I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đối Chiếu Thuật Ngữ Dầu Khí
Nghiên cứu đối chiếu thuật ngữ không phải là một lĩnh vực mới, nhưng chỉ thực sự được khẳng định từ nửa sau thế kỷ XX. Nghiên cứu này xuất phát từ việc quan sát, hình thành lý thuyết để đáp ứng sự ra đời của một bộ phận từ ngữ đặc biệt trong ngôn ngữ chuyên môn. Trong quá trình giao tiếp, nhóm từ ngữ này được coi như những từ ngữ có ứng dụng độc lập. Mỗi ngành khoa học đều xây dựng cơ sở cho hệ thống thuật ngữ chuyên ngành riêng, mang những đặc thù riêng. Để hiểu rõ hơn về "thuật ngữ khoa học", cần xem xét quan niệm của các nhà khoa học Âu-Mỹ, nơi có nền khoa học - kỹ thuật - công nghệ phát triển sớm nhất. Bàn về thuật ngữ, không thể không nhắc đến Eugen WUSTER, người được xem là cha đẻ của ngành thuật ngữ. Luận án tiến sĩ năm 1930 của ông đã trình bày luận cứ cho hệ thống hóa phương pháp làm việc theo thuật ngữ, thành lập các nguyên tắc và vạch ra những điểm chính của phương pháp tạo ra hệ thuật ngữ.
1.1. Tình Hình Nghiên Cứu Thuật Ngữ Trên Thế Giới
Theo WUSTER (trích trong Cabré, 1995: 5), Alfred Schlomann, Ferrdinand de Saussure, E. Dresen và JE Holmstrom được xem là những người cha trí tuệ về lý thuyết thuật ngữ trên quy mô quốc tế. Alfred Schlomann là người đầu tiên xem xét tính chất hệ thống các điều khoản đặc biệt của thuật ngữ. Ferrdinand de Saussure quan tâm tới hệ thống tự nhiên của ngôn ngữ. E. Dresen nhấn mạnh tầm quan trọng của tiêu chuẩn hóa. JE Holmstrom đến từ UNESCO. Ngoài ra, còn có một số học giả khác như R. Mục đích hoạt động... Các nhà ngôn ngữ học xác định thuật ngữ là những từ chuyên môn có nghĩa đặc biệt; những từ cố gắng chỉ có một nghĩa với tính cách biểu hiện chính xác các khái niệm và tên gọi các sự vật [37].
1.2. Nghiên Cứu Thuật Ngữ Dầu Khí Ở Việt Nam Hiện Nay
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu thuật ngữ nói chung và thuật ngữ dầu khí nói riêng còn khá mới mẻ. Các công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào việc dịch thuật và biên soạn từ điển. Tuy nhiên, chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về cấu trúc, ngữ nghĩa và cách sử dụng thuật ngữ dầu khí trong tiếng Việt. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu thống nhất và chuẩn hóa trong việc sử dụng thuật ngữ trong ngành dầu khí. Cần có những nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng để giải quyết vấn đề này.
II. Thách Thức Đối Chiếu Thuật Ngữ Dầu Khí Anh Việt
Trong quá trình hội nhập toàn cầu, tiếng Anh trở thành ngôn ngữ quốc tế. Yêu cầu sử dụng tiếng Anh hiệu quả trong học tập, giao tiếp và các ngành khoa học khác là rất quan trọng. Tiếng Anh được xem là điều kiện tiên quyết cho người làm trong ngành dầu khí. Các hoạt động của ngành dầu khí sử dụng một bộ phận từ ngữ chỉ đích danh các khái niệm, biểu tượng, phạm trù, các sự vật, hiện tượng, đó chính là hệ thuật ngữ. Các nhà ngôn ngữ học xác định thuật ngữ là những từ chuyên môn có nghĩa đặc biệt; những từ cố gắng chỉ có một nghĩa với tính cách biểu hiện chính xác các khái niệm và tên gọi các sự vật [37].
2.1. Vấn Đề Về Tính Chính Xác Của Thuật Ngữ Dầu Khí
Nhiều thuật ngữ dầu khí tiếng Việt chưa biểu đạt được tính chính xác khái niệm. Không ít những thuật ngữ vay mượn nước ngoài được sử dụng với nhiều biến thể khác nhau mà chưa được chuẩn hóa, hoặc có những thuật ngữ dầu khí tiếng Anh có mà tiếng Việt chưa có. Việc chưa thống nhất và vay mượn đặt ra một yêu cầu là nên phân tích, đối chiếu sự giống và khác nhau giữa các thuật ngữ để đảm bảo những thuật ngữ đó biểu đạt được một cách chính xác những khái niệm, biểu tượng, phạm trù, các sự vật, hiện tượng tương ứng với ngôn ngữ gốc.
2.2. Sự Cần Thiết Chuẩn Hóa Thuật Ngữ Dầu Khí Việt
Yêu cầu hoàn thiện và từng bước phát triển hệ thống thuật ngữ khoa học tiếng Việt sao cho phù hợp với những chuẩn mực chung của thế giới trong ngành dầu khí nhằm đáp ứng tình hình hoạt động cũng như thúc đẩy quá trình hội nhập với thế giới là một tất yếu. Là giảng viên dạy tiếng Anh tại một Trường đại học, là người góp phần đào tạo những thế hệ tương lai, chúng tôi nhận thấy sự cần thiết của việc xây dựng một chương trình ngoại ngữ chuyên ngành chuẩn mà trọng tâm là ngôn ngữ, văn phong khoa học với sự trợ giúp đắc lực của hệ thuật ngữ tiếng Anh chuyên ngành chính xác.
2.3. Thiếu Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Thuật Ngữ Dầu Khí
Thuật ngữ chuyên ngành dầu khí là hệ thuật ngữ nằm trong tiếng Việt nói chung và trong hệ thống ngôn ngữ khoa học ở Việt Nam nói riêng, nhưng hệ thuật ngữ này chưa được quan tâm tới và thực tế từ trước đến nay chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu về thuật ngữ chuyên ngành dầu khí. Ý thức được tầm quan trọng và sự cần thiết của hệ thuật ngữ chuyên ngành dầu khí trong toàn bộ hệ thống thuật ngữ khoa học ở Việt Nam, chúng tôi bước đầu tiến hành nghiên cứu đặc điểm của hệ thuật ngữ này về nguồn gốc, cấu tạo, ngữ nghĩa và cách sử dụng với mong muốn đóng góp một phần công sức nhỏ bé vào việc xây dựng và hoàn thiện hệ thuật ngữ chuyên ngành dầu khí cho ngành và làm giàu thêm cho hệ thống thuật ngữ khoa học Việt Nam.
III. Phương Pháp Đối Chiếu Cấu Tạo Thuật Ngữ Dầu Khí
Luận án sử dụng một số phương pháp và thủ pháp nghiên cứu sau: Phương pháp miêu tả được sử dụng để miêu tả đặc điểm cấu tạo, đặc điểm định danh cũng như các vấn đề liên quan đến thuật ngữ dầu khí trong tiếng Anh và tiếng Việt. Phương pháp so sánh, đối chiếu được sử dụng chính và xuyên suốt trong luận án để so sánh đối chiếu hệ thuật ngữ tiếng Anh chuyên ngành dầu khí với hệ thuật ngữ tiếng Việt chuyên ngành dầu khí về cấu tạo và định danh; từ đó tìm ra các điểm tương đồng và khác biệt giữa hai hệ thuật ngữ, làm cơ sở đề xuất các định hướng chuẩn hóa thuật ngữ phù hợp. Khi sử dụng phương pháp này, tiếng Anh được chọn làm ngôn ngữ mẫu, còn tiếng Việt là ngôn ngữ đối chiếu.
3.1. Phân Tích Thành Tố Trong Thuật Ngữ Dầu Khí
Phương pháp phân tích thành tố dùng để phân tích đặc điểm cấu tạo của một thuật ngữ xét theo thành tố trực tiếp nhằm xác định mô hình cấu trúc của các thuật ngữ này. Thủ pháp thống kê, phân loại giúp luận án tính toán tần số xuất hiện và tần số sử dụng của các thuật ngữ, từ đó có được các số liệu cụ thể làm cơ sở xác thực cho những kết luận trong quá trình nghiên cứu. Kết quả thống kê được tổng hợp thành các bảng biểu, các con số thông qua các mô hình hay tỷ lệ phần trăm.
3.2. Thống Kê Từ Loại Thuật Ngữ Dầu Khí Anh Việt
Thủ pháp này được sử dụng để hệ thống số liệu thuật ngữ dầu khí: thống kê từ loại, thống kê yếu tố từ loại. Kết quả số liệu thống kê được sử dụng làm cơ sở cho việc nghiên cứu, đối chiếu thuật ngữ dầu khí. Những kết quả thu được giúp chúng ta hình dung dễ dàng các đặc trưng cơ bản về cấu trúc hình thức và cấu trúc ngữ nghĩa của thuật ngữ tiếng Anh, tiếng Việt chuyên ngành.
IV. Ứng Dụng Ngôn Ngữ Học Trong Đối Chiếu Thuật Ngữ
Luận án nhằm làm sáng tỏ đặc trưng về cấu tạo và ngữ nghĩa của hệ thống thuật ngữ dầu khí trong tiếng Anh và tiếng Việt. Từ đó, luận án xác định những điểm tương đồng và khác biệt giữa hệ thống thuật ngữ dầu khí ở hai ngôn ngữ, tìm ra được những điểm cần lưu ý khi xây dựng thuật ngữ dầu khí tiếng Việt. Nghiên cứu của luận án cũng là cơ sở để chúng tôi đề xuất hướng chuẩn hóa thuật ngữ dầu khí tiếng Việt. Để đạt được mục đích trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau: Trình bày các quan điểm lý thuyết về thuật ngữ, về ngôn ngữ học đối chiếu để từ đó xác lập cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu.
4.1. Xây Dựng Mô Hình Kết Hợp Thành Tố Thuật Ngữ
Xác định các loại mô hình kết hợp các thành tố để tạo thành thuật ngữ dầu khí ở cả hai ngôn ngữ là tiếng Anh và tiếng Việt. Đối chiếu đặc điểm cấu tạo của thuật ngữ dầu khí trong tiếng Anh với tiếng Việt. Đối chiếu đặc điểm định danh của thuật ngữ dầu khí trong tiếng Anh với tiếng Việt. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, luận án đề xuất phương hướng, biện pháp cụ thể để xây dựng và chuẩn hóa thuật ngữ dầu khí tiếng Việt góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy và hoạt động của ngành dầu khí tại Việt Nam.
4.2. Đề Xuất Phương Hướng Chuẩn Hóa Thuật Ngữ Dầu Khí
Luận án sẽ làm rõ những điểm giống và khác nhau về phương thức cấu tạo thuật ngữ dầu khí trong hai ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt. Luận án cũng chỉ ra tính có lý do của thuật ngữ dầu khí cùng với việc các nhà khoa học lựa chọn những đặc trưng nào của khái niệm, đối tượng để làm cơ sở định danh khi tạo ra thuật ngữ dầu khí. Kết quả của luận án sẽ góp phần vào việc làm rõ lý thuyết về thuật ngữ và lí luận về chuẩn hóa ngôn ngữ nói chung, chuẩn hóa về thuật ngữ nói riêng.
V. Kết Quả Nghiên Cứu Đối Chiếu Thuật Ngữ Dầu Khí
Có thể nói đây là công trình luận án đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu đối chiếu một cách hệ thống và toàn diện những đặc điểm cơ bản của hệ thuật ngữ dầu khí tiếng Anh và tiếng Việt trên bình diện cấu tạo và định danh. Dựa vào kết quả nghiện cứu, luận án đã đề xuất các phương hướng, biện pháp cụ thể, khả thi nhằm xây dựng và chuẩn hóa các thuật ngữ dầu khí trong tiếng Việt.
5.1. Đóng Góp Về Mặt Lý Luận Ngôn Ngữ Học
Luận án sẽ làm rõ những điểm giống và khác nhau về phương thức cấu tạo thuật ngữ dầu khí trong hai ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt. Luận án cũng chỉ ra tính có lý do của thuật ngữ dầu khí cùng với việc các nhà khoa học lựa chọn những đặc trưng nào của khái niệm, đối tượng để làm cơ sở định danh khi tạo ra thuật ngữ dầu khí. Kết quả của luận án sẽ góp phần vào việc làm rõ lý thuyết về thuật ngữ và lí luận về chuẩn hóa ngôn ngữ nói chung, chuẩn hóa về thuật ngữ nói riêng.
5.2. Ứng Dụng Thực Tiễn Của Nghiên Cứu Này
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ: Góp phần phục vụ quá trình giảng dạy và biên soạn các tài liệu cho chuyên ngành dầu khí; Góp phần cho việc chỉnh lí để chuẩn hóa hệ thống thuật ngữ dầu khí hiện có trong tiếng Việt; Là cơ sở để đề xuất các biện pháp, phương hướng cấu tạo các thuật ngữ dầu khí mà trong tiếng Việt hiện chưa có; Là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà nghiên cứu thuật ngữ học, các cá nhân, tổ chức tham gia hoạt động trong lĩnh vực dầu khí.
