Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục đa ngôn ngữ, việc dạy học Toán bằng tiếng Anh (Toán Tiếng Anh - TTA) ngày càng trở nên cần thiết, đặc biệt đối với học sinh trung học cơ sở. Theo Quyết định số 1400/QĐ-TTg ngày 30/9/2008 của Thủ tướng Chính phủ về Đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008 - 2020”, việc đào tạo giáo viên có khả năng dạy chuyên ngành bằng tiếng Anh và triển khai dạy Toán bằng tiếng Anh tại một số trường THPT và đại học được xác định là nhiệm vụ trọng tâm. Tuy nhiên, thực tế dạy học TTA tại Việt Nam còn nhiều khó khăn như chương trình chưa thống nhất, đội ngũ giáo viên và học sinh chưa đáp ứng được trình độ ngoại ngữ, công tác kiểm tra đánh giá còn bất cập.
Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học Toán Tiếng Anh chủ đề “Đoạn thẳng” cho học sinh lớp 6 theo cách tiếp cận CLIL (Content and Language Integrated Learning) nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Toán Tiếng Anh tại trường THCS. Nghiên cứu được thực hiện tại trường Phổ Thông Quốc Tế Newton, Hà Nội, trong năm học 2018-2019. Mục tiêu cụ thể là xây dựng kế hoạch bài học và giáo án theo phương pháp CLIL, đồng thời đánh giá hiệu quả thực nghiệm sư phạm.
Việc áp dụng CLIL trong dạy học Toán Tiếng Anh không chỉ giúp học sinh phát triển kiến thức Toán học mà còn nâng cao kỹ năng sử dụng tiếng Anh chuyên ngành, tăng hứng thú học tập và phát triển tư duy logic. Qua đó, học sinh có thể tiếp cận chương trình Toán tiên tiến, chuẩn bị tốt cho các kỳ thi quốc tế và cơ hội du học. Nghiên cứu góp phần làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất giải pháp phù hợp cho việc triển khai dạy học TTA theo CLIL tại Việt Nam.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên lý thuyết CLIL, một phương pháp dạy học tích hợp nội dung và ngôn ngữ, trong đó học sinh học kiến thức môn học đồng thời phát triển kỹ năng ngôn ngữ không phải tiếng mẹ đẻ. CLIL được mô tả qua bốn chữ C: Content (Nội dung), Communication (Giao tiếp), Cognition (Nhận thức), Culture (Văn hóa).
- Content (Nội dung): Tập trung vào kiến thức Toán học chính xác, chuẩn xác, ví dụ như các khái niệm về đoạn thẳng, trung điểm, tính chất hình học.
- Communication (Giao tiếp): Học sinh sử dụng tiếng Anh để trao đổi, thảo luận, trình bày các vấn đề Toán học, tăng thời gian nói của học sinh (STT) và giảm thời gian nói của giáo viên (TTT).
- Cognition (Nhận thức): Phát triển kỹ năng tư duy bậc cao như phân tích, so sánh, đánh giá thông qua các nhiệm vụ học tập phù hợp.
- Culture (Văn hóa): Giúp học sinh hiểu và tôn trọng các nền văn hóa khác nhau, nhận thức vai trò công dân toàn cầu thông qua các bài học Toán có yếu tố văn hóa.
Ngoài ra, luận văn tham khảo các mô hình CLIL phổ biến như CLIL mềm, CLIL cứng và CLIL theo mô-đun để lựa chọn hình thức phù hợp với điều kiện dạy học tại trường Newton. Các khái niệm chuyên ngành Toán Tiếng Anh như “line segment”, “midpoint”, “collinear points” được xác định rõ ràng để hỗ trợ học sinh tiếp cận nội dung.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, sách giáo khoa, bài báo về dạy học Toán Tiếng Anh và CLIL.
- Phương pháp điều tra quan sát: Quan sát trực tiếp quá trình dạy học, trò chuyện với học sinh để đánh giá kỹ năng và thái độ học tập.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học chủ đề “Đoạn thẳng” theo CLIL tại trường THCS-THPT Newton với cỡ mẫu khoảng 30 học sinh lớp 6, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm dựa trên điểm kiểm tra 90 phút và bảng quan sát hoạt động học tập. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2018 đến tháng 6/2019, bao gồm giai đoạn thiết kế giáo án, thực nghiệm và đánh giá kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nâng cao năng lực sử dụng tiếng Anh chuyên ngành Toán: Sau thực nghiệm, điểm trung bình bài kiểm tra 90 phút của học sinh tăng từ khoảng 6,5 lên 8,2 (tăng 26%). Học sinh cải thiện rõ rệt khả năng đọc hiểu và trình bày bài giải bằng tiếng Anh, đặc biệt trong việc sử dụng các thuật ngữ như “midpoint”, “line segment”, “collinear points”.
Tăng hứng thú và sự tích cực trong học tập: Qua bảng quan sát hoạt động học tập, tỷ lệ học sinh chủ động tham gia thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi tăng từ 40% lên 75%. Các trò chơi tương tác như “Slap blackboard” giúp củng cố từ vựng và tăng thời gian học sinh nói (STT) lên 60% trong tiết học.
Phát triển kỹ năng tư duy bậc cao: Học sinh có khả năng phân tích, so sánh các tính chất đoạn thẳng và trung điểm tốt hơn, thể hiện qua việc hoàn thành các bài tập yêu cầu tư duy cao đạt tỷ lệ 85%, so với 55% trước thực nghiệm.
Khó khăn về ngôn ngữ và kiến thức chuyên môn: Một số học sinh gặp khó khăn trong việc hiểu các cấu trúc câu phức tạp và thuật ngữ mới, đặc biệt với những em có trình độ tiếng Anh trung bình. Giáo viên cũng gặp thách thức trong việc phối hợp giữa dạy nội dung Toán và ngôn ngữ.
Thảo luận kết quả
Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp CLIL giúp học sinh lớp 6 nâng cao đồng thời kiến thức Toán và kỹ năng tiếng Anh chuyên ngành, phù hợp với mục tiêu đào tạo theo định hướng quốc tế. Việc tăng điểm kiểm tra và sự tích cực trong học tập phản ánh hiệu quả của việc tích hợp bốn chữ C trong CLIL: nội dung, giao tiếp, nhận thức và văn hóa.
So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục đa ngôn ngữ, kết quả này tương đồng với báo cáo của Đại học Cambridge về việc áp dụng CLIL trong dạy Toán, khi học sinh được tiếp xúc nhiều hơn với ngôn ngữ chuyên ngành và phát triển kỹ năng tư duy cao hơn. Việc sử dụng các hoạt động tương tác và trò chơi giúp giảm áp lực ngôn ngữ, tăng động lực học tập.
Tuy nhiên, khó khăn về trình độ tiếng Anh của giáo viên và học sinh là rào cản lớn, cần có giải pháp đào tạo và hỗ trợ phù hợp. Việc phân hóa học sinh theo năng lực và sử dụng tài liệu đa dạng cũng được khuyến nghị để đảm bảo hiệu quả dạy học.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê tỷ lệ tham gia hoạt động và biểu đồ tròn phân bố mức độ khó khăn của học sinh.
Đề xuất và khuyến nghị
Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về CLIL cho giáo viên: Tập trung nâng cao năng lực tiếng Anh chuyên ngành Toán và kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp nội dung-ngôn ngữ. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do trường đại học phối hợp với các trung tâm đào tạo uy tín đảm nhiệm.
Phát triển tài liệu dạy học đa dạng, phù hợp với trình độ học sinh: Xây dựng bộ giáo án, bài tập và trò chơi tương tác theo chủ đề “Đoạn thẳng” và các chủ đề Toán khác, có phân hóa theo năng lực. Thời gian hoàn thiện trong 1 năm, do nhóm chuyên gia và giáo viên thực hiện.
Áp dụng phương pháp phân hóa học sinh trong lớp học CLIL: Phân nhóm học sinh theo trình độ tiếng Anh và Toán để có phương pháp hỗ trợ phù hợp, tăng hiệu quả tiếp thu. Thực hiện ngay trong năm học tiếp theo tại các trường triển khai CLIL.
Tăng cường hoạt động giao tiếp và tương tác trong lớp học: Khuyến khích học sinh thảo luận nhóm, trình bày ý tưởng bằng tiếng Anh, sử dụng các trò chơi học tập để nâng cao kỹ năng giao tiếp và tư duy. Giáo viên cần lên kế hoạch chi tiết cho từng tiết học.
Xây dựng hệ thống đánh giá đồng bộ, kết hợp đánh giá nội dung và ngôn ngữ: Thiết kế các bài kiểm tra và đánh giá thường xuyên nhằm phản ánh chính xác năng lực học sinh về cả Toán và tiếng Anh. Triển khai trong vòng 1 năm, phối hợp giữa giáo viên bộ môn và giáo viên tiếng Anh.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên Toán và giáo viên tiếng Anh: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và kế hoạch bài giảng cụ thể giúp giáo viên nâng cao kỹ năng dạy học tích hợp, áp dụng CLIL hiệu quả trong giảng dạy Toán Tiếng Anh.
Nhà quản lý giáo dục và các trường phổ thông: Tham khảo để xây dựng chương trình đào tạo giáo viên, phát triển mô hình dạy học CLIL phù hợp với điều kiện thực tế, nâng cao chất lượng giáo dục ngoại ngữ và chuyên môn.
Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán và Ngôn ngữ Anh: Tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và thực tiễn dạy học tích hợp, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển đề tài liên quan.
Các tổ chức đào tạo giáo viên và trung tâm bồi dưỡng: Sử dụng luận văn làm cơ sở xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn giáo viên về phương pháp CLIL và kỹ năng giảng dạy Toán Tiếng Anh.
Câu hỏi thường gặp
CLIL là gì và tại sao nên áp dụng trong dạy Toán Tiếng Anh?
CLIL là phương pháp dạy học tích hợp nội dung và ngôn ngữ, giúp học sinh học kiến thức môn học đồng thời phát triển kỹ năng ngôn ngữ. Áp dụng CLIL trong Toán Tiếng Anh giúp học sinh nâng cao khả năng sử dụng tiếng Anh chuyên ngành và tư duy Toán học, tăng hứng thú học tập.Làm thế nào để giáo viên có thể chuẩn bị tốt cho dạy học theo CLIL?
Giáo viên cần nâng cao trình độ tiếng Anh chuyên ngành, hiểu rõ nội dung Toán học, phối hợp với giáo viên ngoại ngữ, sử dụng tài liệu phù hợp và thiết kế các hoạt động tương tác, phân hóa học sinh để đáp ứng nhu cầu đa dạng.Khó khăn lớn nhất khi dạy Toán Tiếng Anh theo CLIL là gì?
Khó khăn chính là trình độ tiếng Anh của giáo viên và học sinh chưa đồng đều, dẫn đến việc truyền đạt nội dung và giao tiếp gặp trở ngại. Ngoài ra, thiếu tài liệu phù hợp và phương pháp đánh giá đồng bộ cũng là thách thức.Phương pháp nào giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp trong lớp CLIL?
Sử dụng các hoạt động thảo luận nhóm, trò chơi tương tác, thuyết trình, tranh luận và phản hồi nhóm giúp học sinh tăng thời gian nói (STT), tự tin sử dụng tiếng Anh để trao đổi kiến thức Toán.Làm sao để đánh giá hiệu quả dạy học Toán Tiếng Anh theo CLIL?
Cần kết hợp đánh giá kiến thức Toán và kỹ năng ngôn ngữ qua các bài kiểm tra, quan sát hoạt động học tập, đánh giá sản phẩm học tập và phản hồi từ học sinh, đảm bảo đánh giá toàn diện và khách quan.
Kết luận
- Áp dụng phương pháp CLIL trong dạy học Toán Tiếng Anh chủ đề “Đoạn thẳng” giúp nâng cao đồng thời kiến thức Toán và kỹ năng tiếng Anh của học sinh lớp 6.
- Học sinh tăng điểm kiểm tra trung bình lên 26%, tích cực tham gia thảo luận và phát triển kỹ năng tư duy bậc cao.
- Giáo viên cần được đào tạo chuyên sâu về CLIL và tiếng Anh chuyên ngành để đáp ứng yêu cầu giảng dạy.
- Cần xây dựng tài liệu dạy học đa dạng, phân hóa phù hợp với năng lực học sinh và tăng cường hoạt động giao tiếp trong lớp.
- Đề xuất triển khai các giải pháp đào tạo, phát triển tài liệu và hệ thống đánh giá đồng bộ trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả dạy học TTA theo CLIL.
Luận văn mở ra hướng đi thiết thực cho việc đổi mới phương pháp dạy học Toán Tiếng Anh tại Việt Nam, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và chuẩn bị cho học sinh hội nhập quốc tế. Các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng và phát triển tiếp cận CLIL trong thực tiễn giảng dạy.