## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, việc đổi mới phương pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, chất lượng đào tạo học sinh trung học phổ thông (THPT) miền núi còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, đặc biệt tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, nơi có trên 70% dân số là người dân tộc thiểu số. Chương trình giáo dục STEM (Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học) được xem là giải pháp hiệu quả để nâng cao năng lực vận dụng kiến thức thực tiễn cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tổ chức dạy học chương “Dòng điện trong các môi trường” theo quan điểm giáo dục STEM cho học sinh THPT miền núi nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phù hợp với trình độ học sinh và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Vật lý tại trường THPT Định Hóa. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 tại các trường THPT miền núi tỉnh Thái Nguyên.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh vùng khó khăn, từ đó hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Giáo dục STEM**: Là phương pháp giáo dục tích hợp liên ngành giữa Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học, nhấn mạnh việc học qua thực hành, trải nghiệm sáng tạo và giải quyết vấn đề thực tiễn. STEM phát triển năng lực tư duy phản biện, hợp tác và sáng tạo cho học sinh.
- **Mô hình phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn**: Năng lực này bao gồm 5 thành tố chính: nhận biết vấn đề thực tiễn, xác định kiến thức liên quan, tìm tòi khám phá kiến thức, giải thích và phân tích vấn đề, đề xuất biện pháp và thực hiện giải quyết vấn đề.
- **Mô hình bốn thành phần năng lực**: Bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể, tạo thành nền tảng phát triển toàn diện cho học sinh.
- **Quy trình thiết kế chủ đề giáo dục STEM**: Bao gồm xác định vấn đề thực tiễn, xây dựng ý tưởng chủ đề, xác định kiến thức STEM cần giải quyết, mục tiêu học tập và bộ câu hỏi định hướng.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát thực trạng dạy và học môn Vật lý tại các trường THPT miền núi tỉnh Thái Nguyên, phỏng vấn giáo viên và học sinh, tài liệu chương trình giáo dục phổ thông, sách giáo khoa, các văn bản chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát thực nghiệm sư phạm.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế kế hoạch dạy học theo STEM, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng dạy học hiện nay**: Khoảng 86% giáo viên không thường xuyên hướng dẫn học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống thực tiễn; 64% giáo viên chưa từng tổ chức cho học sinh hợp tác làm sản phẩm trong quá trình học; 72% giáo viên chỉ thỉnh thoảng kết nối kiến thức liên môn trong dạy học chương “Dòng điện trong các môi trường”.
- **Khó khăn trong áp dụng STEM**: 91% giáo viên cho biết không đủ thời gian thực hiện do lượng kiến thức nặng và số tiết đứng lớp nhiều; 93% thiếu phương tiện dạy học; 100% mất nhiều thời gian thiết kế hoạt động dạy học; 64% cho rằng phương pháp không phù hợp với trình độ học sinh miền núi.
- **Phản hồi của học sinh**: 83% học sinh được xem thí nghiệm vật lý thường xuyên; 55% rất thích làm thí nghiệm; 32% rất thích tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo; 84% học sinh tự tin có thể thiết kế và chế tạo sản phẩm liên quan đến nội dung học.
- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Việc tổ chức dạy học theo quan điểm STEM giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tăng cường kỹ năng làm việc nhóm, tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong dạy học STEM là do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp này, thiếu thời gian và thiết bị hỗ trợ. So với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng STEM tại các trường miền núi còn nhiều khó khăn do điều kiện kinh tế xã hội và trình độ học sinh thấp hơn. Tuy nhiên, kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh rất hứng thú và có khả năng tiếp nhận phương pháp dạy học này khi được hỗ trợ phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên áp dụng các hoạt động STEM, biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của học sinh với thí nghiệm và hoạt động trải nghiệm, bảng tổng hợp điểm đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh trước và sau thực nghiệm.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo giáo viên về STEM**: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học STEM, kỹ năng thiết kế bài giảng và sử dụng thiết bị thí nghiệm, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp sư phạm. Mục tiêu đạt 80% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm.
- **Cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học**: Đầu tư trang thiết bị thí nghiệm, máy tính, phần mềm mô phỏng và tài liệu học liệu STEM phù hợp với điều kiện trường miền núi. Mục tiêu trang bị đầy đủ thiết bị cho 100% lớp học trong 2 năm.
- **Xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp liên môn**: Phối hợp giữa các bộ môn Vật lý, Hóa học, Toán học và Công nghệ để thiết kế các chủ đề STEM phù hợp với chương trình và trình độ học sinh miền núi, tăng cường hoạt động nhóm và dự án thực tế. Thực hiện thí điểm trong 1 năm học.
- **Khuyến khích học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm sáng tạo**: Tổ chức các câu lạc bộ STEM, cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật, tạo môi trường học tập thực hành và phát triển kỹ năng mềm. Mục tiêu thu hút ít nhất 50% học sinh tham gia hoạt động ngoại khóa STEM hàng năm.
- **Đánh giá và điều chỉnh liên tục**: Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn qua sản phẩm, báo cáo và thuyết trình, kết hợp đánh giá định tính và định lượng để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Vật lý và các môn STEM**: Nắm bắt phương pháp dạy học STEM, áp dụng vào thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển chương trình giáo dục STEM phù hợp với điều kiện địa phương.
- **Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục**: Tìm hiểu cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực đổi mới phương pháp dạy học STEM.
- **Phụ huynh và cộng đồng địa phương**: Hiểu rõ vai trò của giáo dục STEM trong phát triển năng lực học sinh, từ đó hỗ trợ và tạo điều kiện cho con em tham gia các hoạt động học tập sáng tạo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Giáo dục STEM là gì và tại sao quan trọng?**  
Giáo dục STEM là phương pháp tích hợp Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật và Toán học, giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn. Nó quan trọng vì chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho nền kinh tế hiện đại.

2. **Làm thế nào để áp dụng STEM trong dạy học môn Vật lý?**  
Áp dụng STEM bằng cách thiết kế các chủ đề học tập liên môn, tổ chức hoạt động thí nghiệm, dự án thực tế, khuyến khích học sinh tự tìm hiểu, hợp tác nhóm và trình bày sản phẩm.

3. **Khó khăn khi triển khai dạy học STEM ở vùng miền núi là gì?**  
Khó khăn gồm thiếu thiết bị dạy học, giáo viên chưa được đào tạo bài bản, thời gian giảng dạy hạn chế, trình độ học sinh còn thấp và điều kiện kinh tế xã hội khó khăn.

4. **Làm sao để đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh?**  
Đánh giá qua sản phẩm thực hành, báo cáo, thuyết trình, phiếu đánh giá theo tiêu chí rõ ràng, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, đồng thời khuyến khích học sinh tự đánh giá và đánh giá nhóm.

5. **Tác động của giáo dục STEM đến học sinh miền núi như thế nào?**  
Giáo dục STEM giúp học sinh miền núi phát triển kỹ năng thực hành, tư duy sáng tạo, tăng hứng thú học tập, cải thiện khả năng giải quyết vấn đề và định hướng nghề nghiệp phù hợp với xu thế phát triển.

## Kết luận

- Giáo dục STEM là xu hướng tất yếu trong đổi mới giáo dục, đặc biệt quan trọng trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.  
- Việc tổ chức dạy học chương “Dòng điện trong các môi trường” theo quan điểm STEM giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh miền núi.  
- Thực trạng dạy học hiện nay còn nhiều hạn chế do thiếu thiết bị, đào tạo giáo viên và phương pháp phù hợp.  
- Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp và khuyến khích hoạt động trải nghiệm sáng tạo.  
- Tiếp tục thực nghiệm, đánh giá và mở rộng áp dụng mô hình dạy học STEM tại các trường miền núi nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nguồn nhân lực tương lai.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời nghiên cứu mở rộng mô hình dạy học STEM phù hợp với đặc điểm vùng miền để nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện.