Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một chương trình trọng điểm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững. Tính đến năm 2018, cả nước có 3.597 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 40,3% tổng số xã, tuy nhiên tỷ lệ này ở các vùng miền núi phía Bắc như tỉnh Lạng Sơn chỉ đạt khoảng 12,19%. Huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, với 19 xã và 1 thị trấn, có điều kiện tự nhiên phức tạp, kinh tế còn nhiều khó khăn, đã đạt 6 xã đạt chuẩn NTM (31,58%) tính đến năm 2018. Tiến độ xây dựng NTM tại đây còn chậm, chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng xây dựng NTM trên địa bàn huyện Bắc Sơn giai đoạn 2016-2018, phân tích các nguyên nhân, yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các tiêu chí xây dựng NTM, góp phần thay đổi bộ mặt nông thôn, nâng cao đời sống và thu nhập của người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện cho các vùng kinh tế - xã hội khác nhau: Hữu Vĩnh, Chiến Thắng và Nhất Tiến, với tổng số 120 phiếu khảo sát gồm cán bộ địa phương và hộ nông dân.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM ở các vùng miền núi khó khăn, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về xây dựng nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết về xây dựng nông thôn mới: Được định nghĩa theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện, hiện đại hóa kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, tổ chức sản xuất hợp lý, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, bảo vệ môi trường và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

  • Mô hình 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM giai đoạn 2016-2020: Bao gồm 5 nhóm tiêu chí chính: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Mỗi nhóm tiêu chí có các chỉ tiêu cụ thể như giao thông, thủy lợi, điện, thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo, giáo dục, y tế, an ninh trật tự.

  • Lý thuyết về động lực phát triển nông thôn mới: Động lực đến từ công nghiệp hóa, đô thị hóa, sự tham gia của người dân và các tổ chức hợp tác xã, doanh nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, tiêu chí xây dựng NTM, tổ chức sản xuất nông nghiệp, phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, vai trò chủ thể của người dân trong xây dựng NTM.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo chính thức của Chi cục Thống kê huyện Bắc Sơn, các phòng ban chuyên môn của huyện và tỉnh Lạng Sơn, các văn bản pháp luật liên quan đến xây dựng NTM. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra trực tiếp với 30 cán bộ địa phương và 90 hộ nông dân tại 3 xã nghiên cứu.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát hộ nông dân được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên hệ thống dựa trên danh sách hộ gia đình tại các thôn thuộc 3 xã. Nhóm cán bộ địa phương được chọn theo tiêu chí tham gia trực tiếp vào Ban chỉ đạo, Ban quản lý xây dựng NTM cấp xã và thôn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tổ thống kê, phân tích so sánh, phương pháp SWOT để đánh giá thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong xây dựng NTM. Phân tích chuyên gia được áp dụng để đánh giá các giải pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát thực địa từ tháng 01/2018 đến tháng 01/2019, phân tích và hoàn thiện luận văn trong năm 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn: Đến năm 2018, huyện có 6 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 31,58% tổng số xã, thấp hơn mục tiêu đề ra (8 xã đạt chuẩn vào năm 2020). Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 30,2 triệu đồng/năm, tăng 12,88 triệu đồng so với năm 2015. Tỷ lệ hộ nghèo giảm nhưng vẫn còn khoảng 12% theo tiêu chí đa chiều.

  2. Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội: Hệ thống giao thông nông thôn được cải thiện với 100% xã có đường giao thông đi lại thuận tiện quanh năm. Tuy nhiên, chỉ khoảng 23,11% diện tích đất sản xuất nông nghiệp được tưới tiêu chủ động, nhiều công trình thủy lợi xuống cấp. Tỷ lệ trường học đạt chuẩn quốc gia và cơ sở y tế xã đạt trên 90%, nhưng cơ sở vật chất còn hạn chế.

  3. Tổ chức sản xuất và kinh tế nông thôn: Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực, tỷ trọng nông nghiệp giảm từ 56,2% năm 2016 xuống 47,6% năm 2018, dịch vụ tăng lên 28,8%. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp vẫn manh mún, nhỏ lẻ, ứng dụng khoa học công nghệ còn hạn chế. Tỷ lệ lao động qua đào tạo chỉ đạt khoảng 50%.

  4. Sự tham gia của người dân và cán bộ địa phương: Khảo sát cho thấy 85% hộ dân hiểu biết về chương trình xây dựng NTM và tích cực tham gia đóng góp công sức, tài chính. Tuy nhiên, còn tồn tại tư tưởng trông chờ, ỷ lại ở một số địa phương. Cán bộ địa phương đánh giá công tác chỉ đạo còn thiếu quyết liệt, nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng đủ nhu cầu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của tiến độ xây dựng NTM chậm là do điều kiện tự nhiên phức tạp, địa hình đồi núi chia cắt, khí hậu khắc nghiệt ảnh hưởng đến sản xuất và đầu tư hạ tầng. Mặc dù có sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế tích cực, nhưng sản xuất nông nghiệp chưa hình thành các vùng chuyên canh quy mô lớn, liên kết chuỗi giá trị còn yếu. So với các nghiên cứu tại các tỉnh miền xuôi, tiến độ xây dựng NTM ở Bắc Sơn còn hạn chế do nguồn lực tài chính và trình độ lao động thấp hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ xã đạt chuẩn NTM qua các năm, bảng so sánh cơ cấu kinh tế và thu nhập bình quân đầu người, biểu đồ phân bố tỷ lệ hộ nghèo theo xã. Bảng tổng hợp ý kiến cán bộ và người dân về các khó khăn, thuận lợi cũng giúp minh họa rõ nét các vấn đề thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của sự tham gia của người dân và sự quyết tâm của chính quyền địa phương trong việc thúc đẩy xây dựng NTM. Đồng thời, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ các cấp chính quyền và chính sách phù hợp để khắc phục các hạn chế về hạ tầng và tổ chức sản xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng thủy lợi và giao thông nông thôn

    • Mục tiêu: Đảm bảo trên 80% diện tích đất sản xuất nông nghiệp được tưới tiêu chủ động.
    • Thời gian: 2020-2023.
    • Chủ thể: UBND huyện phối hợp với Sở Nông nghiệp và PTNT, các xã.
    • Hành động: Nâng cấp, sửa chữa các công trình thủy lợi xuống cấp; mở rộng hệ thống kênh mương; bê tông hóa đường nội đồng, đường thôn bản.

  2. Phát triển tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị và hợp tác xã nông nghiệp

    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm lên trên 50%.
    • Thời gian: 2020-2025.
    • Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, Hội Nông dân, các hợp tác xã.
    • Hành động: Hỗ trợ thành lập và nâng cao năng lực hợp tác xã; khuyến khích ứng dụng khoa học kỹ thuật; xây dựng thương hiệu sản phẩm đặc trưng địa phương.

  3. Nâng cao trình độ lao động và đào tạo nghề cho nông dân

    • Mục tiêu: Tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt trên 70%.
    • Thời gian: 2020-2024.
    • Chủ thể: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội, Trung tâm dạy nghề huyện.
    • Hành động: Tổ chức các lớp đào tạo nghề, tập huấn kỹ thuật canh tác, chuyển giao công nghệ; hỗ trợ học nghề cho lao động nông thôn.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động và phát huy vai trò chủ thể của người dân

    • Mục tiêu: 90% hộ dân tham gia các hoạt động xây dựng NTM.
    • Thời gian: Liên tục.
    • Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM các cấp, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể.
    • Hành động: Tổ chức các hội nghị, tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông; phát huy vai trò Ban phát triển thôn, tổ chức các phong trào thi đua xây dựng NTM.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp nâng cao hiệu quả công tác chỉ đạo, điều hành xây dựng NTM, xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM tại vùng miền núi, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp: Tham khảo các giải pháp phát triển tổ chức sản xuất, liên kết chuỗi giá trị, nâng cao năng lực cạnh tranh sản phẩm nông nghiệp.

  4. Người dân và cộng đồng nông thôn: Hiểu rõ vai trò chủ thể trong xây dựng NTM, nâng cao nhận thức và tham gia tích cực vào các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới là gì?
    Xây dựng NTM là quá trình phát triển toàn diện nông thôn theo bộ tiêu chí quốc gia, nhằm nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, phát triển kinh tế, hạ tầng và bảo vệ môi trường. Ví dụ, huyện Bắc Sơn áp dụng 19 tiêu chí để đánh giá xã đạt chuẩn NTM.

  2. Tại sao tiến độ xây dựng NTM ở huyện Bắc Sơn còn chậm?
    Do điều kiện địa hình đồi núi phức tạp, khí hậu khắc nghiệt, nguồn lực tài chính hạn chế và trình độ lao động thấp. Ngoài ra, sự tham gia của người dân chưa đồng đều và công tác chỉ đạo chưa quyết liệt.

  3. Các giải pháp chính để đẩy nhanh xây dựng NTM là gì?
    Bao gồm tăng cường đầu tư hạ tầng, phát triển tổ chức sản xuất, nâng cao đào tạo nghề cho lao động nông thôn và tăng cường tuyên truyền vận động người dân tham gia.

  4. Vai trò của người dân trong xây dựng NTM như thế nào?
    Người dân là chủ thể quan trọng, tham gia từ khâu quy hoạch, đóng góp công sức, tài chính và hưởng lợi từ thành quả xây dựng NTM. Sự tham gia tích cực của người dân quyết định sự thành công và bền vững của chương trình.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tổ chức sản xuất nông nghiệp tại Bắc Sơn?
    Cần phát triển hợp tác xã, liên kết chuỗi giá trị, ứng dụng khoa học kỹ thuật và xây dựng thương hiệu sản phẩm đặc trưng. Ví dụ, hỗ trợ thành lập các mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản chủ lực.

Kết luận

  • Đánh giá thực trạng xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn cho thấy tiến độ còn chậm, chỉ có 31,58% xã đạt chuẩn NTM năm 2018, thấp hơn mục tiêu đề ra.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm điều kiện tự nhiên khó khăn, hạn chế về hạ tầng, trình độ lao động và sự tham gia của người dân.
  • Nghiên cứu đề xuất 4 nhóm giải pháp trọng tâm: phát triển hạ tầng, tổ chức sản xuất, đào tạo nghề và tuyên truyền vận động.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng NTM tại huyện Bắc Sơn và các vùng miền núi tương tự.
  • Đề nghị các cấp chính quyền, tổ chức và người dân phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM, nâng cao đời sống và phát triển kinh tế bền vững.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng huyện Bắc Sơn cần xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các giải pháp đề xuất, tăng cường giám sát, đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp. Mời các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng nông thôn cùng tham gia đóng góp ý kiến để chương trình xây dựng NTM đạt hiệu quả cao nhất.