Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật, giáo dục nghề nghiệp (GDNN) đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự phát triển bền vững của đất nước. Theo số liệu từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, quý II năm 2016, số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động tăng thêm khoảng 16.400 người so với quý trước, trong đó có tới 418.200 người có trình độ chuyên môn kỹ thuật. Tình trạng này phản ánh sự thiếu hụt lao động có kỹ năng phù hợp với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp (DN). Đặc biệt, các trường cao đẳng, đại học chưa đáp ứng được yêu cầu của DN do sự tách rời giữa cơ sở đào tạo và tổ chức sử dụng lao động.

Luận văn tập trung nghiên cứu phương pháp đào tạo nghề lái tàu tại Trường Cao đẳng nghề Đường sắt theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu sản xuất của ngành Đường sắt. Mục tiêu cụ thể là đề xuất quy trình triển khai phương pháp đào tạo mô đun kỹ thuật lái đầu máy, phù hợp với nhu cầu thực tế của DN và nâng cao hiệu quả đào tạo nghề lái tàu. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động đào tạo nghề lái tàu tại Trường Cao đẳng nghề Đường sắt - Phân hiệu phía Nam trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc thúc đẩy sự hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, giảm tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm lao động có trình độ kỹ thuật, đồng thời đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển của ngành Đường sắt trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình đào tạo nghề theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp, trong đó nổi bật là:

  • Mô hình đào tạo kép của Cộng hòa Liên bang Đức (CHLBĐ): Đây là mô hình đào tạo song song giữa nhà trường và doanh nghiệp, người học được trang bị kiến thức cơ bản tại trường và kỹ năng thực tế tại doanh nghiệp. Mô hình này đã được áp dụng thành công và được xem là chuẩn mực trong đào tạo nghề chất lượng cao.

  • Mô hình đào tạo linh hoạt của Na Uy: Thời gian học nghề được chia thành các giai đoạn học tại trường và thực tập tại doanh nghiệp theo tỷ lệ 2+2 hoặc 1+3, tạo điều kiện cho người học tiếp cận thực tế sản xuất một cách linh hoạt.

  • Mô hình đào tạo nguồn nhân lực cho địa phương của Nhật Bản: Nhà trường chịu trách nhiệm đào tạo kiến thức cơ bản và đạo đức nghề nghiệp, trong khi doanh nghiệp đào tạo kỹ năng chuyên sâu phù hợp với đặc điểm sản xuất.

Các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: phương pháp đào tạo nghề, đào tạo nghề theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp, mối quan hệ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp, và các thành tố trong quan hệ gắn kết đào tạo nghề.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, nghiên cứu trong và ngoài nước về phương pháp đào tạo nghề theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp.

  • Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Thu thập và phân tích kinh nghiệm từ các cơ sở đào tạo và doanh nghiệp đã áp dụng phương pháp đào tạo nghề gắn kết.

  • Khảo sát bằng bảng hỏi: Thu thập ý kiến từ lãnh đạo quản lý doanh nghiệp, nhà trường, giáo viên và học sinh về thực trạng đào tạo nghề lái tàu tại Trường Cao đẳng nghề Đường sắt. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 150 người tham gia.

  • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện đào tạo mô đun kỹ thuật lái đầu máy theo phương pháp đào tạo nghề gắn kết, đánh giá kết quả học tập của học sinh qua các chỉ số như điểm trung bình, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu.

  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương pháp từ các chuyên gia có kinh nghiệm trong ngành Đường sắt và đào tạo nghề.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2016 đến tháng 10/2017, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện thực nghiệm sư phạm có kiểm soát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đào tạo nghề lái tàu tại Trường Cao đẳng nghề Đường sắt còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, chỉ khoảng 45% chương trình đào tạo được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, trong khi 55% còn lại chủ yếu dựa vào kinh nghiệm truyền thống. Tỷ lệ giờ thực hành chiếm khoảng 50-70% tổng thời gian đào tạo, tuy nhiên hiệu quả thực hành chưa cao do thiếu sự phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp.

  2. Mức độ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp còn lỏng lẻo: Khoảng 40% doanh nghiệp có nhu cầu đã thực hiện liên kết đào tạo với nhà trường, nhưng phần lớn các hợp đồng đào tạo chưa được triển khai hiệu quả do thiếu sự cam kết và phối hợp đồng bộ.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm mô đun kỹ thuật lái đầu máy: Sau khi áp dụng phương pháp đào tạo nghề theo định hướng gắn kết, điểm trung bình của học sinh lớp thực nghiệm tăng lên 7,8 so với 6,5 của lớp đối chứng, tỷ lệ học sinh đạt điểm trên 7 chiếm 75% so với 50% trước đó. Phân tích thống kê cho thấy sự khác biệt có ý nghĩa với mức ý nghĩa p < 0,05.

  4. Phương pháp đào tạo nghề gắn kết nhà trường với doanh nghiệp giúp nâng cao chất lượng đào tạo: Việc phối hợp xây dựng chương trình, tổ chức thực hành tại doanh nghiệp và đánh giá kết quả học tập theo tiêu chuẩn thực tế đã tạo ra sự đồng thuận giữa các bên, góp phần giảm tỷ lệ học sinh phải đào tạo lại khi vào doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trong đào tạo nghề lái tàu hiện nay là do thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, dẫn đến chương trình đào tạo chưa sát với yêu cầu thực tế. Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp đào tạo nghề theo định hướng gắn kết đã cải thiện đáng kể hiệu quả học tập và kỹ năng nghề của học sinh.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mô hình đào tạo kép của CHLB Đức và mô hình linh hoạt của Na Uy cũng nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong việc cung cấp môi trường thực hành và tham gia xây dựng chương trình đào tạo. Điều này phù hợp với kết quả nghiên cứu tại Trường Cao đẳng nghề Đường sắt, cho thấy việc tăng cường hợp tác sẽ nâng cao chất lượng đào tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giờ thực hành, mức độ hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp, cũng như biểu đồ so sánh điểm trung bình học sinh trước và sau thực nghiệm, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả của phương pháp đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện quy trình hợp tác đào tạo giữa nhà trường và doanh nghiệp: Thiết lập các hợp đồng nguyên tắc rõ ràng về trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ của các bên, đảm bảo sự cam kết lâu dài. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với các doanh nghiệp ngành Đường sắt chủ trì.

  2. Tăng cường tỷ lệ giờ thực hành tại doanh nghiệp lên tối thiểu 60% tổng thời gian đào tạo: Đảm bảo học sinh được tiếp xúc thực tế với thiết bị, công nghệ và quy trình sản xuất của doanh nghiệp. Thời gian áp dụng từ khóa đào tạo tiếp theo, do khoa Đường sắt và doanh nghiệp phối hợp thực hiện.

  3. Đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên thực hành: Cử giáo viên tham gia thực tập tại doanh nghiệp để nâng cao kỹ năng thực tế và cập nhật công nghệ mới. Kế hoạch thực hiện trong 6 tháng, do phòng Đào tạo và phòng Tổ chức cán bộ nhà trường quản lý.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả đào tạo theo tiêu chuẩn doanh nghiệp: Áp dụng đánh giá từng phần, đánh giá quá trình và đánh giá cuối khóa dựa trên tiêu chuẩn kỹ năng nghề thực tế. Thời gian triển khai trong 1 năm, do phòng Đào tạo phối hợp với doanh nghiệp thực hiện.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo nghề lái tàu, giảm tỷ lệ học sinh phải đào tạo lại khi vào doanh nghiệp, đồng thời tăng cường sự hài lòng của doanh nghiệp đối với sản phẩm đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và quản lý các trường cao đẳng nghề: Giúp xây dựng và hoàn thiện phương pháp đào tạo nghề gắn kết với doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả đào tạo và đáp ứng nhu cầu thị trường lao động.

  2. Giáo viên và cán bộ đào tạo nghề: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để áp dụng phương pháp đào tạo mô đun kỹ thuật lái đầu máy, nâng cao kỹ năng giảng dạy và thực hành.

  3. Doanh nghiệp trong ngành Đường sắt: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong hợp tác đào tạo, từ đó tham gia tích cực vào quá trình đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu sản xuất.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục nghề nghiệp: Tham khảo mô hình, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đào tạo nghề và hợp tác nhà trường - doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần gắn kết đào tạo nghề với doanh nghiệp?
    Việc gắn kết giúp chương trình đào tạo sát với nhu cầu thực tế, nâng cao kỹ năng nghề cho người học, giảm tỷ lệ đào tạo lại và tăng khả năng tìm việc làm. Ví dụ, mô hình đào tạo kép của Đức đã chứng minh hiệu quả trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

  2. Phương pháp đào tạo mô đun kỹ thuật lái đầu máy có gì đặc biệt?
    Phương pháp này tập trung vào đào tạo theo từng mô đun chuyên sâu, kết hợp lý thuyết và thực hành tại doanh nghiệp, giúp học sinh nắm vững kỹ năng nghề và thích ứng nhanh với môi trường làm việc thực tế.

  3. Làm thế nào để doanh nghiệp tham gia hiệu quả vào quá trình đào tạo?
    Doanh nghiệp cần tham gia xây dựng chương trình, cung cấp thiết bị thực hành, hướng dẫn thực tập và đánh giá kết quả học tập. Sự cam kết này được thể hiện qua hợp đồng hợp tác đào tạo giữa nhà trường và doanh nghiệp.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm được đánh giá như thế nào?
    Kết quả cho thấy điểm trung bình học sinh lớp thực nghiệm tăng 20% so với lớp đối chứng, tỷ lệ học sinh đạt điểm trên 7 tăng từ 50% lên 75%, chứng tỏ phương pháp đào tạo nghề gắn kết mang lại hiệu quả rõ rệt.

  5. Có thể áp dụng phương pháp này cho các ngành nghề khác không?
    Có thể. Phương pháp đào tạo nghề theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp có tính linh hoạt và có thể điều chỉnh phù hợp với đặc thù từng ngành nghề, đặc biệt là các ngành kỹ thuật và công nghiệp.

Kết luận

  • Đào tạo nghề lái tàu theo định hướng gắn kết nhà trường với doanh nghiệp là giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành Đường sắt.
  • Thực trạng đào tạo hiện nay còn nhiều hạn chế do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp.
  • Phương pháp đào tạo mô đun kỹ thuật lái đầu máy đã được thực nghiệm và chứng minh hiệu quả qua các chỉ số học tập và kỹ năng nghề.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào xây dựng quy trình hợp tác, tăng cường thực hành, đào tạo giáo viên và hệ thống đánh giá kết quả đào tạo.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển bền vững cho đào tạo nghề trong ngành Đường sắt, đồng thời kêu gọi các bên liên quan tích cực tham gia để nâng cao chất lượng đào tạo.

Để tiếp tục phát triển, cần triển khai rộng rãi phương pháp đào tạo nghề gắn kết tại các cơ sở đào tạo nghề khác và mở rộng hợp tác với nhiều doanh nghiệp trong ngành. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội trong thời đại mới.