Tổng quan nghiên cứu

Việc định hướng nghề nghiệp (ĐHNN) của cha mẹ đối với con cái trong độ tuổi trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò quan trọng trong việc xác định hướng đi cuộc đời của thế hệ trẻ, đồng thời góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương và quốc gia. Tại khu vực làng nghề thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, nơi có truyền thống nghề mộc mỹ nghệ Đồng Kỵ và nghề sắt thép Đa Hội, ĐHNN của cha mẹ không chỉ ảnh hưởng đến sự lựa chọn nghề nghiệp của con mà còn tác động đến sự phát triển bền vững của làng nghề. Theo khảo sát, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm tuổi 15-24 chiếm khoảng 6.8%, trong đó thất nghiệp ở trình độ đại học lên tới 16.5%, phản ánh sự mất cân đối giữa đào tạo và nhu cầu thị trường lao động. Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng ĐHNN của cha mẹ tại hai làng nghề này, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp cho con em trong giai đoạn chuyển đổi kinh tế hiện nay. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 3 năm 2017, tập trung vào các gia đình có con đang học THPT tại Đồng Kỵ và Đa Hội. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ vai trò của gia đình trong việc định hướng nghề nghiệp, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nguồn nhân lực tại các làng nghề truyền thống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết xã hội học để phân tích ĐHNN của cha mẹ, bao gồm:

  • Lý thuyết vai trò: Nhấn mạnh vai trò của cha mẹ trong gia đình như người định hướng, hỗ trợ và đồng hành cùng con trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp, dựa trên các mong đợi xã hội và chuẩn mực gia đình.

  • Lý thuyết trao đổi xã hội: Giải thích mối quan hệ tương tác giữa cha mẹ và con cái trong quá trình trao đổi, thảo luận về nghề nghiệp, nhằm đạt được sự đồng thuận trong định hướng nghề nghiệp.

  • Thuyết lựa chọn hợp lý: Phân tích quá trình cha mẹ cân nhắc, tính toán các nguồn lực và điều kiện để lựa chọn hướng đi nghề nghiệp phù hợp nhất cho con, nhằm tối đa hóa lợi ích và giảm thiểu chi phí đầu tư.

  • Lý thuyết giá trị và hành động xã hội: Định hướng nghề nghiệp được xem là hành động xã hội có ý nghĩa, chịu ảnh hưởng bởi hệ thống giá trị cá nhân và xã hội, trong đó cha mẹ lựa chọn các giá trị nghề nghiệp phù hợp với quan điểm và điều kiện kinh tế - xã hội.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: định hướng nghề nghiệp, giá trị nghề nghiệp, hành động xã hội, nhận thức, làng nghề, gia đình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 160 phiếu trưng cầu ý kiến, trong đó 150 phiếu hợp lệ, được chọn mẫu ngẫu nhiên thuận tiện tại các gia đình có con học THPT ở làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội. Bên cạnh đó, thực hiện 7 phỏng vấn sâu với cha mẹ và học sinh để làm rõ nhận thức và hành động định hướng nghề nghiệp.

  • Phương pháp phân tích: Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS 16.0, phân tích thống kê mô tả và kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Dữ liệu định tính được phân tích nội dung nhằm giải thích sâu sắc các hiện tượng và hành vi định hướng nghề nghiệp.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra từ ngày 18/02 đến 30/03/2017, phân tích và báo cáo kết quả trong năm 2017.

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên thuận tiện phù hợp với đặc điểm nghiên cứu trường hợp, đảm bảo tính đại diện tương đối cho nhóm đối tượng nghiên cứu trong điều kiện thời gian và kinh phí hạn chế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của ĐHNN: 100% cha mẹ tại hai làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội khẳng định việc định hướng nghề nghiệp cho con là rất cần thiết hoặc cần thiết, thể hiện sự quan tâm cao của gia đình đối với tương lai nghề nghiệp của con cái.

  2. Quan điểm về giá trị học tập và việc làm: 34% cha mẹ cho rằng con phải học giỏi mới có cơ hội tìm việc làm tốt; 26.5% tin rằng học cao giúp con thoát ly khỏi nông nghiệp; trong khi 29.3% cho rằng làm giàu không phụ thuộc vào việc học giỏi hay không. Điều này phản ánh sự đa dạng trong nhận thức về vai trò của học vấn và nghề nghiệp trong gia đình làng nghề.

  3. Định hướng bậc học cho con: Phần lớn cha mẹ mong muốn con học lên trình độ trung cấp, cao đẳng, đại học hoặc sau đại học. Cụ thể, tỷ lệ mong muốn con trai học lên các bậc này là khoảng 22%, con gái là 8%, cho thấy sự ưu tiên đầu tư giáo dục cao hơn cho con trai.

  4. Hành động hướng nghiệp của cha mẹ: Cha mẹ tích cực tham gia vào quá trình học tập của con bằng cách nhắc nhở học bài, dành thời gian hỗ trợ và liên hệ với giáo viên. Đồng thời, họ đầu tư tài chính cho việc học thêm và các phương tiện học tập, thể hiện sự cam kết trong việc định hướng nghề nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy cha mẹ tại khu vực làng nghề nhận thức rõ vai trò quan trọng của ĐHNN trong việc giúp con phát huy năng lực và đạt được thành công nghề nghiệp. Sự đa dạng trong quan điểm về giá trị học tập và việc làm phản ánh sự chuyển đổi trong nhận thức xã hội, khi các gia đình vừa trân trọng học vấn vừa đánh giá cao các giá trị kinh tế và thực tiễn của nghề nghiệp truyền thống.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, tỷ lệ cha mẹ mong muốn con học lên cao tại làng nghề tương đối cao, phù hợp với xu hướng chung của xã hội hiện đại. Tuy nhiên, sự khác biệt về định hướng giữa con trai và con gái vẫn tồn tại, thể hiện qua tỷ lệ đầu tư giáo dục cao hơn cho con trai, phản ánh các định kiến giới truyền thống.

Hành động hướng nghiệp của cha mẹ được thể hiện rõ qua các hoạt động hỗ trợ học tập và đầu tư tài chính, phù hợp với lý thuyết trao đổi xã hội và lựa chọn hợp lý, khi cha mẹ cân nhắc chi phí và lợi ích trong việc đầu tư cho con. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các hành động hỗ trợ học tập và đầu tư tài chính của cha mẹ, cũng như bảng so sánh định hướng bậc học theo giới tính con.

Kết quả cũng cho thấy ảnh hưởng của môi trường làng nghề đến định hướng nghề nghiệp, khi nhiều cha mẹ mong muốn con theo nghề truyền thống hoặc làm việc tại các khu công nghiệp lân cận, nhằm tận dụng cơ hội việc làm và thu nhập ổn định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tư vấn hướng nghiệp tại trường học và cộng đồng: Phối hợp giữa nhà trường, gia đình và các cơ quan chức năng tổ chức các buổi tư vấn nghề nghiệp định kỳ, giúp cha mẹ và học sinh hiểu rõ hơn về thị trường lao động và các lựa chọn nghề nghiệp phù hợp. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND địa phương.

  2. Phát triển các chương trình đào tạo nghề phù hợp với đặc thù làng nghề: Xây dựng các khóa đào tạo kỹ năng nghề truyền thống kết hợp với kiến thức hiện đại, tạo điều kiện cho thanh niên vừa học vừa làm, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực tại địa phương. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Trung tâm dạy nghề, các doanh nghiệp làng nghề.

  3. Hỗ trợ tài chính và khuyến khích đầu tư giáo dục cho con em gia đình làng nghề: Cung cấp các chính sách hỗ trợ học phí, học bổng cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn, đặc biệt là con gái, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính và khuyến khích học tập. Thời gian: liên tục; Chủ thể: UBND tỉnh, các tổ chức xã hội.

  4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức về bình đẳng giới trong giáo dục và nghề nghiệp: Thực hiện các chiến dịch truyền thông nhằm thay đổi định kiến giới, khuyến khích cha mẹ đầu tư công bằng cho con trai và con gái trong học tập và định hướng nghề nghiệp. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Hội Phụ nữ, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cha mẹ và gia đình tại các làng nghề: Nhận thức rõ hơn về vai trò và cách thức định hướng nghề nghiệp cho con, từ đó có những quyết định phù hợp với năng lực và điều kiện của con em.

  2. Nhà giáo dục và cán bộ tư vấn hướng nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình tư vấn nghề nghiệp hiệu quả, phù hợp với đặc thù vùng nông thôn và làng nghề.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý địa phương: Làm cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực, đào tạo nghề và phát triển làng nghề bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành xã hội học, giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến gia đình, giáo dục và phát triển nghề nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao định hướng nghề nghiệp của cha mẹ lại quan trọng đối với học sinh THPT?
    Định hướng nghề nghiệp của cha mẹ giúp học sinh xác định mục tiêu học tập và nghề nghiệp phù hợp với năng lực và điều kiện xã hội, từ đó tăng khả năng thành công và giảm thiểu thất nghiệp sau này.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến định hướng nghề nghiệp của cha mẹ tại làng nghề?
    Bao gồm trình độ học vấn, nghề nghiệp, thu nhập của cha mẹ, môi trường sống, đặc điểm làng nghề và giới tính của con cái.

  3. Có sự khác biệt nào trong định hướng nghề nghiệp giữa con trai và con gái không?
    Có, cha mẹ thường ưu tiên đầu tư giáo dục cao hơn cho con trai, trong khi con gái có xu hướng được định hướng vào các nghề nhẹ nhàng, ổn định hơn.

  4. Cha mẹ thường định hướng con theo nghề truyền thống hay nghề mới?
    Tùy thuộc vào điều kiện kinh tế và nhận thức, nhiều cha mẹ vẫn mong muốn con theo nghề truyền thống để duy trì làng nghề, nhưng cũng có xu hướng khuyến khích con học lên cao để làm việc tại các khu công nghiệp.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp của cha mẹ?
    Cần tăng cường tư vấn hướng nghiệp, phát triển đào tạo nghề phù hợp, hỗ trợ tài chính cho học sinh và nâng cao nhận thức về bình đẳng giới trong giáo dục và nghề nghiệp.

Kết luận

  • Cha mẹ tại làng nghề Đồng Kỵ và Đa Hội nhận thức cao về tầm quan trọng của định hướng nghề nghiệp cho con trong độ tuổi THPT.
  • Đa số cha mẹ mong muốn con học lên trình độ cao hơn, đặc biệt ưu tiên cho con trai, phản ánh sự khác biệt giới trong đầu tư giáo dục.
  • Hành động hướng nghiệp của cha mẹ được thể hiện qua việc nhắc nhở, hỗ trợ học tập và đầu tư tài chính cho con.
  • Các yếu tố như nghề nghiệp, thu nhập, trình độ học vấn của cha mẹ và môi trường làng nghề ảnh hưởng đáng kể đến định hướng nghề nghiệp cho con.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả định hướng nghề nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cho làng nghề và địa phương.

Next steps: Triển khai các chương trình tư vấn hướng nghiệp, đào tạo nghề phù hợp và chính sách hỗ trợ tài chính cho học sinh tại làng nghề trong vòng 1-2 năm tới.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà trường và gia đình cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho thế hệ trẻ phát triển nghề nghiệp bền vững.