Đổi mới và hoàn thiện pháp luật về hải quan ở nước ta hiện nay

Pháp luật hải quan là hệ thống các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành để điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực hải quan. Phạm vi điều chỉnh bao gồm các hoạt động thông quan hàng hóa, kiểm tra, giám sát hải quan, thuế quan, kiểm soát hải quan, và xử lý vi phạm pháp luật hải quan. Các đối tượng chịu sự điều chỉnh của pháp luật hải quan bao gồm: cơ quan hải quan, người khai hải quan, chủ hàng hóa, phương tiện vận tải và các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động hải quan. Việc xác định rõ khái niệm và phạm vi điều chỉnh là cơ sở quan trọng để xây dựng và áp dụng pháp luật hải quan một cách thống nhất và hiệu quả.

Trong nền kinh tế thị trường, pháp luật hải quan có vai trò then chốt trong việc tạo môi trường pháp lý minh bạch, công bằng cho hoạt động xuất nhập khẩu. Pháp luật hải quan góp phần thúc đẩy thương mại quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế. Đồng thời, pháp luật hải quan cũng có vai trò quan trọng trong bảo vệ lợi ích quốc gia, ngăn chặn buôn lậu, gian lận thương mại và bảo vệ an ninh, trật tự xã hội. Cần có sự cân bằng giữa việc tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại và bảo vệ lợi ích quốc gia trong quá trình xây dựng và thực thi pháp luật hải quan.

Thủ tục hải quan rườm rà, phức tạp là một trong những rào cản lớn đối với hoạt động xuất nhập khẩu của doanh nghiệp. Thời gian thông quan kéo dài, chi phí tuân thủ pháp luật cao làm giảm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Cần đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình, ứng dụng công nghệ thông tin để rút ngắn thời gian thông quan, giảm chi phí cho doanh nghiệp. Việc áp dụng cơ chế một cửa quốc gia và hệ thống thông tin hải quan hiện đại là giải pháp quan trọng để cải thiện thủ tục hải quan.

Sự thiếu đồng bộ và minh bạch của hệ thống pháp luật hải quan gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật và tạo ra kẽ hở cho các hành vi vi phạm pháp luật. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và minh bạch của hệ thống pháp luật. Việc công khai, minh bạch thông tin về chính sách, thủ tục hải quan là yếu tố quan trọng để tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tuân thủ pháp luật. Đồng thời tăng cường phân tích pháp luật hải quan và đánh giá pháp luật hải quan.

Năng lực của cán bộ hải quan có vai trò quyết định đến hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan. Cần nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đạo đức công vụ của cán bộ hải quan. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ hải quan về Hội nhập quốc tế về hải quan, Phòng chống buôn lậu, và Công nghệ thông tin là những nhiệm vụ cấp thiết. Cần xây dựng đội ngũ cán bộ hải quan chuyên nghiệp, liêm chính, có đủ năng lực để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác quản lý.

Luật Hải quan mới cần được xây dựng trên cơ sở tuân thủ các nguyên tắc của hội nhập quốc tế về hải quan, đặc biệt là các cam kết trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) và các điều ước quốc tế khác mà Việt Nam là thành viên. Luật Hải quan mới cần tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại quốc tế, giảm thiểu các rào cản phi thuế quan và đảm bảo tính tương thích với pháp luật hải quan của các nước đối tác. Cần tham khảo kinh nghiệm của các nước có hệ thống pháp luật hải quan tiên tiến để xây dựng Luật Hải quan mới phù hợp với điều kiện của Việt Nam.

Luật Hải quan mới cần quy định rõ về thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan hải quan; quyền và nghĩa vụ của người khai hải quan, chủ hàng hóa, phương tiện vận tải; quy trình, thủ tục hải quan; chế độ kiểm tra, giám sát hải quan; chính sách thuế quan; chế độ quản lý rủi ro; xử lý vi phạm pháp luật hải quan. Luật Hải quan mới cần thể hiện tinh thần cải cách hành chính, đơn giản hóa thủ tục, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao tính minh bạch, công khai. Cần chú trọng đến việc xây dựng các quy định về kiểm tra sau thông quan, kiểm soát hải quan, và phòng chống buôn lậu.

Cần sửa đổi và bổ sung các quy định về thuế xuất, nhập khẩu để đảm bảo tính cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Cần xem xét việc điều chỉnh mức thuế suất, phạm vi áp dụng thuế, và các chính sách ưu đãi thuế để phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội và các cam kết quốc tế. Đặc biệt chú trọng đến pháp luật về thuế xuất nhập khẩu và vấn đề xác định giá hải quan.

Cơ sở dữ liệu về rủi ro hải quan là nền tảng quan trọng để thực hiện quản lý rủi ro hiệu quả. Cơ sở dữ liệu này cần thu thập, xử lý và lưu trữ thông tin về doanh nghiệp, hàng hóa, phương tiện vận tải, tuyến đường vận chuyển và các yếu tố khác có liên quan đến rủi ro hải quan. Cần xây dựng quy trình thu thập, cập nhật và bảo mật thông tin trong cơ sở dữ liệu. Việc chia sẻ thông tin về rủi ro hải quan với các cơ quan chức năng khác và các nước đối tác là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro.

Dựa trên kết quả phân tích rủi ro, cơ quan hải quan cần áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp, như kiểm tra thực tế hàng hóa, kiểm tra chứng từ, kiểm soát sau thông quan, và các biện pháp nghiệp vụ khác. Các biện pháp kiểm soát cần được áp dụng một cách linh hoạt, phù hợp với mức độ rủi ro và tuân thủ các quy định của pháp luật. Cần xây dựng quy trình đánh giá hiệu quả của các biện pháp kiểm soát rủi ro và điều chỉnh khi cần thiết.

Cần xây dựng hệ thống thông tin hải quan tích hợp, kết nối giữa cơ quan hải quan với các cơ quan chức năng khác và các doanh nghiệp. Hệ thống thông tin này cần hỗ trợ các hoạt động như khai hải quan điện tử, nộp thuế điện tử, quản lý rủi ro, kiểm tra sau thông quan và thống kê hải quan. Cần đảm bảo tính bảo mật, an toàn của hệ thống thông tin và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về trao đổi dữ liệu điện tử.

Thủ tục hải quan điện tử cần được đơn giản hóa, dễ dàng sử dụng và phù hợp với trình độ của doanh nghiệp. Cần giảm thiểu số lượng chứng từ cần nộp, rút ngắn thời gian xử lý và tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan điện tử. Cần xây dựng quy trình kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật hải quan của doanh nghiệp thông qua hệ thống thông tin điện tử.

Việc hoàn thiện khung pháp lý hải quan cần tiếp tục tập trung vào việc giải quyết những tồn tại và hạn chế hiện hữu. Đặc biệt là về tính đồng bộ, minh bạch và hiệu quả của các quy định. Đồng thời, cần tăng cường khả năng dự báo và ứng phó với những thay đổi của môi trường kinh doanh quốc tế.

Cần tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác trong lĩnh vực hải quan để nâng cao năng lực quản lý, phòng chống buôn lậu và gian lận thương mại. Cần ký kết các hiệp định hợp tác song phương và đa phương về hải quan để tạo cơ sở pháp lý cho việc trao đổi thông tin, phối hợp hành động và hỗ trợ lẫn nhau.