Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc phát triển năng lực và phẩm chất người học được đặt lên hàng đầu, thay vì chỉ tập trung truyền đạt kiến thức thuần túy. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013), giáo dục cần chuyển trọng tâm sang phát triển toàn diện năng lực người học, trong đó kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và sáng tạo được nhấn mạnh. Tuy nhiên, thực tế dạy học môn Toán, đặc biệt là chủ đề "Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn" ở lớp 10, vẫn còn nhiều hạn chế về phương pháp, khiến học sinh thiếu hứng thú và khó vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb, với chu trình bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, hình thành khái niệm trừu tượng và thử nghiệm trong tình huống mới, được xem là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học. Luận văn tập trung nghiên cứu việc áp dụng mô hình này trong dạy học chủ đề bất phương trình bậc nhất hai ẩn cho học sinh lớp 10 tại trường THPT Lê Ích Mộc, Hải Phòng, trong năm học 2023-2024.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và thực hiện các hoạt động dạy học trải nghiệm phù hợp, đánh giá hiệu quả phương pháp này trong việc nâng cao hứng thú học tập, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy logic của học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nội dung chương trình Toán lớp 10, chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn, với đối tượng là học sinh khối 10 và giáo viên bộ môn Toán tại trường THPT Lê Ích Mộc.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm trong các môn học khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật của thế kỷ 20, trong đó có:

  • Mô hình học tập trải nghiệm của David A. Kolb (1984): Chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, hình thành khái niệm trừu tượng và thử nghiệm trong tình huống mới. Mô hình nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm cá nhân trong quá trình kiến tạo tri thức và phát triển năng lực.

  • Lý thuyết vùng cận phát triển của Lev Vygotsky: Nhấn mạnh sự tương tác giữa kiến thức đã biết và kiến thức mới, tạo cầu nối dựa trên kinh nghiệm cá nhân của người học.

  • Mô hình học tập dựa trên kinh nghiệm của John Dewey: Tập trung vào việc học thông qua làm và trải nghiệm thực tế, coi đây là cách hiệu quả nhất để chiếm lĩnh tri thức.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: học tập trải nghiệm, bất phương trình bậc nhất hai ẩn, hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn, năng lực giải quyết vấn đề, tư duy logic, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu lý luận từ sách chuyên ngành, luận án, bài báo khoa học về mô hình học tập trải nghiệm và dạy học Toán.
    • Dữ liệu thực nghiệm thu thập từ khảo sát 545 học sinh lớp 10 và 12 giáo viên bộ môn Toán tại trường THPT Lê Ích Mộc, Hải Phòng.
    • Quan sát, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh để đánh giá thực trạng và hiệu quả áp dụng mô hình.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát lớp học.
    • Phân tích định lượng qua bảng câu hỏi khảo sát, thống kê tần suất, tỷ lệ phần trăm các phản hồi.
    • So sánh kết quả trước và sau thực nghiệm dạy học theo mô hình Kolb.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Giai đoạn 1 (Tháng 1-3/2023): Nghiên cứu lý thuyết, khảo sát thực trạng.
    • Giai đoạn 2 (Tháng 4-6/2023): Thiết kế kế hoạch dạy học trải nghiệm cho chủ đề bất phương trình.
    • Giai đoạn 3 (Tháng 7-9/2023): Thực nghiệm sư phạm, thu thập dữ liệu.
    • Giai đoạn 4 (Tháng 10-12/2023): Phân tích kết quả, hoàn thiện luận văn.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 545 học sinh và 12 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức và hứng thú của học sinh:

    • 90,5% học sinh cho rằng việc liên hệ Toán học với thực tiễn là cần thiết hoặc rất cần thiết.
    • Tuy nhiên, chỉ khoảng 23,85% học sinh chủ động tìm hiểu sâu về chủ đề bất phương trình và ứng dụng thực tế.
    • 57,25% học sinh cảm thấy hứng thú khi được học Toán qua các tình huống thực tiễn, nhưng 9,36% vẫn cho rằng việc này không cần thiết.

  2. Thực trạng áp dụng mô hình học tập trải nghiệm của giáo viên:

    • 90,91% giáo viên nhận thấy mô hình Kolb giúp học sinh vận dụng kiến thức và phát huy tính tự chủ.
    • 63,63% giáo viên biết về mô hình nhưng chưa áp dụng thường xuyên do hạn chế về thời gian và điều kiện dạy học.
    • 100% giáo viên cho rằng thời lượng tiết học và hình thức đánh giá hiện tại chưa hỗ trợ tốt cho việc áp dụng mô hình này.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm:

    • Sau khi áp dụng mô hình Kolb, tỷ lệ học sinh đạt kết quả khá giỏi trong chủ đề bất phương trình tăng từ khoảng 45% lên 68%.
    • Học sinh thể hiện sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy logic, với 75% học sinh phản hồi tích cực về phương pháp học mới.
    • Giáo viên đánh giá cao sự chủ động và sáng tạo của học sinh trong các hoạt động trải nghiệm.

  4. Khó khăn và hạn chế:

    • 81% giáo viên phản ánh cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ cho các hoạt động trải nghiệm.
    • 72% giáo viên gặp khó khăn trong việc lựa chọn nội dung và tình huống phù hợp với mô hình.
    • Học sinh còn hạn chế về kiến thức nền và kỹ năng vận dụng Toán học vào thực tiễn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb có tác động tích cực đến việc nâng cao hứng thú và năng lực học tập môn Toán, đặc biệt trong chủ đề bất phương trình bậc nhất hai ẩn. Việc học sinh được trực tiếp tham gia vào các tình huống thực tế giúp các em hiểu sâu sắc hơn về bản chất kiến thức và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm của Dewey và Vygotsky về vai trò của kinh nghiệm và tương tác trong học tập. Tuy nhiên, khó khăn về thời gian, cơ sở vật chất và năng lực giáo viên vẫn là những rào cản lớn cần khắc phục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt kết quả tốt trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp ý kiến giáo viên về các khó khăn khi áp dụng mô hình, và biểu đồ tròn phân bố mức độ hứng thú của học sinh với phương pháp học mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về mô hình học tập trải nghiệm:

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm theo mô hình Kolb.
    • Thời gian: trong vòng 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và bổ sung tài liệu, bài tập thực tiễn phù hợp:

    • Phát triển bộ bài tập, tình huống thực tế liên quan đến chủ đề bất phương trình bậc nhất hai ẩn, đảm bảo tính ứng dụng cao.
    • Thời gian: 3 tháng trước mỗi năm học mới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban biên soạn sách giáo khoa và các tổ chuyên môn trường THPT.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị hỗ trợ dạy học trải nghiệm:

    • Đầu tư phòng học đa năng, trang bị máy tính, phần mềm mô phỏng và các thiết bị hỗ trợ tương tác.
    • Thời gian: kế hoạch 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các cấp quản lý giáo dục.

  4. Tăng cường thời lượng và đổi mới hình thức đánh giá:

    • Điều chỉnh thời lượng dạy học để dành thời gian cho các hoạt động trải nghiệm.
    • Xây dựng đề kiểm tra, đánh giá theo hướng vận dụng kiến thức và kỹ năng thực tiễn.
    • Thời gian: áp dụng từ năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường và tổ chuyên môn.

  5. Khuyến khích học sinh chủ động tìm hiểu và vận dụng kiến thức:

    • Tổ chức các câu lạc bộ Toán học trải nghiệm, các cuộc thi giải toán thực tiễn.
    • Thời gian: liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên bộ môn và các tổ chức học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học phổ thông:

    • Hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn.
    • Use case: Thiết kế bài giảng trải nghiệm, áp dụng mô hình Kolb để tăng hứng thú học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo:

    • Làm cơ sở xây dựng chương trình bồi dưỡng giáo viên, cải tiến chương trình và tài liệu dạy học.
    • Use case: Lập kế hoạch đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh:

    • Tham khảo lý thuyết và phương pháp nghiên cứu về học tập trải nghiệm trong giáo dục Toán.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận án liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Phụ huynh và học sinh:

    • Hiểu rõ hơn về phương pháp học tập trải nghiệm, vai trò của nó trong việc phát triển năng lực học tập và kỹ năng sống.
    • Use case: Hỗ trợ học sinh chủ động học tập, phối hợp với nhà trường trong quá trình học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb là gì?
    Mô hình gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, hình thành khái niệm trừu tượng và thử nghiệm trong tình huống mới. Nó giúp người học xây dựng kiến thức qua kinh nghiệm thực tế, tăng khả năng vận dụng và sáng tạo.

  2. Tại sao nên áp dụng mô hình này trong dạy học Toán?
    Vì Toán học có tính trừu tượng cao, mô hình giúp học sinh hiểu sâu hơn qua trải nghiệm thực tế, tăng hứng thú và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy logic.

  3. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng mô hình là gì?
    Thời lượng tiết học hạn chế, cơ sở vật chất chưa đầy đủ, năng lực giáo viên và học sinh chưa đồng đều, cũng như thiếu tài liệu phù hợp là những thách thức chính.

  4. Làm thế nào để thiết kế hoạt động học tập trải nghiệm hiệu quả?
    Hoạt động cần phù hợp với nội dung chương trình, gắn liền thực tiễn, kích thích sự hứng thú và sáng tạo của học sinh, đồng thời đảm bảo phù hợp với năng lực và tâm lý học sinh.

  5. Mô hình này có thể áp dụng cho các môn học khác không?
    Có, mô hình học tập trải nghiệm phù hợp với nhiều môn học và cấp học khác nhau, đặc biệt là các môn khoa học tự nhiên và xã hội, giúp phát triển năng lực toàn diện cho người học.

Kết luận

  • Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb là phương pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học chủ đề bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn cho học sinh lớp 10.
  • Việc áp dụng mô hình giúp tăng hứng thú học tập, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy logic của học sinh.
  • Thực trạng cho thấy giáo viên và học sinh đều nhận thức được lợi ích nhưng còn nhiều khó khăn về thời gian, cơ sở vật chất và năng lực.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như đào tạo giáo viên, cải tiến tài liệu, tăng cường cơ sở vật chất và đổi mới đánh giá để phát huy hiệu quả mô hình.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng mô hình học tập trải nghiệm trong các chủ đề Toán khác và các môn học khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo là triển khai các kế hoạch đào tạo và thực nghiệm mở rộng tại các trường THPT, đồng thời xây dựng tài liệu hướng dẫn chi tiết cho giáo viên nhằm phổ biến rộng rãi mô hình học tập trải nghiệm trong giáo dục hiện đại.