Luận văn thạc sĩ: Đánh giá phát thải khí nhà kính và biện pháp giảm thiểu trong ngành chế biến gỗ tại Bình Dương

• Tác giả: Lê Thị Minh Nguyệt
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Văn Phước
• Trường học: Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Quản lý Tài nguyên và Môi trường
• Đề tài: Đánh giá và giảm thiểu phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ tại Bình Dương
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC HÌNH
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu đề tài
• 1.3. Nội dung nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp luận và Phương pháp Nghiên cứu
• 1.4.1. Phương pháp luận
• 1.4.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 1.7. Bố cục của luận văn
• 2. TỔNG QUAN VỀ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU VÀ KHÍ NHÀ KÍNH
• 2.1. Thực trạng biến đổi khí hậu trên thế giới
• 2.2. Thực trạng biến đổi khí hậu tại Việt Nam
• 2.3. Tổng quan về Khí nhà kính
• 3. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH
• 3.1. Nghiên cứu về tình hình phát thải khí nhà kính trên thế giới
• 3.2. Nghiên cứu về phát thải khí nhà kính đối với lĩnh vực năng lượng và các ngành công nghiệp
• 3.3. Tổng quan nghiên cứu trong nước
• 3.3.1. Nghiên cứu về tình hình phát thải khí nhà kính tại Việt Nam
• 3.3.2. Các biện pháp giảm nhẹ KNK trong công nghiệp
• 3.3.3. Các nghiên cứu khác
• 4. TỔNG QUAN VỀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 4.1. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế, môi trường đến ngành chế biến gỗ tại tỉnh Bình Dương
• 4.2. Điều kiện kinh tế
• 4.3. Điều kiện môi trường
• 5. HIỆN TRẠNG NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG
• 5.1. Kim ngạch xuất khẩu sản phẩm đồ gỗ
• 5.2. Thị trường tiêu thụ sản phẩm đồ gỗ
• 5.3. Số lượng doanh nghiệp chế biến gỗ
• 6. ĐÁNH GIÁ VÀ XÁC ĐỊNH MỨC PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH TỪ NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ TẠI BÌNH DƯƠNG
• 6.1. Phương pháp xác định mức phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ
• 6.1.1. Xác định số mẫu khảo sát
• 6.1.2. Phương pháp tính toán phát thải khí nhà kính
• 6.1.3. Các bước tính lượng phát thải ngành chế biến gỗ tỉnh Bình Dương
• 6.2. Xác định nguồn phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ
• 6.3. Xác định mức phát thải thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh Bình Dương
• 6.3.1. Kết quả thu thập số liệu
• 6.3.2. Hệ số phát thải qua việc sử dụng năng lượng từ ngành chế biến gỗ tại tỉnh Bình Dương
• 6.3.3. Kết quả tính toán mức phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ tỉnh Bình Dương
• 7. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU PHÁT THẢI KHÍ NHÀ KÍNH ĐỐI VỚI NGÀNH CHẾ BIẾN GỖ TẠI BÌNH DƯƠNG
• 7.1. Nhóm giải pháp chính sách
• 7.2. Nhóm giải pháp quản lý trong doanh nghiệp
• 8. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về phát thải khí nhà kính

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, việc đánh giá và giảm thiểu phát thải khí nhà kính (GHG) từ các ngành công nghiệp, đặc biệt là ngành chế biến gỗ, trở thành một nhiệm vụ cấp thiết. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng biến đổi khí hậu là một trong những thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững, với nguyên nhân chính là sự gia tăng nồng độ khí nhà kính trong khí quyển. Theo số liệu từ IPCC, GHG chủ yếu đến từ các hoạt động sản xuất và tiêu thụ năng lượng. Đặc biệt, ngành chế biến gỗ tại Bình Dương đóng góp một tỷ lệ đáng kể vào tổng lượng phát thải của tỉnh, với mức phát thải đạt 576.288,34 tấn CO2e/năm. Trong đó, khí thải công nghiệp từ ngành chế biến gỗ chiếm phần lớn, với điện tiêu thụ chiếm 39% tổng lượng phát thải. Việc đánh giá này không chỉ giúp xác định nguồn phát thải mà còn là cơ sở để đề xuất các biện pháp giảm thiểu hiệu quả.

1.1. Tình hình biến đổi khí hậu tại Việt Nam

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nước ta đã chứng kiến sự gia tăng nhiệt độ trung bình, mực nước biển dâng và sự gia tăng tần suất của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Các ngành công nghiệp, trong đó có ngành chế biến gỗ, cần phải thực hiện các biện pháp giảm nhẹ để hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường. Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách nhằm giảm thiểu phát thải khí nhà kính, trong đó có việc cam kết thực hiện Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) theo Thỏa thuận Paris. Để đạt được mục tiêu này, việc kiểm kê và quản lý phát thải khí nhà kính là rất quan trọng.

II. Đánh giá phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ

Nghiên cứu đã áp dụng phương pháp tính toán theo hướng dẫn của IPCC để xác định mức phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ tại Bình Dương. Kết quả cho thấy, tổng lượng phát thải đạt 576.288,34 tấn CO2e/năm, trong đó khí CO2 là thành phần chủ yếu, chiếm 99% tổng lượng phát thải. Việc tiêu thụ điện năng trong sản xuất là nguyên nhân chính, với 221.984,47 tấn CO2e/năm. Các biện pháp giảm thiểu cần thiết bao gồm cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng và áp dụng công nghệ sạch. Đánh giá này không chỉ cung cấp thông tin quan trọng cho các nhà quản lý mà còn giúp các doanh nghiệp nhận thức rõ hơn về tác động của hoạt động sản xuất đến môi trường.

2.1. Phương pháp xác định mức phát thải

Để xác định mức phát thải khí nhà kính, nghiên cứu đã sử dụng phương pháp kiểm kê theo hướng dẫn của IPCC. Các bước thực hiện bao gồm xác định số liệu tiêu thụ năng lượng, tính toán hệ số phát thải cho từng loại nhiên liệu và áp dụng công thức tính toán để ước lượng tổng phát thải. Việc thu thập số liệu từ các doanh nghiệp chế biến gỗ là rất quan trọng để có được kết quả chính xác. Hệ số phát thải được tính toán dựa trên các dữ liệu thực tế từ hoạt động sản xuất, đảm bảo tính khách quan và chính xác trong việc đánh giá mức phát thải.

III. Đề xuất giải pháp giảm thiểu phát thải khí nhà kính

Nghiên cứu đã đề xuất một số giải pháp giảm thiểu phát thải khí nhà kính từ ngành chế biến gỗ, chia thành hai nhóm chính: chính sách và quản lý trong doanh nghiệp. Nhóm giải pháp chính sách bao gồm việc nâng cao nhận thức về biến đổi khí hậu và khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng công nghệ sạch. Nhóm giải pháp quản lý tập trung vào việc cải thiện quy trình sản xuất, sử dụng năng lượng tái tạo và giảm thiểu chất thải. Các biện pháp này không chỉ giúp giảm phát thải mà còn nâng cao hiệu quả sản xuất, góp phần vào phát triển bền vững của ngành chế biến gỗ tại Bình Dương.

3.1. Nhóm giải pháp chính sách

Chính phủ cần xây dựng các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và năng lượng tái tạo. Các chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp về bảo vệ môi trường cũng cần được triển khai. Đồng thời, việc áp dụng các tiêu chuẩn môi trường trong sản xuất cũng sẽ thúc đẩy các doanh nghiệp thực hiện các biện pháp giảm thiểu phát thải. Chương trình hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp áp dụng công nghệ mới cũng cần được xem xét để khuyến khích sự phát triển bền vững trong ngành chế biến gỗ.

Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu hiện là một trong những thách thức môi trường nghiêm trọng nhất toàn cầu, với nguyên nhân chủ yếu là phát thải khí nhà kính (KNK). Theo báo cáo của Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO), nhiệt độ trung bình toàn cầu năm 2020 cao hơn khoảng 1,2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, với khả năng vượt mức 1,5°C vào năm 2024. Việt Nam cũng chịu ảnh hưởng rõ rệt của biến đổi khí hậu, với nhiệt độ trung bình tăng khoảng 0,89°C trong giai đoạn 1958-2018 và mực nước biển dâng trung bình 2,45 mm/năm. Trong bối cảnh đó, việc giảm thiểu phát thải KNK trở thành nhiệm vụ cấp thiết.

Tỉnh Bình Dương, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, có đóng góp GDP thuộc nhóm cao nhất cả nước, với ngành công nghiệp chiếm gần 70% GRDP. Ngành chế biến gỗ là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực của tỉnh, chiếm trung bình 35-40% kim ngạch xuất khẩu đồ gỗ cả nước, với khoảng 1.215 doanh nghiệp hoạt động. Tuy nhiên, ngành này cũng là nguồn phát thải KNK đáng kể, chủ yếu từ tiêu thụ năng lượng trong sản xuất.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá mức phát thải KNK từ ngành chế biến gỗ tại Bình Dương năm 2019 và đề xuất các biện pháp giảm thiểu hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khí CO2, CH4, N2O phát sinh trong hoạt động sản xuất chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách giảm phát thải KNK cấp tỉnh, góp phần thực hiện cam kết quốc gia theo Thỏa thuận Paris và hướng tới phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu: Giải thích cơ chế phát thải KNK làm tăng nhiệt độ toàn cầu, dựa trên các khí chính như CO2, CH4, N2O và chỉ số tiềm năng nóng lên toàn cầu (GWP).
• Mô hình kiểm kê phát thải KNK của IPCC 2006: Hướng dẫn tính toán phát thải dựa trên dữ liệu hoạt động (Activity Data - AD) và hệ số phát thải (Emission Factor - EF), với công thức cơ bản:
  $$ \text{Phát thải} = AD \times EF $$
• Khái niệm phát thải trực tiếp và gián tiếp: Phân biệt phát thải từ quá trình đốt nhiên liệu (trực tiếp) và phát thải từ tiêu thụ điện (gián tiếp).
• Khung chính sách giảm phát thải KNK: Áp dụng các biện pháp NAMA (Nationally Appropriate Mitigation Actions) phù hợp với điều kiện quốc gia và địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu:

  • Số liệu tiêu thụ nhiên liệu (điện, xăng, dầu DO, FO, CNG, LPG, than, sinh khối, củi) thu thập từ 157 doanh nghiệp chế biến gỗ đại diện trong tổng số 612 doanh nghiệp tại Bình Dương năm 2019.
  • Hệ số phát thải và các thông số kỹ thuật lấy từ hướng dẫn IPCC 2006 và các văn bản pháp luật liên quan.

• Phương pháp chọn mẫu:

  • Áp dụng phương pháp xác suất thống kê với sai số cho phép từ 5-10%, đảm bảo độ tin cậy 90-95%.
  • Số mẫu khảo sát thực tế là 202 doanh nghiệp, xử lý dữ liệu còn 157 doanh nghiệp phù hợp.

• Phương pháp phân tích:

  • Tính toán phát thải KNK theo phương pháp hệ số phát thải của IPCC, kết hợp dữ liệu hoạt động và hệ số phát thải từng loại nhiên liệu.
  • Phân tích thống kê, xử lý sai số và tổng hợp kết quả phát thải toàn ngành.
  • So sánh tỷ trọng phát thải giữa các nguồn năng lượng và khí phát thải.

• Timeline nghiên cứu:

  • Thu thập số liệu và khảo sát: Quý 3-4 năm 2021.
  • Phân tích và tính toán phát thải: Quý 4 năm 2021.
  • Đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn: Cuối năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tổng lượng phát thải KNK ngành chế biến gỗ tại Bình Dương năm 2019 là 576.288,34 tấn CO2 tương đương (CO2tđ)/năm.

   • Trong đó, khí CO2 chiếm áp đảo với 574.390,04 tấn/năm, CH4 và N2O lần lượt là 60,62 tấn/năm và 8,55 tấn/năm.

2. Nguồn phát thải chủ yếu đến từ tiêu thụ năng lượng, đặc biệt là điện năng chiếm 39% tổng phát thải (221.984,47 tấn CO2tđ/năm).

   • Các nhiên liệu khác như xăng, dầu DO, FO, than, sinh khối đóng góp phần còn lại với tỷ lệ thấp hơn.

3. Phân bố phát thải theo loại hình sản xuất:

   • Nhóm chế biến gỗ và sản xuất sản phẩm từ gỗ, tre, nứa chiếm phần lớn phát thải do quy mô và mức tiêu thụ năng lượng lớn.
   • Nhóm sản xuất giường tủ, bàn ghế có mức phát thải thấp hơn nhưng vẫn đáng kể.

4. So sánh với các ngành công nghiệp khác tại Bình Dương:

   • Ngành chế biến gỗ chiếm tỷ trọng phát thải KNK đáng kể trong tổng phát thải công nghiệp của tỉnh, phù hợp với mức đóng góp kinh tế (chiếm 12-14% kim ngạch xuất khẩu).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy ngành chế biến gỗ tại Bình Dương là nguồn phát thải KNK quan trọng, chủ yếu do tiêu thụ điện và nhiên liệu hóa thạch trong sản xuất. Tỷ lệ phát thải CO2 chiếm gần như toàn bộ, phù hợp với đặc điểm ngành sử dụng nhiều năng lượng điện và nhiên liệu đốt. Việc phát thải CH4 và N2O tuy nhỏ nhưng không thể bỏ qua do tiềm năng nóng lên toàn cầu cao của các khí này.

So với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả tương đồng với các ngành công nghiệp chế biến khác như sản xuất thép không gỉ, dệt may, và cao su, nơi tiêu thụ năng lượng là nguồn phát thải chính. Ví dụ, nghiên cứu tại Thái Lan và Trung Quốc cũng chỉ ra phát thải chủ yếu từ năng lượng và quá trình sản xuất.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ trọng phát thải theo nguồn năng lượng và biểu đồ cột so sánh phát thải giữa các nhóm sản phẩm chế biến gỗ. Bảng tổng hợp số liệu phát thải chi tiết theo từng loại nhiên liệu và khí cũng giúp minh bạch kết quả.

Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng các biện pháp tiết kiệm năng lượng và chuyển đổi sang nguồn năng lượng sạch trong ngành chế biến gỗ để giảm thiểu phát thải KNK, đồng thời duy trì sự phát triển kinh tế bền vững của tỉnh Bình Dương.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thúc đẩy chuyển đổi sang sử dụng năng lượng tái tạo và sạch trong ngành chế biến gỗ.

   • Mục tiêu giảm 20% phát thải từ tiêu thụ điện trong vòng 5 năm.
   • Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp chế biến gỗ phối hợp với chính quyền địa phương và các nhà cung cấp năng lượng.

2. Tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng và cải tiến công nghệ sản xuất.

   • Áp dụng các biện pháp bảo ôn nhiệt, thu hồi nhiệt thải và tối ưu hóa quy trình sản xuất.
   • Mục tiêu giảm 15% tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch trong 3 năm.
   • Chủ thể: Doanh nghiệp, các tổ chức tư vấn kỹ thuật.

3. Xây dựng chính sách hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ xanh.

   • Cung cấp ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính cho các dự án giảm phát thải KNK.
   • Thời gian triển khai: Ngay trong năm đầu tiên sau khi ban hành chính sách.
   • Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Công Thương, Sở Tài nguyên và Môi trường.

4. Tăng cường công tác kiểm kê và giám sát phát thải KNK định kỳ.

   • Thiết lập hệ thống báo cáo và đánh giá phát thải 2 năm/lần.
   • Chủ thể: Trung tâm Quan trắc - Kỹ thuật Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Dương, các doanh nghiệp.

5. Nâng cao nhận thức và đào tạo về quản lý phát thải KNK cho cán bộ và người lao động trong ngành.

   • Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo chuyên đề hàng năm.
   • Chủ thể: Các trường đại học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách tại tỉnh Bình Dương

   • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch giảm phát thải KNK, phát triển ngành chế biến gỗ bền vững.
   • Use case: Xây dựng chính sách ưu đãi đầu tư công nghệ xanh.

2. Doanh nghiệp ngành chế biến gỗ

   • Lợi ích: Hiểu rõ mức phát thải KNK và các giải pháp tiết kiệm năng lượng, giảm chi phí sản xuất.
   • Use case: Lập kế hoạch cải tiến công nghệ, áp dụng năng lượng tái tạo.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành Quản lý Tài nguyên và Môi trường

   • Lợi ích: Tài liệu tham khảo về phương pháp kiểm kê phát thải KNK và ứng dụng thực tiễn tại Việt Nam.
   • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu sâu hơn về giảm phát thải trong công nghiệp.

4. Cơ quan quản lý môi trường và tổ chức phi chính phủ

   • Lợi ích: Thông tin để giám sát, đánh giá tác động môi trường và hỗ trợ các chương trình giảm phát thải.
   • Use case: Thiết kế chương trình hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng công nghệ sạch.

Câu hỏi thường gặp

1. Phát thải khí nhà kính trong ngành chế biến gỗ chủ yếu đến từ đâu?
   Phát thải chủ yếu đến từ tiêu thụ năng lượng, đặc biệt là điện chiếm 39% tổng phát thải, tiếp theo là các nhiên liệu hóa thạch như dầu DO, FO và than. Điều này phản ánh đặc điểm sử dụng máy móc và thiết bị điện trong sản xuất.

2. Phương pháp tính toán phát thải KNK được áp dụng trong nghiên cứu là gì?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp hệ số phát thải theo hướng dẫn của IPCC 2006, kết hợp dữ liệu hoạt động thực tế từ doanh nghiệp và hệ số phát thải tiêu chuẩn để ước tính lượng khí CO2, CH4, N2O phát sinh.

3. Tại sao cần khảo sát mẫu đại diện thay vì toàn bộ doanh nghiệp?
   Do số lượng doanh nghiệp lớn (612), việc khảo sát toàn bộ không khả thi về thời gian và nguồn lực. Phương pháp chọn mẫu đại diện với sai số cho phép đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.

4. Các giải pháp giảm phát thải KNK nào được đề xuất cho ngành chế biến gỗ?
   Bao gồm chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, cải tiến công nghệ tiết kiệm năng lượng, chính sách hỗ trợ đầu tư công nghệ xanh, tăng cường kiểm kê và giám sát phát thải, cùng nâng cao nhận thức và đào tạo.

5. Kết quả nghiên cứu có thể hỗ trợ gì cho chính sách phát triển bền vững của tỉnh Bình Dương?
   Kết quả cung cấp số liệu cụ thể về phát thải KNK ngành chế biến gỗ, giúp tỉnh xây dựng kế hoạch giảm phát thải phù hợp, đồng thời cân đối giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Kết luận

• Đánh giá phát thải KNK ngành chế biến gỗ tại Bình Dương năm 2019 đạt khoảng 576.288 tấn CO2tđ/năm, trong đó phát thải từ điện chiếm 39%.
• Phát thải chủ yếu là CO2, với lượng CH4 và N2O nhỏ nhưng có tiềm năng nóng lên toàn cầu cao.
• Nghiên cứu áp dụng phương pháp hệ số phát thải IPCC 2006, khảo sát 157 doanh nghiệp đại diện trong tổng số 612 doanh nghiệp.
• Đề xuất các giải pháp giảm phát thải gồm chuyển đổi năng lượng sạch, cải tiến công nghệ, chính sách hỗ trợ và nâng cao nhận thức.
• Kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách giảm phát thải KNK tại Bình Dương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tiếp tục cập nhật và kiểm kê phát thải định kỳ, mở rộng nghiên cứu sang các ngành công nghiệp khác trong tỉnh.

Call to action: Các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các biện pháp giảm phát thải, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững tại Bình Dương.