Tổng quan nghiên cứu

Mất ngủ không thực tổn là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 50-80% dân số tại Việt Nam và có xu hướng gia tăng do áp lực cuộc sống hiện đại. Theo báo cáo của Viện nghiên cứu Vệ sinh tâm thần Mỹ, 1/3 dân số gặp các vấn đề về giấc ngủ, trong đó 100% bệnh nhân cao tuổi bị rối loạn trầm cảm đều có biểu hiện rối loạn giấc ngủ nặng. Mất ngủ kéo dài không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn gây ra các hậu quả nghiêm trọng như suy giảm trí nhớ, giảm tập trung, rối loạn hành vi và thậm chí tử vong. Y học hiện đại thường sử dụng thuốc nhóm Benzodiazepin và thuốc chống trầm cảm để điều trị, tuy nhiên các thuốc này chỉ mang tính triệu chứng và dễ gây phụ thuộc khi dùng lâu dài.

Trong khi đó, Y học cổ truyền (YHCT) coi mất ngủ thuộc chứng “Thất miên” với nhiều nguyên nhân phức tạp, trong đó thể Can khí uất kết là thể phổ biến nhất. Các phương pháp điều trị YHCT như cấy chỉ, dưỡng sinh, khí công dưỡng sinh, bấm huyệt đã được áp dụng với hiệu quả nhất định. Tuy nhiên, mỗi phương pháp đều có hạn chế về thời gian điều trị hoặc mức độ tiện lợi. Luận văn này nhằm đánh giá tác dụng của phương pháp dưỡng sinh thở bốn thì có kê mông và giơ chân kết hợp cấy chỉ trong điều trị mất ngủ không thực tổn thể Can khí uất kết, với mục tiêu nâng cao hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian và giảm tác dụng phụ, áp dụng tại Bệnh viện Y học cổ truyền thành phố Đà Nẵng trong giai đoạn từ tháng 02 đến tháng 08 năm 2020. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các phương pháp điều trị không dùng thuốc, phù hợp với xu hướng chăm sóc sức khỏe toàn diện hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Y học cổ truyền và Y học hiện đại. Theo YHCT, mất ngủ thuộc chứng “Thất miên” với năm thể bệnh chính, trong đó thể Can khí uất kết được đặc trưng bởi các triệu chứng như mất ngủ, dễ cáu giận, đau tức vùng mạn sườn, miệng khô, lưỡi đỏ rêu vàng, mạch huyền sác. Pháp điều trị chủ yếu là thanh can tả nhiệt, an thần, sử dụng các huyệt như Bách hội, An miên, Nội quan, Tam âm giao, Can du, Thái xung.

Phương pháp dưỡng sinh thở bốn thì có kê mông và giơ chân của Bác sĩ Nguyễn Văn Hưởng là kỹ thuật luyện thở kết hợp vận động nhẹ nhàng nhằm điều hòa thần kinh, khí huyết, tăng cường chức năng tuần hoàn và hô hấp, giúp cải thiện giấc ngủ tự nhiên. Cấy chỉ là kỹ thuật đưa chỉ catgut vào huyệt châm cứu, tạo kích thích lâu dài tương tự châm cứu, giúp điều hòa âm dương, cải thiện tuần hoàn và chức năng thần kinh.

Các khái niệm chính bao gồm: mất ngủ không thực tổn theo tiêu chuẩn ICD-10, thang điểm Pittsburgh (PSQI) đánh giá chất lượng giấc ngủ, các chỉ số sóng alpha và beta trên điện não đồ (EEG), và các biểu hiện lâm sàng của thể Can khí uất kết.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp thử nghiệm lâm sàng có đối chứng, với cỡ mẫu 70 bệnh nhân mất ngủ không thực tổn thể Can khí uất kết, được phân chia ngẫu nhiên thành hai nhóm: nhóm nghiên cứu (35 bệnh nhân) điều trị bằng dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ, và nhóm chứng (35 bệnh nhân) điều trị bằng cấy chỉ đơn thuần. Đối tượng nghiên cứu là bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên, khám và điều trị tại Bệnh viện Y học cổ truyền thành phố Đà Nẵng trong khoảng thời gian từ tháng 02 đến tháng 08 năm 2020.

Dữ liệu thu thập bao gồm thông tin cá nhân, đặc điểm lâm sàng, điểm PSQI, điện não đồ, huyết áp, mạch, và các tác dụng không mong muốn. Phương pháp phân tích số liệu sử dụng phần mềm SPSS 20, với các phép kiểm định T-test và χ2, mức ý nghĩa thống kê P < 0,05. Thời điểm đánh giá gồm trước điều trị (D0), sau 15 ngày (D15) và sau 30 ngày (D30). Nghiên cứu được Hội đồng đạo đức Bệnh viện Y học cổ truyền Đà Nẵng phê duyệt, đảm bảo tính khách quan và tuân thủ đạo đức nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời gian đi vào giấc ngủ: Sau 15 ngày điều trị, 60% bệnh nhân nhóm nghiên cứu có thời gian đi vào giấc ngủ từ 15-30 phút, trong khi nhóm chứng chỉ có 11,4%. Sau 30 ngày, 51,4% nhóm nghiên cứu đi vào giấc ngủ dưới 15 phút, so với 2,9% nhóm chứng (P < 0,05).

  2. Thời lượng giấc ngủ: Sau 15 ngày, nhóm nghiên cứu có 54,3% bệnh nhân ngủ từ 6-7 giờ, nhóm chứng chỉ 5,7%. Sau 30 ngày, nhóm nghiên cứu có 34,2% bệnh nhân ngủ trên 7 giờ, nhóm chứng 5,7% (P < 0,05).

  3. Hiệu quả giấc ngủ theo PSQI: Sau 15 ngày, nhóm nghiên cứu có 54,3% bệnh nhân đạt hiệu quả giấc ngủ 75-84%, nhóm chứng 17,1%. Sau 30 ngày, nhóm nghiên cứu có 31,4% bệnh nhân đạt hiệu quả trên 85%, nhóm chứng chỉ 2,9% (P < 0,05).

  4. Chất lượng giấc ngủ theo đánh giá chủ quan: Sau 15 ngày, 68,6% bệnh nhân nhóm nghiên cứu đánh giá chất lượng giấc ngủ ở mức khá, nhóm chứng chủ yếu ở mức trung bình (65,8%). Sau 30 ngày, 45,7% nhóm nghiên cứu đánh giá tốt, nhóm chứng chỉ 5,7% (P < 0,05).

  5. Mức độ rối loạn giấc ngủ: Sau 30 ngày, 40% bệnh nhân nhóm nghiên cứu không còn rối loạn giấc ngủ, nhóm chứng không có bệnh nhân nào đạt mức này (P < 0,05).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy phương pháp dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ cải thiện rõ rệt các chỉ số về giấc ngủ so với cấy chỉ đơn thuần. Việc kết hợp kỹ thuật thở bốn thì giúp điều hòa thần kinh, tăng cường tuần hoàn và giảm căng thẳng, từ đó rút ngắn thời gian đi vào giấc ngủ và kéo dài thời lượng ngủ. Sự cải thiện điểm PSQI và đánh giá chủ quan của bệnh nhân phản ánh hiệu quả toàn diện của phương pháp.

So với các nghiên cứu trước đây chỉ sử dụng cấy chỉ hoặc dưỡng sinh riêng lẻ, phương pháp phối hợp này rút ngắn thời gian điều trị và nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ không thực tổn thể Can khí uất kết. Các chỉ số điện não đồ cũng cho thấy sự biến đổi tích cực của sóng alpha và beta, minh chứng cho sự ổn định thần kinh sau điều trị.

Biểu đồ thời gian đi vào giấc ngủ, bảng phân bố hiệu quả giấc ngủ theo PSQI và biểu đồ đánh giá chất lượng giấc ngủ chủ quan là các công cụ trực quan giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt giữa hai nhóm. Các tác dụng không mong muốn ghi nhận rất ít và không nghiêm trọng, cho thấy tính an toàn của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ tại các cơ sở y học cổ truyền và trung tâm chăm sóc sức khỏe ban đầu nhằm nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ không thực tổn, đặc biệt thể Can khí uất kết, trong vòng 6-12 tháng.

  2. Đào tạo chuyên sâu cho cán bộ y tế về kỹ thuật thở bốn thì có kê mông và giơ chân cùng kỹ thuật cấy chỉ, đảm bảo chuẩn xác và an toàn trong thực hành, với các khóa đào tạo định kỳ hàng năm.

  3. Xây dựng tài liệu hướng dẫn và video bài tập dưỡng sinh để bệnh nhân có thể tự luyện tập tại nhà, tăng cường sự tuân thủ liệu trình và hiệu quả điều trị, áp dụng ngay sau khi kết thúc đợt điều trị tại bệnh viện.

  4. Nghiên cứu mở rộng và ứng dụng phối hợp với các phương pháp YHCT khác như châm cứu, bấm huyệt để tối ưu hóa hiệu quả điều trị mất ngủ, đồng thời theo dõi lâu dài các chỉ số điện não đồ và chất lượng cuộc sống bệnh nhân trong 1-2 năm tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và nhân viên y tế chuyên ngành Y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và hướng dẫn thực hành kỹ thuật dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ, giúp nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ không dùng thuốc.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học cổ truyền: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp phối hợp điều trị mất ngủ thể Can khí uất kết, đồng thời cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích số liệu chi tiết.

  3. Bệnh nhân mất ngủ không thực tổn và người chăm sóc: Hiểu rõ hơn về các phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả, không phụ thuộc thuốc, giúp chủ động lựa chọn phương pháp phù hợp và tăng cường tự chăm sóc sức khỏe.

  4. Các cơ sở y tế và trung tâm chăm sóc sức khỏe: Tham khảo để xây dựng chương trình điều trị mất ngủ không thực tổn bằng phương pháp dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ và giảm chi phí điều trị.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dưỡng sinh thở bốn thì có kê mông và giơ chân là gì?
    Đây là kỹ thuật luyện thở gồm bốn thì (hai thì dương, hai thì âm) kết hợp kê mông và giơ chân nhằm điều hòa thần kinh, khí huyết, giúp cải thiện giấc ngủ tự nhiên. Ví dụ, bệnh nhân tập thở sâu, giữ hơi và thư giãn theo hướng dẫn, giúp giảm căng thẳng và tăng cường tuần hoàn.

  2. Cấy chỉ có an toàn không và có gây đau không?
    Cấy chỉ sử dụng chỉ catgut tự tiêu, được đưa vào huyệt châm cứu tạo kích thích lâu dài. Kỹ thuật được thực hiện trong điều kiện vô khuẩn, cảm giác đau nhẹ và tê tức tại chỗ thường giảm dần sau vài ngày. Nghiên cứu ghi nhận rất ít tác dụng không mong muốn và không nghiêm trọng.

  3. Phương pháp này có phù hợp với mọi đối tượng mất ngủ không?
    Nghiên cứu tập trung vào bệnh nhân mất ngủ không thực tổn thể Can khí uất kết, từ 18 tuổi trở lên. Những bệnh nhân có bệnh lý nội khoa nặng hoặc tâm thần không được khuyến cáo áp dụng. Việc lựa chọn phương pháp cần dựa trên chẩn đoán chính xác của bác sĩ chuyên khoa.

  4. Hiệu quả điều trị được đánh giá như thế nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua thang điểm Pittsburgh (PSQI), thời gian đi vào giấc ngủ, thời lượng giấc ngủ, chất lượng giấc ngủ theo đánh giá chủ quan và các chỉ số điện não đồ. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự cải thiện rõ rệt sau 15 và 30 ngày điều trị.

  5. Bệnh nhân có thể tự tập dưỡng sinh tại nhà không?
    Có thể. Luận văn đề xuất ghi âm bài tập dưỡng sinh để bệnh nhân luyện tập tại nhà, giúp duy trì hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng giấc ngủ. Tuy nhiên, cần hướng dẫn kỹ thuật đúng và theo dõi định kỳ bởi nhân viên y tế.

Kết luận

  • Phương pháp dưỡng sinh thở bốn thì có kê mông và giơ chân kết hợp cấy chỉ cải thiện hiệu quả điều trị mất ngủ không thực tổn thể Can khí uất kết rõ rệt so với cấy chỉ đơn thuần.
  • Sau 30 ngày điều trị, nhóm nghiên cứu có 51,4% bệnh nhân đi vào giấc ngủ dưới 15 phút và 34,2% ngủ trên 7 giờ, vượt trội so với nhóm chứng (P < 0,05).
  • Điểm PSQI và đánh giá chất lượng giấc ngủ chủ quan đều cải thiện đáng kể, đồng thời giảm mức độ rối loạn giấc ngủ sau điều trị.
  • Phương pháp an toàn, ít tác dụng phụ, phù hợp triển khai rộng rãi tại các cơ sở y tế và chăm sóc sức khỏe ban đầu.
  • Khuyến nghị đào tạo nhân viên y tế, xây dựng tài liệu hướng dẫn và nghiên cứu mở rộng phối hợp các phương pháp YHCT khác trong 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả điều trị mất ngủ.

Hãy áp dụng phương pháp dưỡng sinh kết hợp cấy chỉ để cải thiện giấc ngủ và nâng cao chất lượng cuộc sống ngay hôm nay!