghị nhằm nâng cao công tác quản lý rủi ro thanh khoản. Việc này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận trong ngân hàng, từ bộ phận kinh doanh đến bộ phận quản lý rủi ro và bộ phận tài chính.
3.1. Đa Dạng Hóa Nguồn Vốn và Huy Động Vốn Hiệu Quả
Việc đa dạng hóa nguồn vốn giúp ngân hàng giảm sự phụ thuộc vào một vài nguồn vốn nhất định và tăng cường khả năng tiếp cận các nguồn vốn khác nhau khi cần thiết. Các nguồn vốn có thể bao gồm tiền gửi từ khách hàng cá nhân và tổ chức, phát hành trái phiếu, vay vốn từ các tổ chức tín dụng khác, và các công cụ thị trường tiền tệ. Ngân hàng cần có chính sách huy động vốn chủ động, linh hoạt, và phù hợp với tình hình thị trường. Điều này bao gồm việc đưa ra các sản phẩm tiền gửi hấp dẫn, tăng cường hoạt động marketing và quảng bá, và xây dựng mối quan hệ tốt với khách hàng.
3.2. Xây Dựng Chiến Lược Quản Trị Thanh Khoản Phù Hợp
Ngân hàng cần xây dựng một chiến lược quản trị thanh khoản rõ ràng, chi tiết, và phù hợp với quy mô, đặc điểm hoạt động, và mức độ chấp nhận rủi ro của mình. Chiến lược này cần xác định các mục tiêu cụ thể, các chỉ số đánh giá, và các biện pháp can thiệp khi cần thiết. Ngân hàng cần định kỳ rà soát và cập nhật chiến lược quản trị thanh khoản để đảm bảo tính phù hợp với tình hình thị trường và quy định pháp luật. Cần phải có sự tham gia của các cấp quản lý cao nhất trong quá trình xây dựng và thực hiện chiến lược.
3.3. Tăng Cường Dự Báo Kinh Tế Vĩ Mô và Quản Lý Rủi Ro
Khả năng dự báo chính xác các điều kiện kinh tế vĩ mô giúp ngân hàng chủ động hơn trong việc quản lý rủi ro thanh khoản. Các yếu tố kinh tế vĩ mô cần được theo dõi và phân tích bao gồm tăng trưởng kinh tế, lạm phát, lãi suất, tỷ giá hối đoái, và tình hình thị trường tài chính. Ngân hàng cần áp dụng các phương pháp và công cụ quản lý rủi ro thanh khoản hiện đại, bao gồm phân tích khe hở thanh khoản (liquidity gap analysis), stress test thanh khoản, và xây dựng các kịch bản ứng phó với các tình huống khẩn cấp. Cần phải có bộ phận quản lý rủi ro độc lập, có đủ năng lực và quyền hạn để giám sát và kiểm soát rủi ro thanh khoản.
IV. Kiến Nghị Nâng Cao Quản Lý Rủi Ro Thanh Khoản tại NHTMCP
Để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro thanh khoản, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các NHTMCP, Ngân hàng Nhà nước, và các bộ, ngành liên quan. Chính phủ cần tạo môi trường kinh tế vĩ mô ổn định, minh bạch, và hỗ trợ sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng. NHNN cần hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thanh khoản, tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng, và có các biện pháp can thiệp kịp thời khi cần thiết.
4.1. Kiến Nghị Đối Với Chính Phủ và Các Bộ Ngành Liên Quan
Chính phủ cần duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, và điều hành chính sách tiền tệ một cách linh hoạt và hiệu quả. Cần tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của thị trường tài chính, bao gồm thị trường tiền tệ, thị trường trái phiếu, và thị trường chứng khoán. Chính phủ cần tăng cường phối hợp với NHNN trong việc điều hành chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa để đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính. Cần tạo môi trường pháp lý minh bạch, công bằng, và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia thị trường.
4.2. Kiến Nghị Đối Với Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam
NHNN cần hoàn thiện khung pháp lý về quản lý thanh khoản, bao gồm các quy định về tỷ lệ thanh khoản tối thiểu, dự trữ thanh khoản, và các công cụ quản lý thanh khoản khác. NHNN cần tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng, đặc biệt là các ngân hàng có quy mô lớn và hoạt động phức tạp. NHNN cần có các biện pháp can thiệp kịp thời và hiệu quả khi có dấu hiệu rủi ro thanh khoản tại các ngân hàng. NHNN cần tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực quản lý thanh khoản và giám sát ngân hàng.
