Đối Chiếu Ẩn Dụ Ý Niệm Cái Chết Trên Ngữ Liệu Tiếng Việt Và Tiếng Anh

• Tác giả: Phạm Thị Xuân Hà
• Người hướng dẫn: Phạm Hùng Việt
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học so sánh – đối chiếu
• Đề tài: Đối Chiếu Ẩn Dụ Ý Niệm Cái Chết Trong Tiếng Việt Và Tiếng Anh
• Loại tài liệu: Luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA LUẬN ÁN
• 1.1. Tổng quan các nghiên cứu ngôn ngữ về “cái chết”
• 1.2. Những nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.3. Những nghiên cứu trong nước
• 1.4. Một số vấn đề ngôn ngữ học
• 1.5. Cơ sở lý luận về ẩn dụ ý niệm
• 1.5.1. Cơ sở lý luận về ngôn ngữ học xã hội
• 1.5.2. Cơ sở lý luận về Ngôn ngữ học đối chiếu
• 1.5.3. Cơ sở lý luận của khoa học liên ngành về phạm trù “cái chết”
• 1.5.4. Góc nhìn sinh học và giải phẫu về “cái chết”
• 1.5.5. Góc nhìn “cái chết” từ tư duy triết học phương Đông – phương Tây
• 1.5.6. Góc nhìn tâm lý học
• 1.5.7. Góc nhìn tín ngưỡng, tôn giáo
• 1.6. Khung cơ sở lý thuyết và Khung phân tích của luận án
• 1.7. Tiểu kết chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI CHIẾU ẨN DỤ CẤU TRÚC CÓ MIỀN ĐÍCH “CÁI CHẾT” TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH
• 2.1. Ẩn dụ cấu trúc “CÁI CHẾT LÀ CUỘC HÀNH TRÌNH” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.1.1. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ CUỘC HÀNH TRÌNH trong tiếng Việt
• 2.1.2. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ CUỘC HÀNH TRÌNH trong tiếng Anh
• 2.1.3. Đối chiếu ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ CUỘC HÀNH TRÌNH trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.2. Ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ SỰ NGHỈ NGƠI trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.2.1. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ SỰ NGHỈ NGƠI trong tiếng Việt
• 2.2.2. Ẩn dụ “CÁI CHẾT LÀ SỰ NGHỈ NGƠI” trong tiếng Anh
• 2.2.3. Đối chiếu ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ SỰ NGHỈ NGƠI trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.3. Ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ TRẠNG THÁI ÁNH SÁNG trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.3.1. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ TRẠNG THÁI ÁNH SÁNG trong tiếng Việt
• 2.3.2. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ TRẠNG THÁI ÁNH SÁNG trong tiếng Anh
• 2.3.3. Đối chiếu ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ TRẠNG THÁI ÁNH SÁNG trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.4. Ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ SỰ KẾT THÚC trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.4.1. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ SỰ KẾT THÚC trong tiếng Việt
• 2.4.2. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ SỰ KẾT THÚC trong tiếng Anh
• 2.4.3. Đối chiếu ẩn dụ cấu trúc CÁI CHẾT LÀ SỰ KẾT THÚC trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 2.5. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỐI CHIẾU ẨN DỤ BẢN THỂ CÓ MIỀN ĐÍCH “CÁI CHẾT” TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH
• 3.1. Ẩn dụ thực thể có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.1.1. Ẩn dụ thực thể có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt
• 3.1.2. Ẩn dụ thực thể có miền đích “cái chết” trong tiếng Anh
• 3.1.3. Đối chiếu ẩn dụ thực thể có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.2. Ẩn dụ vật chứa có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.2.1. Ẩn dụ vật chứa có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt
• 3.2.2. Ẩn dụ vật chứa có miền đích “cái chết” trong tiếng Anh
• 3.2.3. Đối chiếu ẩn dụ vật chứa có miền đích “cái chết” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.3. Nhân hóa trong diễn ngôn về ý niệm “cái chết” trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.4. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ KẺ CƯỚP trong tiếng Việt
• 3.5. Ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ KẺ CƯỚP trong tiếng Anh
• 3.6. Đối chiếu ẩn dụ CÁI CHẾT LÀ KẺ CƯỚP trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 3.7. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: ĐỐI CHIẾU ẨN DỤ ĐỊNH HƯỚNG VỀ “CÁI CHẾT” TRONG TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH
• 4.1. Ẩn dụ định hướng “cái chết” với cặp không gian Lên – Xuống trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.1.1. Ẩn dụ định hướng “cái chết” với không gian hướng Xuống trong tiếng Việt
• 4.1.2. Ẩn dụ định hướng “cái chết” với không gian hướng Xuống trong tiếng Anh
• 4.1.3. Đối chiếu ẩn dụ định hướng với cặp không gian Lên – Xuống trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.2. Ẩn dụ định hướng với cặp không gian Cao – Thấp trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.2.1. Ẩn dụ định hướng với cặp không gian Cao – Thấp trong tiếng Việt
• 4.2.2. Ẩn dụ định hướng với cặp không giang Cao – Thấp trong tiếng Anh
• 4.2.3. Đối chiếu ẩn dụ định hướng với cặp không gian Cao – Thấp trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.3. Ẩn dụ định hướng “cái chết” với cặp không gian Ra - Vào trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.3.1. Ẩn dụ định hướng với cặp không gian Ra – Vào trong tiếng Việt
• 4.3.2. Ẩn dụ định hướng với cặp không giang Ra – Vào trong tiếng Anh
• 4.3.3. Đối chiếu ẩn dụ định hướng với cặp không gian Ra – Vào trong tiếng Việt và tiếng Anh
• 4.4. Tiểu kết chương 4
• Tóm tắt một số kết quả chính của luận án
• Một số nhận xét rút ra từ kết quả nghiên cứu
• Hạn chế và các gợi ý cho nghiên cứu tiếp theo
• DANH MỤC CÁC BÀI BÁO ĐĂNG TẢI NỘI DUNG CỦA LUẬN ÁN TRÊN CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: THỐNG KÊ TỶ LỆ TÔN GIÁO Ở VIỆT NAM VÀ ANH QUỐC
• Phụ lục 2: THỐNG KÊ DỤ DẪN CỦA ẨN DỤ CẤU TRÚC CÓ MIỀN ĐÍCH “CÁI CHẾT”
• Phụ lục 3: THỐNG KÊ DỤ DẪN CỦA ẨN DỤ BẢN THỂ CÓ MIỀN ĐÍCH “CÁI CHẾT”
• Phụ lục 4: THỐNG KÊ DỤ DẪN CỦA ẨN DỤ ĐỊNH HƯỚNG CÓ MIỀN ĐÍCH “CÁI CHẾT”
• Phụ lục 5: NGỮ LIỆU NGHIÊN CỨU

I. Tổng Quan Ẩn Dụ Ý Niệm Cái Chết Tiếng Việt Tiếng Anh

Ẩn dụ không chỉ là một thủ pháp tu từ mà còn là chìa khóa để hiểu tư duy và nhận thức. Lakoff và Johnson đã thay đổi quan niệm về ẩn dụ, khẳng định nó không chỉ giới hạn trong văn học mà còn hiện diện trong cuộc sống hàng ngày. Ẩn dụ giúp diễn đạt ý tưởng một cách ngắn gọn, sinh động, phản ánh tư duy và cách nhìn nhận thế giới. Ý niệm về cái chết, một phạm trù phổ quát và là nỗi bận tâm lớn nhất của nhân loại, được thể hiện qua ẩn dụ. Nghiên cứu này tập trung vào việc đối chiếu cách người Việt và người Anh phản ánh tri nhận về ý niệm cái chết thông qua ngôn ngữ. Phân tích này giúp khám phá cơ chế hình thành ẩn dụ, giải thích ảnh hưởng của văn hóa, tư tưởng và tôn giáo lên cách tư duy về cái chết. Mục tiêu là tìm ra sự tương đồng và khác biệt trong cách biểu hiện và tư duy của hai nền văn hóa về ý niệm cái chết.

1.1. Ý nghĩa của ẩn dụ trong nghiên cứu ngôn ngữ học

Ẩn dụ đóng vai trò quan trọng trong việc khám phá tư duy và nhận thức, vượt xa khỏi phạm vi của một công cụ tu từ. Nó cho phép chúng ta hiểu sâu hơn về cách con người diễn giải và tương tác với thế giới xung quanh, đặc biệt là các khái niệm trừu tượng như cái chết. Nghiên cứu ẩn dụ không chỉ là nghiên cứu ngôn ngữ, mà còn là nghiên cứu về tư duy và văn hóa.

1.2. Tính phổ quát và đặc thù của ý niệm cái chết

Cái chết là một ý niệm phổ quát, hiện diện trong mọi nền văn hóa, nhưng cách mỗi nền văn hóa tri nhận và diễn đạt về nó lại mang những đặc thù riêng. Nghiên cứu đối chiếu giúp làm sáng tỏ những điểm chung và riêng biệt này, từ đó hiểu rõ hơn về sự đa dạng trong tư duy nhân loại. Sự ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, tôn giáo, và xã hội là then chốt.

II. Phân Tích Thách Thức Nghiên Cứu Ẩn Dụ Ý Niệm Cái Chết

Nghiên cứu về ẩn dụ ý niệm cái chết đối diện với nhiều thách thức. Thứ nhất, cái chết là một phạm trù nhạy cảm, liên quan đến nhiều yếu tố tâm lý, văn hóa và tôn giáo, đòi hỏi sự cẩn trọng trong việc thu thập và phân tích dữ liệu. Thứ hai, việc xác định và phân loại ẩn dụ, đặc biệt là trong các diễn ngôn đời thường, có thể chủ quan và đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về ngôn ngữ học tri nhận. Thứ ba, sự khác biệt về văn hóa và ngôn ngữ giữa tiếng Việt và tiếng Anh đòi hỏi phương pháp tiếp cận đối chiếu phù hợp để đảm bảo tính khách quan và chính xác. Cuối cùng, cần phải xem xét các Semantic LSI keywords để đảm bảo phạm trù cái chết được hiểu toàn diện, không phiến diện.

2.1. Sự nhạy cảm của chủ đề và ảnh hưởng tâm lý

Chủ đề cái chết mang tính nhạy cảm cao, tác động mạnh đến cảm xúc và tâm lý của người tham gia nghiên cứu. Do đó, việc thu thập dữ liệu và phân tích cần được thực hiện một cách tế nhị và tôn trọng, đảm bảo không gây tổn thương cho người cung cấp thông tin. Cần xem xét các yếu tố văn hóa, tín ngưỡng trong cách tiếp cận.

2.2. Tính chủ quan trong nhận diện và phân loại ẩn dụ

Việc nhận diện và phân loại ẩn dụ đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về ngôn ngữ học tri nhận và khả năng phân tích tinh tế. Tuy nhiên, quá trình này có thể mang tính chủ quan, phụ thuộc vào kinh nghiệm và kiến thức của nhà nghiên cứu. Cần sử dụng các tiêu chí khách quan và nhất quán để giảm thiểu sai sót. Áp dụng các lý thuyết ngôn ngữ học tri nhận một cách bài bản.

III. Phương Pháp Đối Chiếu Ẩn Dụ Cái Chết Tiếng Việt và Anh

Luận án sử dụng phương pháp đối chiếu để so sánh các biểu thức ẩn dụ về cái chết trong tiếng Việt và tiếng Anh. Phương pháp này tập trung vào việc tìm ra các điểm tương đồng và khác biệt trong cách hai ngôn ngữ diễn đạt ý niệm cái chết, từ đó suy ra sự khác biệt trong tư duy và văn hóa. Nghiên cứu sử dụng đối chiếu hai chiều, phân tích các miền nguồn và miền đích, và xem xét sự tương hợp về văn hóa và ẩn dụ giữa hai ngôn ngữ. Bên cạnh đó, tiếp cận liên ngành kết hợp kiến thức từ sinh học, tôn giáo, triết học và tâm lý học để hiểu sâu sắc hơn về ý niệm cái chết.

3.1. Phân tích miền nguồn và miền đích ẩn dụ ý niệm

Phương pháp phân tích tập trung vào việc xác định và so sánh các miền nguồn được sử dụng để diễn đạt miền đích là cái chết trong cả tiếng Việt và tiếng Anh. Việc này giúp làm sáng tỏ cách mỗi ngôn ngữ gán các đặc tính cụ thể cho một khái niệm trừu tượng, phản ánh sự khác biệt trong tư duy và trải nghiệm. Chú trọng vào việc xác định các dụ dẫn và ánh xạ giữa hai miền.

3.2. Tiếp cận liên ngành để giải thích ẩn dụ

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành, kết hợp kiến thức từ ngôn ngữ học, văn hóa học, tâm lý học, và tôn giáo học để giải thích ý nghĩa và nguồn gốc của các ẩn dụ. Cách tiếp cận này cho phép hiểu sâu sắc hơn về sự phức tạp của ý niệm cái chết và ảnh hưởng của các yếu tố khác nhau đến cách con người tri nhận và diễn đạt về nó. Phân tích các gốc rễ văn hóa và tôn giáo của ẩn dụ.

3.3. Thống kê và phân loại dữ liệu định lượng

Các thủ pháp thống kê và phân loại được sử dụng để đánh giá tần suất xuất hiện của các miền nguồn và tiểu loại ẩn dụ, qua đó cung cấp cơ sở dữ liệu khách quan cho đối chiếu và so sánh giữa tiếng Việt và tiếng Anh. Phân loại dữ liệu theo miền nguồn, tần suất xuất hiện, và các yếu tố văn hóa liên quan.

IV. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Hiểu Giao Tiếp Về Cái Chết

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong nhiều lĩnh vực. Trong giao tiếp đa văn hóa, việc hiểu rõ cách các nền văn hóa khác nhau tri nhận về cái chết giúp tránh hiểu lầm và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn. Trong giáo dục ngôn ngữ, giáo viên có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn hóa và tư duy của người bản xứ. Trong công nghệ ngôn ngữ, việc tích hợp kiến thức về ẩn dụ và văn hóa giúp cải thiện khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên và phát triển các ứng dụng thông minh hơn. Việc đối chiếu có ý nghĩa lớn trong các lĩnh vực như dịch thuật, tư vấn tâm lý, và nghiên cứu văn hóa.

4.1. Nâng cao hiệu quả giao tiếp đa văn hóa

Hiểu rõ cách các nền văn hóa khác nhau tri nhận và diễn đạt về cái chết giúp cải thiện khả năng giao tiếp và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp hơn. Tránh những hiểu lầm và xung đột do khác biệt về văn hóa. Tạo sự đồng cảm và tôn trọng trong giao tiếp.

4.2. Ứng dụng trong giáo dục ngôn ngữ

Giáo viên có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn hóa và tư duy của người bản xứ, từ đó nâng cao khả năng giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả hơn. Giúp học sinh nhận diện và giải thích các ẩn dụ trong ngôn ngữ.

V. Kết Luận Tương Lai Nghiên Cứu Ẩn Dụ Ý Niệm Cái Chết

Nghiên cứu này đã góp phần làm sáng tỏ cách người Việt và người Anh tri nhận và diễn đạt về ý niệm cái chết thông qua ẩn dụ. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự tương đồng và khác biệt trong tư duy và văn hóa của hai dân tộc. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn còn một số hạn chế, chẳng hạn như phạm vi ngữ liệu giới hạn và phương pháp phân tích có thể mang tính chủ quan. Trong tương lai, cần mở rộng phạm vi nghiên cứu, sử dụng các phương pháp phân tích định lượng và định tính kết hợp, và xem xét ảnh hưởng của các yếu tố khác như giới tính, tuổi tác và trình độ học vấn đến việc sử dụng ẩn dụ về cái chết.

5.1. Tổng kết kết quả và đóng góp của nghiên cứu

Nghiên cứu đã thành công trong việc làm sáng tỏ các ẩn dụ được sử dụng để diễn đạt ý niệm cái chết trong tiếng Việt và tiếng Anh, đồng thời chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong tư duy và văn hóa của hai dân tộc. Góp phần vào việc nghiên cứu về ngôn ngữ học tri nhận và văn hóa học.

5.2. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu vẫn còn một số hạn chế, như phạm vi ngữ liệu giới hạn và khả năng chủ quan trong phương pháp phân tích. Trong tương lai, cần mở rộng phạm vi nghiên cứu, sử dụng các phương pháp phân tích đa dạng hơn, và xem xét ảnh hưởng của các yếu tố khác như giới tính, tuổi tác, và trình độ học vấn.