Tổng quan nghiên cứu

Động cơ học tập là một chủ đề trọng tâm trong tâm lý học, đóng vai trò then chốt trong việc giải thích hành vi con người. Theo ước tính, sinh viên năm thứ nhất tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHKHXH & NV), Đại học Quốc gia Hà Nội, đang trải qua giai đoạn chuyển tiếp quan trọng với nhiều khó khăn về tâm lý và môi trường học tập mới. Nghiên cứu nhằm làm rõ động cơ học tập của sinh viên năm thứ nhất, xác định các yếu tố thúc đẩy và cản trở quá trình học tập, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo và hỗ trợ sinh viên thích nghi tốt hơn.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 150 sinh viên thuộc 4 khoa: Tâm lý học, Đông phương học, Du lịch học và Khoa học quản lý. Mục tiêu cụ thể là phân tích động cơ thi đại học, động cơ học tập và các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập của sinh viên năm thứ nhất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chương trình đào tạo, hoạt động ngoại khóa phù hợp, đồng thời hỗ trợ định hướng nghề nghiệp cho học sinh phổ thông.

Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, thúc đẩy sinh viên phát triển động cơ học tập đúng đắn, từ đó cải thiện kết quả học tập và uy tín của nhà trường trong bối cảnh cạnh tranh giáo dục ngày càng gay gắt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý học về động cơ học tập, bao gồm:

  • Lý thuyết động cơ của Freud: Nhấn mạnh vai trò của vô thức trong việc hình thành động cơ, với cấu trúc nhân cách gồm "cái ấy", "cái tôi" và "cái siêu tôi". Động cơ được xem là kết quả của xung đột giữa nhu cầu bản năng và chuẩn mực xã hội.

  • Lý thuyết động thái của K. Lewin: Tập trung vào mối quan hệ tương tác giữa cá nhân và môi trường, khái niệm "nhu cầu xã hội" và "không gian sống" để giải thích hành vi và động cơ. Lewin nhấn mạnh tính hệ thống và tính động của động cơ, cũng như vai trò của lực tâm lý trong việc thúc đẩy hành động.

  • Lý thuyết nhận thức xã hội của Albert Bandura: Đề cao vai trò của quá trình nhận thức và sự tự điều chỉnh hành vi qua các quá trình bên trong như niềm tin về năng lực bản thân (hiệu lực cái tôi). Mô hình tương tác giữa hành vi, con người và môi trường được sử dụng để giải thích sự phát triển động cơ học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: động cơ học tập, nhu cầu, động lực, hiệu lực cái tôi, không gian sống, và hệ thống động cơ - xúc cảm của nhân cách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập tài liệu, điều tra bằng bảng hỏi và phân tích thống kê toán học. Cỡ mẫu là 150 sinh viên năm thứ nhất thuộc 4 khoa của trường, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các ngành xã hội - nhân văn.

Dữ liệu thu thập qua bảng hỏi tập trung vào các nội dung: động cơ thi đại học, động cơ học tập, các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập, khó khăn trong học tập và thái độ của sinh viên. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả như tần suất, tỷ lệ phần trăm và biểu đồ minh họa.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong một học kỳ, từ khảo sát ban đầu đến phân tích kết quả và đề xuất giải pháp. Việc kết hợp lý thuyết và thực tiễn giúp đảm bảo tính khoa học và ứng dụng của nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Động cơ thi đại học: Trong 111 sinh viên được khảo sát, 44,4% chọn trường vì chất lượng đào tạo tốt, 39,6% vì truyền thống lâu năm, 29,7% vì có nhiều khoa để lựa chọn. Chỉ 18,9% chọn trường vì danh tiếng, 12,6% vì cơ hội học bổng và 6,3% vì cơ hội du học. Điều này cho thấy phần lớn sinh viên lựa chọn dựa trên sở thích và nhu cầu cá nhân hơn là chạy theo danh tiếng.

  2. Động cơ lựa chọn ngành học: 83,8% sinh viên chọn ngành vì yêu thích, 15,3% thi thử sức, 12,6% vì dễ xin việc, 10,8% vì điểm đầu vào thấp. Chỉ 9% chọn ngành theo yêu cầu gia đình. Tính độc lập trong quyết định học tập của sinh viên được thể hiện rõ.

  3. Mục đích học tập: 85,6% học để đáp ứng mong mỏi của cha mẹ, 82% để nâng cao trình độ hiểu biết, 76,6% để có bằng đại học dễ xin việc, 64% học để kiếm tiền, 62,2% để thăng tiến địa vị xã hội. Đây là các mục tiêu học tập đa dạng, phản ánh nhu cầu thực tế và xã hội.

  4. Động cơ học tập: 78,4% học để chuẩn bị cho cuộc sống đầy đủ nhờ công việc tốt, 65,8% để hoàn thiện bản thân, 54,1% để thoả lòng mong đợi gia đình, 28,8% để cải thiện kinh tế. Động cơ học tập rõ ràng nhưng có tới 55% sinh viên chưa hài lòng với kết quả học tập hiện tại.

  5. Yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập: Giảng viên nhiệt tình (79,3%), nguồn tài liệu phong phú (58,6%), phương tiện học tập hiện đại (51,4%), gia đình ủng hộ (42,7%) là các yếu tố khách quan quan trọng. Về nguyên nhân chưa cố gắng học tập, 45,3% sinh viên cho rằng do giảng viên không gây hứng thú, 21,3% do chương trình học quá tải, 18,7% do thiếu phong trào học tập ở lớp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy động cơ học tập của sinh viên năm thứ nhất tại ĐHKHXH & NV chủ yếu xuất phát từ nhu cầu thực tế như kiếm việc làm, hoàn thiện bản thân và đáp ứng kỳ vọng gia đình. Điều này phù hợp với lý thuyết của Maslow về hệ thống nhu cầu từ cơ bản đến cao cấp. Việc đa số sinh viên chọn ngành học theo sở thích cá nhân phản ánh sự phát triển của tính tự chủ và ý thức cá nhân trong bối cảnh xã hội hiện đại.

Tuy nhiên, sự chưa hài lòng với kết quả học tập và nguyên nhân chủ yếu do giảng viên không tạo được hứng thú học tập cho thấy vai trò then chốt của người dạy trong việc duy trì động cơ học tập. Điều này đồng nhất với quan điểm của Lewin về tác động của môi trường và Bandura về vai trò của quá trình nhận thức và tự điều chỉnh hành vi.

Ngoài ra, khó khăn trong việc tìm tài liệu và phương pháp học tập cũng là rào cản lớn, cần được khắc phục để nâng cao hiệu quả học tập. Sự thiếu cân bằng giới tính (nam chỉ chiếm khoảng 10%) cũng có thể ảnh hưởng đến phong trào học tập và môi trường học đường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm các động cơ và yếu tố ảnh hưởng, bảng tổng hợp nguyên nhân chưa cố gắng học tập, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực giảng viên: Đào tạo kỹ năng sư phạm, phương pháp giảng dạy tích cực nhằm tạo hứng thú học tập cho sinh viên. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên hài lòng với giảng viên lên trên 85% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng đào tạo.

  2. Phát triển nguồn tài liệu và phương tiện học tập hiện đại: Mở rộng thư viện số, cập nhật tài liệu tham khảo, trang bị thiết bị công nghệ hỗ trợ học tập. Mục tiêu tăng 30% số lượng tài liệu và thiết bị trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Khoa, thư viện trường.

  3. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và phong trào học tập: Xây dựng các câu lạc bộ học thuật, tổ chức hội thảo, tọa đàm về phương pháp học tập, kỹ năng mềm để tạo môi trường học tập tích cực. Mục tiêu tăng 50% số sinh viên tham gia hoạt động trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Đoàn Thanh niên, các khoa.

  4. Hỗ trợ sinh viên năm thứ nhất thích nghi với môi trường đại học: Tổ chức các buổi định hướng, tư vấn học tập, hỗ trợ tâm lý, giúp sinh viên tìm ra phương pháp học tập hiệu quả. Mục tiêu giảm tỷ lệ sinh viên chưa cố gắng học tập xuống dưới 30% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng công tác sinh viên, khoa.

  5. Đẩy mạnh công tác truyền thông về học bổng và cơ hội nghề nghiệp: Giúp sinh viên nhận thức rõ các cơ hội học bổng, du học và việc làm sau tốt nghiệp để tăng động lực học tập. Mục tiêu tăng 20% sinh viên biết và đăng ký học bổng trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng công tác sinh viên, phòng truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học: Nghiên cứu giúp hiểu rõ động cơ học tập của sinh viên, từ đó điều chỉnh phương pháp giảng dạy và quản lý đào tạo phù hợp, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  2. Sinh viên năm thứ nhất và các khóa sau: Giúp nhận thức rõ về động cơ học tập, từ đó tự điều chỉnh thái độ và phương pháp học tập để đạt hiệu quả cao hơn.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực tiễn về động cơ học tập và các yếu tố ảnh hưởng, hỗ trợ xây dựng chính sách đào tạo và hỗ trợ sinh viên hiệu quả.

  4. Phụ huynh và gia đình sinh viên: Hiểu được vai trò của gia đình trong việc tạo động lực học tập, từ đó có cách hỗ trợ, động viên con em phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Động cơ học tập của sinh viên năm thứ nhất là gì?
    Động cơ chính là chuẩn bị cho cuộc sống đầy đủ nhờ có công việc tốt (78,4%), hoàn thiện bản thân (65,8%) và thoả lòng mong đợi của gia đình (54,1%). Đây là những động lực thúc đẩy sinh viên nỗ lực học tập.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến động cơ học tập?
    Giảng viên nhiệt tình được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất (79,3%), tiếp theo là nguồn tài liệu phong phú (58,6%) và phương tiện học tập hiện đại (51,4%). Gia đình ủng hộ cũng đóng vai trò quan trọng (42,7%).

  3. Tại sao nhiều sinh viên chưa hài lòng với kết quả học tập?
    Nguyên nhân chủ yếu là do chưa tìm ra phương pháp học tập phù hợp, giảng viên chưa tạo được hứng thú, chương trình học quá tải và thiếu phong trào học tập ở lớp. Đây là những rào cản cần được khắc phục.

  4. Sinh viên chọn ngành học dựa trên tiêu chí nào?
    Phần lớn (83,8%) chọn ngành vì yêu thích, 12,6% vì dễ xin việc, 10,8% vì điểm đầu vào thấp. Chỉ 9% chọn theo yêu cầu gia đình, thể hiện sự tự chủ trong quyết định học tập.

  5. Gia đình ảnh hưởng thế nào đến động cơ học tập?
    Gia đình là nguồn động viên tinh thần quan trọng, 85,6% sinh viên học để đáp ứng mong mỏi của cha mẹ, 42,7% cho biết sự ủng hộ và khen ngợi của gia đình thúc đẩy họ học tập tích cực hơn.

Kết luận

  • Động cơ học tập của sinh viên năm thứ nhất chủ yếu là chuẩn bị cho công việc tốt, hoàn thiện bản thân và đáp ứng kỳ vọng gia đình.
  • Giảng viên nhiệt tình, nguồn tài liệu phong phú và phương tiện học tập hiện đại là các yếu tố khách quan quan trọng thúc đẩy động cơ học tập.
  • Sinh viên còn gặp nhiều khó khăn trong việc tìm phương pháp học tập và thích nghi với môi trường đại học mới.
  • Gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc tạo động lực học tập cho sinh viên.
  • Các giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy, phát triển tài liệu, tổ chức phong trào học tập và hỗ trợ sinh viên năm thứ nhất cần được triển khai ngay trong vòng 1-2 năm tới.

Nghiên cứu này cung cấp cơ sở khoa học để các khoa, nhà trường và các bên liên quan xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ sinh viên hiệu quả hơn. Đề nghị các đơn vị liên quan áp dụng các khuyến nghị nhằm nâng cao động cơ và kết quả học tập của sinh viên, góp phần phát triển bền vững giáo dục đại học xã hội - nhân văn.