Tổng quan nghiên cứu

Nói lắp là một rối loạn lời nói ảnh hưởng đến khoảng 1% dân số toàn cầu, trong đó Việt Nam có hơn 962,000 người trưởng thành nói lắp theo ước tính dựa trên tổng dân số năm 2019 là 96,208,984 người. Nói lắp không chỉ làm gián đoạn sự lưu loát lời nói mà còn gây ra những suy nghĩ và niềm tin tiêu cực, đặc biệt liên quan đến lo âu xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và khả năng giao tiếp của người nói lắp. Mặc dù đã có nhiều công cụ đo lường lo âu xã hội, nhưng các công cụ này chưa tập trung đánh giá những suy nghĩ và niềm tin vô ích đặc thù liên quan đến nói lắp. Thang đo UTBAS-6 (Unhelpful Thoughts and Beliefs about Stuttering - phiên bản rút gọn 6 câu hỏi) là một công cụ đã được chứng minh có giá trị và tin cậy trong việc đo lường các suy nghĩ tiêu cực liên quan đến lo âu xã hội ở người lớn nói lắp trong các ngôn ngữ khác như tiếng Anh, Nhật và Thổ Nhĩ Kỳ.

Tuy nhiên, tại Việt Nam chưa có công cụ tương tự được chuyển ngữ và đánh giá tính phù hợp văn hóa. Nghiên cứu này nhằm chuyển ngữ thang đo UTBAS-6 sang tiếng Việt và đánh giá tính giá trị cũng như tính tin cậy của phiên bản tiếng Việt trong đo lường những suy nghĩ và niềm tin vô ích về nói lắp ở người lớn Việt Nam nói lắp. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2021, với đối tượng là người lớn nói lắp trên toàn quốc, nhằm cung cấp công cụ chuẩn hóa phục vụ cho việc sàng lọc và can thiệp sớm các vấn đề tâm lý liên quan đến nói lắp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình Phân loại quốc tế về Hoạt động chức năng, Khuyết tật và Sức khỏe (ICF) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mô tả ảnh hưởng của nói lắp qua các khía cạnh: khiếm khuyết lời nói, giới hạn hoạt động giao tiếp, hạn chế sự tham gia xã hội và tác động của các yếu tố cá nhân, môi trường. Thang đo UTBAS-6 tập trung vào đánh giá các suy nghĩ và niềm tin vô ích liên quan đến lo âu xã hội trong bối cảnh nói lắp, gồm ba thành phần chính: tần suất xuất hiện suy nghĩ tiêu cực, mức độ tin tưởng vào suy nghĩ đó và mức độ lo lắng do suy nghĩ gây ra.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nói lắp phát triển: dạng nói lắp phổ biến, chưa rõ nguyên nhân chính xác nhưng liên quan đến yếu tố di truyền và bất thường cấu trúc não.
  • Lo âu xã hội: nỗi sợ bị đánh giá tiêu cực trong các tình huống giao tiếp xã hội.
  • Suy nghĩ và niềm tin vô ích về nói lắp: các nhận thức tiêu cực làm tăng lo âu và ảnh hưởng đến hành vi giao tiếp.
  • Tính giá trị và tin cậy của công cụ đo lường: đảm bảo thang đo đo đúng và đo ổn định các khía cạnh cần đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang mô tả với cỡ mẫu 34 người lớn Việt Nam nói lắp, được tuyển chọn bằng phương pháp thuận tiện và quả bóng tuyết từ cộng đồng nói lắp Echo Việt Nam. Đối tượng từ 18 tuổi trở lên, có khả năng đọc viết tiếng Việt, không mắc nói lắp thần kinh hay tâm lý, và không sống ở nước ngoài trên 12 tháng.

Quy trình chuyển ngữ thang đo UTBAS-6 gồm 5 bước: dịch xuôi độc lập bởi hai người, tổng hợp bản dịch, dịch ngược sang tiếng Anh bởi hai người khác, đánh giá và chỉnh sửa bởi hội đồng chuyên gia trong lĩnh vực ngôn ngữ trị liệu, và chọn phiên bản cuối cùng để khảo sát.

Dữ liệu được thu thập trực tuyến trong 3 tháng đầu năm 2021, bao gồm thông tin nhân khẩu học và trả lời thang UTBAS-6 tiếng Việt. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Stata 14 với các phương pháp: tính chỉ số giá trị nội dung (CVI), hệ số kappa điều chỉnh, kiểm định tương quan Pearson, hệ số Cronbach’s alpha để đánh giá tính thống nhất nội bộ, và hệ số tương quan nội lớp (ICC) để đánh giá tính tin cậy đo-đo lại.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tính giá trị nội dung: Các câu hỏi trong thang UTBAS-6 tiếng Việt đạt chỉ số I-CVI từ 0,80 đến 1,0, với S-CVI/Ave đạt 0,95 và S-CVI/UA đạt 0,83, cho thấy thang đo có giá trị nội dung rất tốt. Hệ số kappa điều chỉnh cho từng câu đều trên 0,74, chứng tỏ sự đồng thuận cao giữa các chuyên gia.

  2. Tính giá trị bề mặt: 100% người tham gia khảo sát đánh giá thang đo dễ hiểu và có liên quan đến trải nghiệm nói lắp của họ, với điểm trung bình trên 4,5 trên thang Likert 5 điểm.

  3. Tính giá trị ý niệm: Kiểm định tương quan Pearson cho thấy mối tương quan cao giữa các câu hỏi trong cùng thang đo thành phần (hệ số tương quan >0,5), đồng thời giá trị phân tán được đảm bảo khi các câu hỏi có tương quan thấp hơn với các thang đo thành phần khác, chứng tỏ thang đo đo đúng các cấu trúc lý thuyết.

  4. Tính tin cậy: Hệ số Cronbach’s alpha của thang UTBAS-6 tiếng Việt đạt 0,89, vượt ngưỡng 0,7 cho thấy tính thống nhất nội bộ cao. Hệ số ICC đo-đo lại sau 3 tuần đạt 0,87, cho thấy thang đo có độ ổn định tốt theo thời gian.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định thang đo UTBAS-6 phiên bản tiếng Việt có tính giá trị và tin cậy cao trong việc đo lường những suy nghĩ và niềm tin vô ích liên quan đến nói lắp ở người lớn Việt Nam. Các chỉ số giá trị nội dung và bề mặt cho thấy bản dịch đã được hiệu chỉnh phù hợp về ngôn ngữ và văn hóa, đảm bảo sự tương đồng với bản gốc tiếng Anh. Tính giá trị ý niệm và tin cậy thống nhất nội bộ cao chứng tỏ thang đo có cấu trúc hợp lý và các câu hỏi liên quan chặt chẽ đến khái niệm cần đo.

So sánh với các nghiên cứu chuyển ngữ UTBAS sang tiếng Nhật và Thổ Nhĩ Kỳ, kết quả tương đồng về tính giá trị và tin cậy, cho thấy thang đo UTBAS-6 có thể được áp dụng rộng rãi trong các nền văn hóa khác nhau khi được chuyển ngữ đúng quy trình. Việc sử dụng thang đo này tại Việt Nam sẽ hỗ trợ các chuyên viên ngôn ngữ trị liệu trong việc sàng lọc và can thiệp sớm các vấn đề lo âu xã hội liên quan đến nói lắp, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người nói lắp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện điểm trung bình từng câu hỏi và bảng so sánh các chỉ số Cronbach’s alpha và ICC với các nghiên cứu quốc tế để minh họa tính nhất quán và ổn định của thang đo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai sử dụng thang đo UTBAS-6 tiếng Việt trong các cơ sở phục hồi chức năng và tâm lý học nhằm sàng lọc nhanh các suy nghĩ tiêu cực liên quan đến nói lắp, nâng cao hiệu quả chẩn đoán và can thiệp. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng tới. Chủ thể thực hiện: các chuyên viên ngôn ngữ trị liệu và bác sĩ tâm thần.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho nhân viên y tế và ngôn ngữ trị liệu về cách sử dụng và giải thích kết quả thang đo UTBAS-6 để đảm bảo áp dụng chính xác và hiệu quả trong thực tế lâm sàng. Thời gian: 3 tháng. Chủ thể: các trung tâm đào tạo và bệnh viện chuyên khoa.

  3. Phát triển các chương trình can thiệp nhận thức - hành vi dựa trên kết quả thang đo UTBAS-6 nhằm giảm thiểu lo âu xã hội và cải thiện kỹ năng giao tiếp cho người nói lắp. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: các nhà tâm lý học, ngôn ngữ trị liệu.

  4. Mở rộng nghiên cứu đánh giá thang đo UTBAS-6 tiếng Việt trên các nhóm đối tượng đa dạng hơn như trẻ em, người nói lắp nặng, và các vùng miền khác nhau để hoàn thiện công cụ và tăng tính ứng dụng. Thời gian: 2 năm. Chủ thể: các viện nghiên cứu và trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chuyên viên ngôn ngữ trị liệu và phục hồi chức năng: Nghiên cứu cung cấp công cụ chuẩn hóa để đánh giá các suy nghĩ tiêu cực liên quan đến nói lắp, hỗ trợ trong chẩn đoán và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.

  2. Bác sĩ tâm thần và nhà tâm lý học: Thang đo UTBAS-6 giúp phát hiện sớm các dấu hiệu lo âu xã hội liên quan đến nói lắp, từ đó phối hợp can thiệp tâm lý hiệu quả.

  3. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngôn ngữ trị liệu và tâm lý học: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp chuyển ngữ công cụ đo lường, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới về ảnh hưởng tâm lý của nói lắp tại Việt Nam.

  4. Người nói lắp và gia đình: Hiểu rõ hơn về các suy nghĩ tiêu cực và tác động của nói lắp, từ đó có thể chủ động tìm kiếm hỗ trợ và tham gia các chương trình can thiệp phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thang đo UTBAS-6 là gì và có vai trò gì trong đánh giá nói lắp?
    UTBAS-6 là phiên bản rút gọn gồm 6 câu hỏi của thang đo đánh giá những suy nghĩ và niềm tin vô ích liên quan đến lo âu xã hội ở người nói lắp. Nó giúp phát hiện các nhận thức tiêu cực ảnh hưởng đến giao tiếp và chất lượng cuộc sống, hỗ trợ sàng lọc và can thiệp tâm lý.

  2. Tại sao cần chuyển ngữ và đánh giá tính giá trị của thang đo UTBAS-6 sang tiếng Việt?
    Do sự khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa, bản dịch cần được hiệu chỉnh và kiểm định để đảm bảo đo lường chính xác các khái niệm tương đương với bản gốc, tránh sai lệch trong kết quả và áp dụng thực tiễn.

  3. Phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu này có điểm gì đặc biệt?
    Nghiên cứu sử dụng chọn mẫu thuận tiện và quả bóng tuyết nhằm tiếp cận nhóm người nói lắp vốn có tâm lý tránh né, giúp thu thập dữ liệu từ cộng đồng nói lắp Việt Nam một cách hiệu quả.

  4. Tính tin cậy của thang đo UTBAS-6 tiếng Việt được đánh giá như thế nào?
    Tính thống nhất nội bộ được đánh giá qua hệ số Cronbach’s alpha đạt 0,89, và tính ổn định đo-đo lại qua hệ số tương quan nội lớp (ICC) đạt 0,87, cho thấy thang đo có độ tin cậy cao và ổn định theo thời gian.

  5. Làm thế nào để sử dụng kết quả thang đo UTBAS-6 trong thực tế lâm sàng?
    Kết quả thang đo giúp chuyên viên xác định mức độ suy nghĩ tiêu cực và lo âu xã hội liên quan đến nói lắp, từ đó quyết định có cần can thiệp tâm lý chuyên sâu hay không, đồng thời theo dõi hiệu quả điều trị qua các lần đánh giá.

Kết luận

  • Thang đo UTBAS-6 phiên bản tiếng Việt đã được chuyển ngữ và hiệu chỉnh phù hợp với văn hóa, ngôn ngữ Việt Nam.
  • Nghiên cứu chứng minh thang đo có tính giá trị nội dung, bề mặt và ý niệm cao, cùng với tính tin cậy thống nhất nội bộ và đo-đo lại tốt.
  • Công cụ này là phương tiện hữu ích để sàng lọc và đánh giá các suy nghĩ và niềm tin vô ích liên quan đến lo âu xã hội ở người lớn nói lắp Việt Nam.
  • Kết quả nghiên cứu mở ra cơ hội phát triển các chương trình can thiệp nhận thức - hành vi nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người nói lắp.
  • Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo chuyên môn, triển khai ứng dụng rộng rãi và mở rộng nghiên cứu trên các nhóm đối tượng đa dạng hơn.

Hành động ngay: Các chuyên viên ngôn ngữ trị liệu và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng thang đo UTBAS-6 tiếng Việt trong thực tiễn và tiếp tục phát triển nghiên cứu để nâng cao hiệu quả can thiệp cho người nói lắp tại Việt Nam.