Đề tài: Tổ Chức Dạy Học Dựa Trên Vấn Đề Chủ Đề “Ánh Sáng” - Khoa Học Tự Nhiên 7

PBL tạo ra môi trường học tập tập trung vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn hoặc thách thức trong đời sống hàng ngày của người học. Đồng thời với việc hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, PBL còn hình thành và phát triển được các năng lực sáng tạo, giao tiếp, hợp tác. Vì vậy, PBL phù hợp với dạy học các môn môn Khoa học tự nhiên. PBL có lịch sử phát triển từ những năm 1960 ở Hoa Kì và các nước có nền giáo dục phát triển. Hiện nay, PBL đang được áp dụng vào dạy học ở trường phổ thông trên các Châu lục.

Luận văn tập trung vào học sinh lớp 7A1 trường THCS Ngọc Hồi (Thanh Trì, Hà Nội) và nghiên cứu phương pháp dạy học Dựa trên vấn đề trong dạy học môn KHTN. Đồng thời, nghiên cứu đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Câu hỏi nghiên cứu chính là: “Tổ chức dạy học dựa trên vấn đề như thế nào sẽ phát triển được năng lực GQVĐ của học sinh?”. Giả thuyết nghiên cứu là việc vận dụng lý luận về dạy học Dựa trên vấn đề để thiết kế và tổ chức tiến trình dạy học chủ đề “Ánh Sáng” sẽ phát triển được năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

Phương pháp dạy học Dựa trên vấn đề (PBL) là một phương pháp dạy học giúp kích thích và phát huy tính tích cực của người học. Các vấn đề được đặt trong tình huống thực tiễn và học sinh phải tìm cách để giải quyết. Vấn đề được đặt ra sao cho người học thấy rằng họ cần một kiến thức mới để có thể giải quyết các vấn đề và chính ngay trong quá trình gắng sức giải quyết các vấn đề đó mà họ học được nội dung kiến thức mới. Đặc biệt, PBL giúp hình thành và phát triển các năng lực giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, giao tiếp và năng lực tự chủ, tự học.

Hơn nữa, PBL còn tạo động lực và tăng cường hứng thú học tập cho học sinh, giúp học sinh nắm được ý nghĩa của kiến thức trong thực tiễn đời sống. Phương pháp dạy học Dựa trên vấn đề được thiết kế nhằm giúp học sinh xây dựng kiến thức sâu rộng và linh hoạt, rèn luyện – phát triển các năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, năng lực hợp tác và ý thức học tập suốt đời, đi sâu vào bản chất.

Chương trình GDPT mới (2018) yêu cầu sự thay đổi trong phương pháp dạy và học, chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực cho học sinh. Điều này đòi hỏi giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng các phương pháp tiếp cận phát triển năng lực như PBL. Giáo viên cần tạo ra các tình huống có vấn đề, khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình giải quyết vấn đề, từ đó phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Mở đầu bài học theo phương pháp dạy học Dựa trên vấn đề, người dạy đưa ra tình huống có vấn đề với hình thức tuỳ chọn, có thể dưới dạng chữ, hình ảnh, đoạn âm thanh, đoạn phim liên quan hoặc một vật dụng cụ thể… Từ tình huống đó, người học phải tự tìm ra được vấn đề cần giải quyết. Khi xây dựng vấn đề, giáo viên cần lưu ý độ khó của vấn đề, vừa không quá dễ dàng với học sinh khiến các em nhàm chán, cũng không thể quá khó làm người học không thể giải quyết được.

Với phương pháp dạy học PBL, giáo viên không phải truyền thụ kiến thức cho như truyền thống mà chỉ đóng vai người định hướng, giúp học sinh nắm được trọng tâm, nhiệm vụ của vấn đề. Ngoài ra, giáo viên cũng hỗ trợ học sinh trong quá trình hoàn thành nhiệm vụ, đưa ra các gợi ý, chỉ dẫn tìm kiếm hoặc nguồn thông tin. Công việc đánh giá kết quả hoàn thành nhiệm vụ hoặc giải quyết vấn đề của học sinh cũng do giáo viên tổ chức, đưa ra các hình thức, công cụ đánh giá và đưa ra kết luận cho học sinh. Cuối cùng, giáo viên là người hệ thống hoá lại những kiến thức học sinh tự học được.

Trong quá trình hoạt động nhóm, người học chia sẻ các thông tin, ý kiến cá nhân và cùng các thành viên khác hình thành giả thuyết, kiểm tra giả thuyết và đưa ra phương án giải quyết vấn đề. Để quá trình hoạt động nhóm đạt hiệu quả cao, các công việc trong nhóm cần được phân công rõ ràng như việc chỉ đạo các thành viên, sắp xếp công việc (nhóm trưởng), ghi chép thông tin (thư kí), báo cáo kết quả (người thuyết trình). Cá nhân luôn phải hoàn thiện sản phẩm cá nhân của mình, trau dồi thêm kiến thức mới và điều chỉnh, bổ sung cho các thiếu sót để chuẩn bị cho các nhiệm vụ sau.

Khi đã xác định được vấn đề cần giải quyết, người học phải chủ động tìm kiếm, phân tích các thông tin thích hợp. Thông tin có thể có nhiều hình thức thể hiện cũng như từ nhiều nguồn khác nhau như sách, tạp chí, phim ảnh hoặc trên mạng. Để quá trình thu thập thông tin diễn ra hiệu quả, GV có thể giới thiệu các kênh thông tin uy tín, chất lượng cho người học, giúp học sinh có nguồn thông tin đa dạng.

Để quá trình hoạt động nhóm đạt hiệu quả cao, các công việc trong nhóm cần được phân công rõ ràng như việc chỉ đạo các thành viên, sắp xếp công việc (nhóm trưởng), ghi chép thông tin (thư kí), báo cáo kết quả (người thuyết trình). Việc phân công nhiệm vụ dựa vào điểm mạnh, điểm yếu của các thành viên, đồng thời những thành viên cần có tinh thần trách nhiệm với công việc và thái độ tôn trọng, sẵn sàng chia sẻ, hỗ trợ cũng như kĩ năng lắng nghe, trình bày ý kiến và phản biện cho ý kiến của mình.

Từ quá trình thu thập, nghiên cứu, phân tích và tổng hợp thông tin, người học đã tự nhiên tiếp nhận các kiến thức mới mà không cần giáo viên phải trình bày. Tuỳ thuộc vào điều kiện của lớp học nhưng để quá trình tự học của người học diễn ra hiệu quả, đồng thời giáo viên có thể định hướng, hỗ trợ kịp thời, các thiết bị điện tử kết nối Internet là cần thiết. Chỉ với máy tính, điện thoại hoặc máy tính bảng, người học vừa có thể tìm kiếm thông tin, đồng thời trao đổi luôn với các bạn trong nhóm và tổng hợp các kết quả này.

Công việc đánh giá kết quả hoàn thành nhiệm vụ hoặc giải quyết vấn đề của học sinh cũng do giáo viên tổ chức, đưa ra các hình thức, công cụ đánh giá và đưa ra kết luận cho học sinh. Cuối cùng, giáo viên là người hệ thống hoá lại những kiến thức học sinh tự học được.

Bảng thang điểm tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ. Bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực GQVĐ bài Năng lượng ánh sáng, tia sáng, chùm sáng. Bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực GQVĐ bài Sự phản xạ ánh sáng . Bảng thống kê kết quả đánh giá năng lực GQVĐ bài Ảnh tạo bởi gương phẳng

Kết quả thực nghiệm cho thấy, học sinh tham gia học theo phương pháp PBL có năng lực giải quyết vấn đề tốt hơn so với học sinh học theo phương pháp truyền thống. Học sinh tích cực hơn trong quá trình học tập, chủ động tìm kiếm thông tin, hợp tác với các bạn trong nhóm. Giáo viên cũng đánh giá cao hiệu quả của phương pháp PBL trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề và các kỹ năng cần thiết khác cho học sinh.

PBL là một phương pháp dạy học phù hợp với yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông mới, giúp học sinh phát triển phẩm chất, năng lực một cách toàn diện. PBL tạo ra môi trường học tập tập trung vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn hoặc thách thức trong đời sống hàng ngày của người học. Đồng thời với việc hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, PBL còn hình thành và phát triển được các năng lực sáng tạo, giao tiếp, hợp tác

Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu về vận dụng PBL trong dạy học các môn học khác ở trường phổ thông. Cần có sự hỗ trợ từ các cấp quản lý giáo dục, các trường sư phạm để giáo viên có thể tiếp cận, đào tạo và áp dụng phương pháp PBL một cách hiệu quả. Cần có sự phối hợp giữa giáo viên các môn học để xây dựng các chủ đề liên môn, tích hợp, tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, sáng tạo.