Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên là yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển nguồn nhân lực trình độ cao. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo được đặt ra làm mục tiêu trọng tâm. Đặc biệt, năng lực dạy học (NLDH) của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học (SPSH) đóng vai trò then chốt trong việc hình thành đội ngũ giáo viên chất lượng cao cho giáo dục trung học phổ thông (THPT). Tuy nhiên, thực trạng đào tạo và đánh giá NLDH tại các trường đại học sư phạm, trong đó có Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, còn nhiều hạn chế như chương trình đào tạo thiên về lý thuyết, thiếu thực hành và công cụ đánh giá chưa toàn diện, dẫn đến kết quả đánh giá chưa khách quan và chưa phản ánh đúng năng lực thực tế của sinh viên.

Luận văn tập trung đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH trong thực tập sư phạm (TTSP) cuối khóa tại các trường THPT trên địa bàn Thái Nguyên năm 2018. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng quy trình, tiêu chí và bộ công cụ đánh giá NLDH nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 50 sinh viên năm cuối ngành SPSH của Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên trong giai đoạn TTSP cuối khóa. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh viên, góp phần thực hiện hiệu quả các chính sách đổi mới giáo dục theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về năng lực sư phạm và đánh giá giáo dục. Trước hết, khái niệm năng lực được hiểu là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một hoạt động cụ thể trong bối cảnh nhất định. NLDH là thành tố cốt lõi trong năng lực sư phạm, bao gồm 8 nhóm năng lực chính theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT: xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, phát triển chương trình môn học, vận dụng phương pháp dạy học, sử dụng phương tiện dạy học, xây dựng môi trường học tập, quản lý hồ sơ dạy học và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh.

Mô hình đánh giá NLDH được xây dựng theo quy trình 5 bước: xây dựng kế hoạch đánh giá, xác định tiêu chí, thực hiện đánh giá, xử lý và phân tích kết quả, công bố kết quả và đề xuất khuyến nghị. Các tiêu chí đánh giá được cụ thể hóa thành các mức độ chỉ báo với thang điểm 4 mức (0-3 điểm), đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả thi trong thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 50 sinh viên ngành SPSH Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đang thực tập sư phạm cuối khóa tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên năm 2018. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm sinh viên thực tập cuối khóa.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định lượng dựa trên kết quả đánh giá NLDH qua phiếu đánh giá do giáo viên phổ thông thực hiện, kết hợp với phương pháp quan sát trực tiếp và phân tích hồ sơ dạy học của sinh viên. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel để tính toán điểm trung bình, phân bố tần suất và so sánh mức độ đạt được các năng lực. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm 2018, tập trung vào giai đoạn TTSP cuối khóa.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ xây dựng kế hoạch dạy học: Sinh viên đạt trung bình 2,3/3 điểm trong năng lực xây dựng kế hoạch dạy học, trong đó 78% sinh viên xác định chính xác mục tiêu và nội dung bài học phù hợp với đặc thù môn học và đặc điểm nhận thức của học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 65% sinh viên phân bố thời gian dạy học hợp lý, còn một số chưa dự đoán chính xác các tình huống sư phạm có thể xảy ra.

  2. Năng lực đảm bảo kiến thức môn học: Trung bình sinh viên đạt 2,5/3 điểm về năng lực này. Khoảng 82% sinh viên nắm vững kiến thức cơ bản và vận dụng kiến thức liên môn vào bài học, nhưng chỉ 60% vận dụng hiệu quả kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong dạy học.

  3. Năng lực vận dụng phương pháp dạy học: Kết quả cho thấy 70% sinh viên sử dụng phương pháp dạy học phù hợp với mục tiêu và nội dung bài học, thu hút được đa số học sinh tham gia tích cực. Điểm trung bình đạt 2,1/3 điểm, phản ánh sự cần thiết tăng cường rèn luyện kỹ năng vận dụng phương pháp đa dạng.

  4. Năng lực xây dựng môi trường học tập: Sinh viên đạt trung bình 2,4/3 điểm, trong đó 75% tạo được bầu không khí học tập thân thiện, khuyến khích học sinh tham gia tích cực. Tuy nhiên, kỹ năng sử dụng ngôn ngữ và trình bày bảng còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 68% mức độ tốt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng đào tạo và đánh giá NLDH của sinh viên ngành SPSH tại Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên còn nhiều điểm cần cải thiện. Mức độ đạt được các năng lực chủ yếu ở mức khá, chưa đồng đều giữa các nhóm năng lực. Nguyên nhân chính là chương trình đào tạo hiện tại còn thiên về lý thuyết, thời lượng thực hành và thực tập chưa đủ để sinh viên phát triển toàn diện các kỹ năng nghề nghiệp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng chung khi nhiều trường sư phạm chưa xây dựng được bộ công cụ đánh giá chi tiết và quy trình đánh giá khách quan. Việc sử dụng phiếu đánh giá theo tiêu chí cụ thể và thang điểm rõ ràng đã giúp giảm thiểu tính chủ quan, nâng cao độ tin cậy của kết quả đánh giá.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất điểm đạt được của từng năng lực, bảng phân bố tần số và so sánh tỷ lệ sinh viên đạt mức tốt, khá, trung bình và chưa đạt. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế trong năng lực dạy học của sinh viên, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất cải tiến chương trình đào tạo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thực hành và thực tập sư phạm: Nhà trường cần điều chỉnh chương trình đào tạo để tăng thời lượng thực hành, đặc biệt là các hoạt động TTSP tại trường THPT nhằm giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức và phương pháp dạy học. Mục tiêu nâng tỷ lệ sinh viên đạt mức tốt trong năng lực vận dụng phương pháp dạy học lên trên 80% trong vòng 2 năm tới.

  2. Xây dựng và hoàn thiện bộ công cụ đánh giá NLDH: Phát triển bộ công cụ đánh giá chi tiết, cụ thể hóa các tiêu chí và mức độ chỉ báo, áp dụng rộng rãi trong các đợt TTSP để đảm bảo tính khách quan và toàn diện. Chủ thể thực hiện là phòng đào tạo và các khoa chuyên môn, hoàn thành trong 1 năm.

  3. Đào tạo bồi dưỡng giáo viên hướng dẫn TTSP: Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực đánh giá và hướng dẫn sinh viên cho giáo viên phổ thông tham gia TTSP, nhằm nâng cao chất lượng đánh giá và hỗ trợ sinh viên phát triển năng lực nghề nghiệp. Thời gian triển khai trong 6 tháng.

  4. Đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá trong nhà trường: Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, sử dụng đa dạng phương tiện dạy học hiện đại, kết hợp đánh giá theo tiêu chí và tự đánh giá để phát huy tối đa năng lực của sinh viên. Mục tiêu nâng cao điểm trung bình năng lực xây dựng môi trường học tập lên 2,8/3 điểm trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý các trường đại học sư phạm: Giúp hiểu rõ về quy trình, tiêu chí đánh giá NLDH, từ đó điều chỉnh chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy phù hợp với chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT.

  2. Giáo viên phổ thông hướng dẫn thực tập sư phạm: Cung cấp công cụ và phương pháp đánh giá khách quan, toàn diện năng lực dạy học của sinh viên trong quá trình thực tập, nâng cao hiệu quả hướng dẫn và hỗ trợ sinh viên.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học: Giúp sinh viên nhận thức rõ các năng lực cần phát triển, tự đánh giá và định hướng rèn luyện trong quá trình học tập và thực tập, chuẩn bị tốt cho nghề nghiệp tương lai.

  4. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về đào tạo và đánh giá năng lực nghề nghiệp giáo viên, góp phần phát triển lý luận và thực tiễn giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực dạy học của sinh viên ngành SPSH được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    NLDH được đánh giá dựa trên 8 tiêu chí chính gồm: xây dựng kế hoạch dạy học, đảm bảo kiến thức môn học, phát triển chương trình môn học, vận dụng phương pháp dạy học, sử dụng phương tiện dạy học, xây dựng môi trường học tập, quản lý hồ sơ dạy học và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh. Mỗi tiêu chí được cụ thể hóa thành các mức độ chỉ báo với thang điểm 4 mức.

  2. Phương pháp đánh giá NLDH trong nghiên cứu này là gì?
    Phương pháp đánh giá kết hợp quan sát trực tiếp hoạt động dạy học của sinh viên tại trường THPT và phân tích hồ sơ dạy học. Giáo viên phổ thông thực hiện đánh giá theo phiếu đánh giá tiêu chuẩn, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

  3. Tại sao thực tập sư phạm cuối khóa được chọn làm thời điểm đánh giá NLDH?
    Thực tập cuối khóa là giai đoạn sinh viên vận dụng toàn bộ kiến thức và kỹ năng đã học vào thực tiễn dạy học, thể hiện năng lực nghề nghiệp một cách toàn diện nhất. Đây cũng là đợt sát hạch cuối cùng trước khi tốt nghiệp, nên đánh giá tại thời điểm này phản ánh chính xác năng lực thực tế.

  4. Những hạn chế chính trong đào tạo và đánh giá NLDH hiện nay là gì?
    Chương trình đào tạo còn thiên về lý thuyết, thời lượng thực hành hạn chế; công cụ đánh giá chưa chi tiết và chưa đồng bộ; việc liên kết giữa đào tạo đại học và thực tế phổ thông còn lỏng lẻo; đánh giá còn mang tính chủ quan, chưa phản ánh đầy đủ năng lực thực tế của sinh viên.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đào tạo NLDH cho sinh viên SPSH?
    Cần tăng cường thực hành, hoàn thiện bộ công cụ đánh giá, đào tạo bồi dưỡng giáo viên hướng dẫn thực tập, đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá theo hướng phát triển năng lực người học. Việc này giúp sinh viên phát triển toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công quy trình và bộ tiêu chí đánh giá năng lực dạy học của sinh viên ngành Sư phạm Sinh học trong thực tập sư phạm cuối khóa, dựa trên chuẩn nghề nghiệp giáo viên THPT.
  • Kết quả đánh giá cho thấy sinh viên đạt mức khá trong hầu hết các năng lực, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về kỹ năng vận dụng phương pháp dạy học và xây dựng môi trường học tập.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chương trình đào tạo, tăng cường thực hành và hoàn thiện công cụ đánh giá nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như tăng thời lượng thực hành, đào tạo giáo viên hướng dẫn, đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá theo hướng phát triển năng lực.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai áp dụng bộ công cụ đánh giá rộng rãi, tổ chức bồi dưỡng giáo viên hướng dẫn và theo dõi, đánh giá hiệu quả các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý giáo dục và giảng viên cần phối hợp triển khai áp dụng quy trình và công cụ đánh giá này để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, góp phần phát triển nền giáo dục hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện.