Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn biển (BTB) đảo Cù Lao Chàm, thuộc vùng lõi của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, được UNESCO công nhận năm 2009 với diện tích khoảng 33.737 ha. Đây là khu vực có đa dạng sinh học (ĐDSH) phong phú với các hệ sinh thái điển hình như rừng dừa nước, thảm cỏ biển, rong biển, rạn san hô và vùng triều. Tuy nhiên, khu BTB đang đối mặt với nhiều thách thức do các hoạt động phát triển kinh tế và sinh kế của cộng đồng dân cư gây áp lực lên tài nguyên sinh học quý hiếm. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá điều kiện địa lý, thực trạng ĐDSH và đề xuất các giải pháp bảo tồn hiệu quả, đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững gắn với sự tham gia của cộng đồng địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào Khu BTB Cù Lao Chàm trong giai đoạn 2016-2018, sử dụng số liệu thống kê, khảo sát thực địa và phân tích các hoạt động kinh tế-xã hội. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung dữ liệu ĐDSH và tài nguyên thiên nhiên, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho các nhà quản lý trong công tác bảo tồn và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết bảo tồn đa dạng sinh học và mô hình phát triển bền vững. Đa dạng sinh học được hiểu theo ba cấp độ: đa dạng nguồn gen, đa dạng loài và đa dạng hệ sinh thái, bao gồm các hệ sinh thái trên cạn và dưới nước. Lý thuyết bảo tồn nhấn mạnh hai phương pháp chính là bảo tồn nguyên vị (bảo vệ trong môi trường tự nhiên) và bảo tồn chuyển vị (bảo tồn trong môi trường nhân tạo như vườn thực vật, ngân hàng gen). Mô hình phát triển bền vững được áp dụng nhằm cân bằng giữa bảo tồn tài nguyên và phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo lợi ích lâu dài cho các thế hệ hiện tại và tương lai. Các khái niệm chính bao gồm: bảo tồn nguyên vị, bảo tồn chuyển vị, quản lý đa dạng sinh học, phát triển bền vững, và đồng quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp và kế thừa tài liệu từ các báo cáo, nghiên cứu trước đây và số liệu thống kê từ năm 2016 đến 2018. Khảo sát thực địa được thực hiện trong hai đợt tại Khu BTB Cù Lao Chàm nhằm thu thập dữ liệu về điều kiện tự nhiên, kinh tế-xã hội và nhận thức cộng đồng. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm các hộ dân tại các thôn trong khu bảo tồn, đại diện các nhà quản lý và các bên liên quan. Phương pháp thống kê và xử lý số liệu được áp dụng để tổng hợp, phân tích các số liệu thu thập được, trình bày qua bảng biểu và biểu đồ. Đặc biệt, phương pháp đánh giá nhanh có sự tham gia của cộng đồng được sử dụng để thu thập ý kiến về cơ hội, thách thức và các nguy cơ đối với bảo tồn ĐDSH, từ đó làm cơ sở đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đa dạng sinh học phong phú và đa dạng hệ sinh thái: Khu BTB Cù Lao Chàm có 947 loài sinh vật biển, trong đó có 178 loài cá rạn san hô, 134 loài san hô cứng, 122 loài rong biển và nhiều loài thực vật phù du. Độ phủ san hô cứng tại các khu vực phục hồi tăng 4%, mật độ cá rạn san hô tăng gần 1,6 lần tại Bãi Bắc và hơn 1,2 lần tại Bãi Hương.

  2. Tác động của hoạt động kinh tế và sinh kế đến ĐDSH: Hoạt động khai thác hải sản, du lịch và phát triển cơ sở hạ tầng đã gây suy thoái một số dạng tài nguyên đa dạng sinh học, đặc biệt là các loài có nguy cơ như tôm hùm, cua đá và san hô. Số lượng tàu thuyền khai thác hải sản tăng khoảng 15% trong giai đoạn 2015-2017, gây áp lực lên nguồn lợi thủy sản.

  3. Nhận thức và tham gia của cộng đồng còn hạn chế: Khoảng 60% người dân địa phương nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của bảo tồn ĐDSH và các quy định quản lý. Tuy nhiên, các mô hình đồng quản lý và chia sẻ lợi ích đã bắt đầu được triển khai, góp phần nâng cao sự tham gia của cộng đồng.

  4. Hiệu quả của các mô hình bảo tồn và phục hồi: Tỷ lệ sống trung bình của san hô phục hồi đạt 78,3%, tốc độ tăng trưởng trung bình 2,11 mm/tháng. Các mô hình đồng quản lý tài nguyên như bảo vệ cua đá, phục hồi san hô và phát triển sinh kế bền vững đã tạo ra sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển kinh tế.

Thảo luận kết quả

Các kết quả cho thấy Khu BTB Cù Lao Chàm có tiềm năng lớn về đa dạng sinh học và hệ sinh thái biển phong phú, phù hợp với các mục tiêu bảo tồn nguyên vị. Tuy nhiên, sự gia tăng các hoạt động kinh tế, đặc biệt là khai thác thủy sản và du lịch, đã tạo ra áp lực đáng kể lên tài nguyên sinh học. So sánh với các khu bảo tồn biển quốc tế như Vườn Quốc gia Halla (Hàn Quốc) và Yakushima (Nhật Bản), việc áp dụng mô hình đồng quản lý và phát triển du lịch sinh thái bền vững đã mang lại hiệu quả tích cực trong việc bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương. Việc nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích là yếu tố then chốt để giảm thiểu xung đột giữa bảo tồn và phát triển. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng san hô, bảng thống kê số lượng tàu thuyền khai thác và biểu đồ đánh giá nhận thức cộng đồng để minh họa rõ nét các xu hướng và tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý và giám sát khai thác tài nguyên: Áp dụng các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác hải sản, giảm khoảng 20% số lượng tàu thuyền khai thác trong vòng 3 năm tới, do Ban Quản lý Khu BTB phối hợp với chính quyền địa phương thực hiện.

  2. Phát triển mô hình đồng quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng: Mở rộng phạm vi áp dụng mô hình đồng quản lý sang toàn bộ các thôn trong khu BTB trong 2 năm tới, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm bảo vệ tài nguyên của người dân.

  3. Nâng cao nhận thức và giáo dục bảo tồn: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về bảo tồn ĐDSH cho ít nhất 80% dân cư trong khu vực trong vòng 1 năm, phối hợp với các tổ chức phi chính phủ và cơ quan giáo dục.

  4. Phát triển du lịch sinh thái bền vững: Xây dựng kế hoạch phát triển du lịch sinh thái kiểm soát lượng khách tham quan không vượt quá 1.500 người/ngày, đồng thời phát triển các sản phẩm du lịch thân thiện môi trường trong 3 năm tới, do Sở Du lịch và Ban Quản lý Khu BTB phối hợp thực hiện.

  5. Ứng dụng khoa học công nghệ trong phục hồi hệ sinh thái: Đẩy mạnh nghiên cứu và nhân rộng các mô hình phục hồi san hô, cỏ biển với mục tiêu tăng tỷ lệ sống san hô lên trên 80% trong 5 năm tới, do các viện nghiên cứu và Ban Quản lý Khu BTB phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý tài nguyên và môi trường: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và các giải pháp quản lý hiệu quả, giúp xây dựng chính sách bảo tồn và phát triển bền vững tại các khu bảo tồn biển.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực sinh thái biển: Tài liệu chi tiết về đa dạng sinh học, phương pháp bảo tồn và mô hình đồng quản lý tài nguyên có thể làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Thông tin về nhận thức cộng đồng, các mô hình sinh kế bền vững và đồng quản lý giúp nâng cao vai trò và trách nhiệm trong bảo vệ tài nguyên.

  4. Ngành du lịch và phát triển kinh tế địa phương: Luận văn đề xuất các giải pháp phát triển du lịch sinh thái bền vững, giúp cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo tồn môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao bảo tồn đa dạng sinh học ở Cù Lao Chàm lại quan trọng?
    Bảo tồn ĐDSH giúp duy trì cân bằng sinh thái, bảo vệ các loài quý hiếm và hỗ trợ phát triển kinh tế bền vững, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực khai thác tài nguyên ngày càng tăng.

  2. Các phương pháp bảo tồn nào được áp dụng tại khu BTB?
    Khu BTB áp dụng bảo tồn nguyên vị qua việc phân vùng quản lý nghiêm ngặt và bảo tồn chuyển vị thông qua các mô hình phục hồi san hô, đồng quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng.

  3. Làm thế nào để cộng đồng tham gia bảo tồn hiệu quả?
    Thông qua mô hình đồng quản lý, chia sẻ lợi ích và nâng cao nhận thức bằng các chương trình đào tạo, tuyên truyền, cộng đồng được khuyến khích tham gia bảo vệ tài nguyên và phát triển sinh kế bền vững.

  4. Ảnh hưởng của du lịch đến đa dạng sinh học như thế nào?
    Du lịch nếu không kiểm soát có thể gây suy thoái môi trường, làm giảm đa dạng sinh học. Tuy nhiên, phát triển du lịch sinh thái bền vững giúp tạo nguồn thu nhập đồng thời bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

  5. Giải pháp nào giúp phục hồi hệ sinh thái san hô hiệu quả?
    Sử dụng kỹ thuật nhân giống san hô, xây dựng vườn ươm san hô và giám sát chặt chẽ các khu vực phục hồi đã giúp tăng tỷ lệ sống san hô lên 78,3% và tốc độ tăng trưởng 2,11 mm/tháng.

Kết luận

  • Khu BTB Cù Lao Chàm sở hữu đa dạng sinh học phong phú với nhiều hệ sinh thái biển đặc trưng và các loài quý hiếm cần được bảo vệ nghiêm ngặt.
  • Hoạt động kinh tế và sinh kế của cộng đồng đang tạo áp lực lên tài nguyên, đòi hỏi các giải pháp quản lý và bảo tồn hiệu quả.
  • Mô hình đồng quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng và phát triển du lịch sinh thái bền vững đã chứng minh hiệu quả trong việc cân bằng bảo tồn và phát triển kinh tế.
  • Nâng cao nhận thức cộng đồng và ứng dụng khoa học công nghệ là yếu tố then chốt để bảo tồn đa dạng sinh học lâu dài.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào mở rộng mô hình đồng quản lý, kiểm soát khai thác tài nguyên và phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên đa dạng sinh học tại Khu BTB Cù Lao Chàm là trách nhiệm của toàn xã hội.