Tổng quan nghiên cứu

Huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, với tổng diện tích tự nhiên khoảng 34.771 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm tới 71,43%, là vùng trọng điểm sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Giai đoạn 2019-2021, diện tích đất sản xuất nông nghiệp tại đây chịu nhiều áp lực do chuyển đổi mục đích sử dụng đất, suy giảm chất lượng đất và hiệu quả kinh tế chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện, bao gồm các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững, phù hợp với định hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa của địa phương.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào đất sản xuất nông nghiệp gồm đất trồng cây hàng năm, đất trồng cây lâu năm và đất lâm nghiệp sản xuất trên địa bàn huyện Nghi Lộc trong giai đoạn 2019-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở dữ liệu khoa học cho công tác quản lý, quy hoạch và sử dụng đất nông nghiệp hiệu quả, đồng thời hỗ trợ các hộ gia đình, cá nhân lựa chọn phương thức sử dụng đất phù hợp với điều kiện thực tế. Qua đó, góp phần nâng cao năng suất, giá trị sản xuất và bảo vệ môi trường sinh thái, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, tập trung vào ba khía cạnh chính của hiệu quả sử dụng đất: kinh tế, xã hội và môi trường.

  • Lý thuyết hiệu quả kinh tế sử dụng đất: Đánh giá dựa trên các chỉ tiêu như giá trị sản xuất (GTSX), chi phí trung gian (CPTG), giá trị gia tăng (GTGT), thu nhập hỗn hợp (TNHH) và hiệu quả đồng vốn. Hiệu quả kinh tế phản ánh mối quan hệ giữa kết quả sản xuất và chi phí đầu vào, nhằm tối ưu hóa lợi ích kinh tế trên đơn vị diện tích đất.

  • Lý thuyết hiệu quả xã hội: Tập trung vào khả năng tạo việc làm, thu hút lao động, đảm bảo an ninh lương thực và nâng cao mức sống của người dân. Hiệu quả xã hội được đánh giá qua các chỉ tiêu như mức thu hút lao động (công/ha), mức độ cung cấp sản phẩm và thu nhập hỗn hợp.

  • Lý thuyết hiệu quả môi trường: Đánh giá tác động của các loại hình sử dụng đất đến chất lượng đất, bảo vệ nguồn nước, đa dạng sinh học và sự bền vững của hệ sinh thái. Các chỉ tiêu môi trường bao gồm mức độ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, khả năng bảo vệ độ màu mỡ đất và ngăn ngừa thoái hóa đất.

Ba khía cạnh này được tích hợp trong hệ thống tiêu chí đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp nhằm đảm bảo tính toàn diện và bền vững trong quản lý đất đai.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan nhà nước như Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Phòng Thống kê huyện Nghi Lộc. Số liệu sơ cấp được thu thập qua điều tra phỏng vấn trực tiếp 90 hộ gia đình đại diện cho hai tiểu vùng kinh tế sinh thái của huyện: tiểu vùng đồng bằng (54 hộ) và tiểu vùng bán sơn địa (36 hộ).

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên được áp dụng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các vùng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, xử lý và trình bày kết quả bằng bảng biểu và biểu đồ. Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất được tính toán theo công thức chuẩn như:

[ \text{GTGT} = \text{GTSX} - \text{CPTG} ]

và các chỉ tiêu hiệu quả khác như thu nhập hỗn hợp, hiệu quả đồng vốn, giá trị ngày công lao động.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến 2022, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2019-2021 nhằm phản ánh chính xác thực trạng và xu hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp tại huyện Nghi Lộc.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất và điều kiện tự nhiên: Huyện Nghi Lộc có địa hình đa dạng gồm vùng đồng bằng chiếm 48% diện tích và vùng bán sơn địa chiếm 52%. Đất nông nghiệp chiếm 71,43% tổng diện tích, với các loại đất chính như đất phù sa, đất feralit, đất cát ven biển. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa với lượng mưa trung bình 1.900 mm/năm, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất nông nghiệp nhưng cũng gây ra hiện tượng ngập úng và xói mòn đất.

  2. Hiệu quả kinh tế sử dụng đất: Giá trị sản xuất bình quân trên 1 ha đất nông nghiệp đạt khoảng 90 triệu đồng/năm, trong đó tiểu vùng đồng bằng có giá trị sản xuất cao hơn 15% so với tiểu vùng bán sơn địa. Thu nhập hỗn hợp trung bình đạt 65 triệu đồng/ha/năm, với hiệu quả đồng vốn trung bình 1,8 lần, cho thấy hiệu quả kinh tế sử dụng đất còn nhiều tiềm năng để cải thiện.

  3. Hiệu quả xã hội: Mức thu hút lao động trung bình đạt 600 công/ha, trong đó tiểu vùng đồng bằng thu hút lao động cao hơn 20% so với vùng bán sơn địa. Hiệu quả xã hội được thể hiện qua khả năng tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân, góp phần ổn định đời sống và phát triển cộng đồng.

  4. Hiệu quả môi trường: Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật còn phổ biến, với mức sử dụng trung bình khoảng 150 kg phân bón/ha/năm. Tình trạng thoái hóa đất, xói mòn và ô nhiễm môi trường đất diễn ra ở một số vùng, đặc biệt là vùng bán sơn địa do địa hình dốc và quản lý chưa hiệu quả. Độ che phủ rừng phòng hộ đạt trên 35%, góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.

Thảo luận kết quả

Sự chênh lệch hiệu quả sử dụng đất giữa hai tiểu vùng chủ yếu do điều kiện tự nhiên và cơ sở hạ tầng khác biệt. Vùng đồng bằng với địa hình bằng phẳng, nguồn nước tưới dồi dào nên năng suất và giá trị sản xuất cao hơn. Ngược lại, vùng bán sơn địa chịu ảnh hưởng của địa hình dốc, nguồn nước hạn chế, dẫn đến năng suất thấp hơn và hiệu quả kinh tế kém hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực, kết quả tương đồng với xu hướng chung về sự phân hóa hiệu quả sử dụng đất theo điều kiện tự nhiên và mức độ ứng dụng khoa học kỹ thuật. Việc sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật chưa kiểm soát tốt gây ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, cần có giải pháp quản lý chặt chẽ hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh giá trị sản xuất, thu nhập hỗn hợp và mức thu hút lao động giữa hai tiểu vùng, cũng như bảng phân cấp mức độ hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của các loại hình sử dụng đất chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ứng dụng khoa học kỹ thuật: Khuyến khích áp dụng các tiến bộ kỹ thuật trong canh tác, sử dụng giống cây trồng năng suất cao, công nghệ tưới tiêu tiết kiệm nước nhằm nâng cao năng suất và giá trị sản xuất trên đơn vị diện tích. Chủ thể thực hiện: các cơ quan chuyên môn và hộ nông dân, thời gian: 1-3 năm.

  2. Quản lý và sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hợp lý: Xây dựng chương trình đào tạo, hướng dẫn kỹ thuật sử dụng phân bón và thuốc BVTV an toàn, giảm thiểu ô nhiễm môi trường đất và nước. Chủ thể thực hiện: Sở Nông nghiệp, UBND xã, thời gian: 1-2 năm.

  3. Phát triển mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ: Hỗ trợ hình thành các hợp tác xã, tổ hợp tác để tập trung đất đai, tăng quy mô sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế và khả năng tiếp cận thị trường. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức nông dân, thời gian: 2-4 năm.

  4. Bảo vệ và phát triển rừng phòng hộ, cải tạo đất thoái hóa: Thực hiện các biện pháp trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc, cải tạo đất bạc màu nhằm bảo vệ môi trường và nâng cao độ phì nhiêu đất. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng phòng hộ, các hộ dân, thời gian: 3-5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và nông nghiệp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp phù hợp với điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, nông nghiệp: Tham khảo phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất và các giải pháp nâng cao hiệu quả trong thực tiễn.

  3. Hộ nông dân và tổ chức sản xuất nông nghiệp: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật, mô hình liên kết sản xuất để nâng cao năng suất, thu nhập và bảo vệ môi trường.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp bền vững: Tham khảo để phát triển các dự án hỗ trợ, đầu tư vào các mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả và thân thiện môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hiệu quả sử dụng đất sản xuất nông nghiệp được đánh giá dựa trên những tiêu chí nào?
    Hiệu quả được đánh giá trên ba khía cạnh chính: kinh tế (giá trị sản xuất, thu nhập), xã hội (tạo việc làm, thu hút lao động) và môi trường (bảo vệ đất, giảm ô nhiễm). Ví dụ, giá trị gia tăng trên 1 ha đất là chỉ tiêu kinh tế quan trọng.

  2. Tại sao hiệu quả sử dụng đất ở tiểu vùng đồng bằng cao hơn vùng bán sơn địa?
    Do điều kiện tự nhiên thuận lợi hơn như địa hình bằng phẳng, nguồn nước tưới dồi dào, cơ sở hạ tầng phát triển, giúp tăng năng suất và giảm chi phí sản xuất.

  3. Các giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp?
    Bao gồm ứng dụng khoa học kỹ thuật, quản lý phân bón và thuốc BVTV hợp lý, phát triển mô hình liên kết sản xuất, bảo vệ và cải tạo đất thoái hóa.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu tác động tiêu cực của phân bón và thuốc bảo vệ thực vật?
    Thông qua đào tạo kỹ thuật sử dụng đúng liều lượng, thời điểm, áp dụng phân bón hữu cơ và các biện pháp sinh học thay thế, giảm ô nhiễm môi trường.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Cơ quan quản lý nhà nước, nhà nghiên cứu, hộ nông dân và các tổ chức sản xuất nông nghiệp, cũng như các nhà đầu tư và tổ chức hỗ trợ phát triển nông nghiệp bền vững.

Kết luận

  • Huyện Nghi Lộc có tiềm năng lớn về đất nông nghiệp với diện tích chiếm hơn 70% tổng diện tích tự nhiên, nhưng hiệu quả sử dụng đất còn phân hóa rõ rệt giữa các tiểu vùng.
  • Hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường của các loại hình sử dụng đất chưa đồng đều, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả tổng thể.
  • Việc ứng dụng khoa học kỹ thuật, quản lý phân bón, phát triển mô hình liên kết sản xuất và bảo vệ môi trường là các giải pháp trọng tâm.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quy hoạch, quản lý và sử dụng đất nông nghiệp bền vững tại huyện Nghi Lộc.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả thực hiện và mở rộng nghiên cứu trong các giai đoạn tiếp theo nhằm đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Nghi Lộc!