Tổng quan nghiên cứu

Chất thải nguy hại (CTNH) là một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và hệ sinh thái. Tại Việt Nam, tổng lượng CTNH phát sinh năm 2003 ước tính khoảng 160 ngàn tấn và dự báo tăng lên khoảng 500 ngàn tấn vào năm 2010. Nhà máy Z115, thuộc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng tại tỉnh Thái Nguyên, là một trong những cơ sở sản xuất vũ khí và thuốc nổ công nghiệp, phát sinh lượng CTNH đáng kể từ các hoạt động sản xuất cơ khí và thuốc nổ. Nghiên cứu này nhằm đánh giá hiện trạng thu gom, quản lý và xử lý CTNH tại Nhà máy Z115 trong giai đoạn từ 2017 đến 2018, với mục tiêu xác định nguồn phát sinh, thành phần, khối lượng CTNH, đồng thời đánh giá hiệu quả công tác thu gom và xử lý, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chất thải nguy hại.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các phân xưởng sản xuất tại hai khu vực chính của Nhà máy Z115: khu A (xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên) chuyên gia công cơ khí và xử lý bề mặt kim loại, và khu B (xã Lâu Thượng, huyện Võ Nhai) chuyên sản xuất thuốc nổ công nghiệp. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý CTNH tại Nhà máy Z115 mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà máy quốc phòng khác trong tỉnh và cả nước, đồng thời hỗ trợ bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng thông qua việc giảm thiểu tác động tiêu cực của CTNH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải nguy hại, bao gồm:

  • Định nghĩa và phân loại CTNH: CTNH được hiểu là chất thải có đặc tính dễ cháy, dễ nổ, độc hại, ăn mòn hoặc có khả năng gây nguy hại đến sức khỏe con người và môi trường. Luật Bảo vệ Môi trường Việt Nam năm 2005 và Quy chế quản lý CTNH năm 1999 là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc xác định và quản lý CTNH.

  • Mô hình quản lý chất thải nguy hại: Bao gồm các bước thu gom, lưu giữ, vận chuyển, xử lý và tiêu hủy CTNH theo quy trình khép kín nhằm giảm thiểu nguy cơ phát tán chất độc hại ra môi trường.

  • Các công nghệ xử lý CTNH phổ biến: Lò đốt tĩnh hai cấp, đồng xử lý trong lò nung xi măng, chôn lấp, hóa rắn (bê tông hóa), tái chế dầu thải, xử lý bóng đèn thải, xử lý chất thải điện tử và tái chế ắc quy chì thải. Mỗi công nghệ có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với từng loại CTNH và điều kiện thực tế.

Các khái niệm chính bao gồm: CTNH, thu gom và lưu giữ CTNH, xử lý nhiệt (thiêu đốt), xử lý hóa lý, xử lý sinh học, và các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo quản lý môi trường, tài liệu khoa học và các báo cáo của Nhà máy Z115. Số liệu sơ cấp được thu thập qua quan sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp và khảo sát bằng phiếu điều tra với 50 đối tượng gồm cán bộ quản lý, công nhân và người dân xung quanh nhà máy.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel để thống kê, phân tích các nguồn phát sinh, thành phần và khối lượng CTNH phát sinh từ các phân xưởng. Phân tích định lượng kết hợp với đánh giá định tính về hiệu quả thu gom, quản lý và xử lý CTNH.

  • Timeline nghiên cứu: Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2017 đến tháng 01/2018, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thành phần và khối lượng CTNH phát sinh:

    • Tại khu A, tổng lượng CTNH phát sinh khoảng 393 kg/năm, trong đó nhũ tương và dung dịch thải không chứa hợp chất halogen chiếm 240 kg/năm (61%), bùn thải chứa Crôm và Niken chiếm 30 kg/năm (7,6%), dầu thải chiếm 96 kg/năm (24,4%).
    • Tại khu B, tổng lượng CTNH phát sinh khoảng 1.173 kg/năm, trong đó bao bì thải nhiễm dầu DO và thuốc nổ chiếm 720 kg/năm (61,5%), cặn bã thu hồi chứa thuốc nổ TNT chiếm 300 kg/năm (25,5%), giẻ lau nhiễm dầu và thuốc nổ chiếm 120 kg/năm (10,25%).

  2. Hiện trạng thu gom và xử lý CTNH:

    • Nhà máy Z115 đã xây dựng hệ thống thu gom, lưu giữ CTNH riêng biệt tại các khu vực quy định, đảm bảo an toàn và tuân thủ quy trình.
    • CTNH dạng lỏng được xử lý hóa chất trước khi thải ra môi trường, đảm bảo trung tính và mất khả năng nguy hại.
    • CTNH dạng rắn được tập kết và định kỳ đốt hủy trong lò đốt tĩnh hai cấp theo quy trình công nghệ.
    • Hệ thống xử lý nước thải và chất thải rắn được vận hành thường xuyên, đảm bảo tiêu chuẩn môi trường.

  3. Nhân sự và quản lý môi trường:

    • Nhà máy có bộ phận chuyên trách về vệ sinh môi trường và an toàn lao động, giám sát chặt chẽ công tác thu gom và xử lý CTNH.
    • Việc ghi chép, quản lý số lượng, nguồn gốc và ngày thu gom CTNH được thực hiện đầy đủ theo biểu mẫu.

  4. Tồn tại và hạn chế:

    • Một số quy trình vận hành còn thủ công, thiếu tự động hóa, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý CTNH đặc biệt là các loại CTNH khó cháy hoặc có độ kết dính cao.
    • Việc xử lý CTNH dạng rắn như bóng đèn huỳnh quang và các chất thải điện tử còn hạn chế về công nghệ và hiệu quả kinh tế.
    • Nhận thức của một số công nhân và người dân xung quanh về quản lý CTNH chưa đồng đều, ảnh hưởng đến công tác thu gom và xử lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Nhà máy Z115 đã thực hiện tốt các bước cơ bản trong quản lý CTNH, phù hợp với các quy định pháp luật và tiêu chuẩn kỹ thuật hiện hành. Việc áp dụng lò đốt tĩnh hai cấp và xử lý hóa chất cho chất thải lỏng giúp giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, so với các nghiên cứu trong ngành công nghiệp quốc phòng và các nhà máy xử lý CTNH khác tại Việt Nam, việc thiếu tự động hóa và công nghệ xử lý hiện đại vẫn là điểm hạn chế cần khắc phục.

Biểu đồ phân bố thành phần CTNH tại hai khu vực cho thấy tỷ lệ CTNH dạng rắn chiếm phần lớn tại khu B, trong khi khu A chủ yếu phát sinh CTNH dạng lỏng và bùn thải. Bảng so sánh hiệu quả xử lý CTNH giữa các phân xưởng cũng phản ánh sự khác biệt trong công nghệ và quy trình vận hành.

Việc nâng cao nhận thức và đào tạo cho công nhân, cán bộ quản lý về quản lý CTNH là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả lâu dài. Đồng thời, việc đầu tư công nghệ xử lý mới như lò đốt quay, lò plasma hoặc công nghệ tái chế hiện đại sẽ giúp Nhà máy Z115 nâng cao hiệu quả xử lý, giảm thiểu tác động môi trường và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tự động hóa trong quy trình thu gom và xử lý CTNH

    • Áp dụng hệ thống quan trắc tự động liên tục tại các điểm thu gom và lò đốt để giám sát chất lượng khí thải và hiệu quả xử lý.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban kỹ thuật và phòng môi trường Nhà máy Z115.

  2. Nâng cấp công nghệ xử lý CTNH dạng rắn và điện tử

    • Đầu tư công nghệ lò đốt quay hoặc lò plasma để xử lý các loại CTNH khó cháy và có độ kết dính cao.
    • Phát triển dây chuyền xử lý chất thải điện tử cơ giới hóa để giảm thiểu rủi ro cho công nhân và tăng hiệu quả thu hồi tài nguyên.
    • Thời gian thực hiện: 2-3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Nhà máy phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  3. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho cán bộ, công nhân và cộng đồng

    • Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ về quản lý CTNH, an toàn lao động và bảo vệ môi trường.
    • Phát động các chương trình tuyên truyền nâng cao nhận thức cho người dân xung quanh nhà máy.
    • Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban an toàn và phòng môi trường Nhà máy, phối hợp với chính quyền địa phương.

  4. Hoàn thiện hệ thống quản lý và báo cáo CTNH

    • Xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu điện tử về thu gom, lưu giữ, vận chuyển và xử lý CTNH để nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý.
    • Thực hiện báo cáo định kỳ theo quy định của pháp luật và các cơ quan quản lý nhà nước.
    • Thời gian thực hiện: 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng kế hoạch và phòng môi trường Nhà máy.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý môi trường tại các nhà máy quốc phòng và công nghiệp

    • Lợi ích: Áp dụng các giải pháp quản lý CTNH hiệu quả, nâng cao tiêu chuẩn môi trường trong sản xuất.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch thu gom và xử lý CTNH phù hợp với đặc thù sản xuất.

  2. Cán bộ kỹ thuật và nhân viên vận hành hệ thống xử lý chất thải

    • Lợi ích: Hiểu rõ quy trình, công nghệ xử lý CTNH, nâng cao kỹ năng vận hành và giám sát.
    • Use case: Cải tiến quy trình vận hành lò đốt và hệ thống xử lý nước thải.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng quản lý CTNH tại các cơ sở sản xuất thực tế, làm cơ sở nghiên cứu tiếp theo.
    • Use case: Tham khảo số liệu, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp trong luận văn.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và an toàn lao động

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả quản lý CTNH tại các doanh nghiệp quốc phòng, xây dựng chính sách phù hợp.
    • Use case: Sử dụng kết quả nghiên cứu để giám sát, kiểm tra và ban hành quy định mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất thải nguy hại là gì và tại sao cần quản lý nghiêm ngặt?
    Chất thải nguy hại là các loại chất thải có đặc tính dễ cháy, độc hại, ăn mòn hoặc có khả năng gây nguy hiểm cho sức khỏe và môi trường. Quản lý nghiêm ngặt giúp ngăn ngừa ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái.

  2. Nhà máy Z115 phát sinh những loại CTNH nào chính?
    Nhà máy phát sinh CTNH chủ yếu gồm nhũ tương và dung dịch thải không chứa halogen, bùn thải chứa Crôm và Niken, dầu thải, bao bì nhiễm dầu và thuốc nổ, giẻ lau và cặn bã chứa thuốc nổ TNT.

  3. Hiện nay Nhà máy Z115 sử dụng công nghệ xử lý CTNH nào?
    Nhà máy sử dụng lò đốt tĩnh hai cấp để xử lý CTNH dạng rắn, xử lý hóa chất cho chất thải lỏng và có hệ thống xử lý nước thải riêng biệt, đảm bảo tiêu chuẩn môi trường.

  4. Những hạn chế trong công tác quản lý CTNH tại Nhà máy Z115 là gì?
    Hạn chế gồm quy trình vận hành còn thủ công, thiếu tự động hóa, công nghệ xử lý CTNH dạng rắn và điện tử chưa hiện đại, nhận thức của một số công nhân và người dân chưa đồng đều.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả xử lý CTNH tại Nhà máy?
    Đề xuất tăng cường tự động hóa, nâng cấp công nghệ xử lý, đào tạo nâng cao nhận thức, hoàn thiện hệ thống quản lý và báo cáo CTNH nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả lâu dài.

Kết luận

  • Nhà máy Z115 phát sinh lượng CTNH đáng kể từ các hoạt động sản xuất cơ khí và thuốc nổ, với thành phần đa dạng và đặc thù riêng biệt tại hai khu vực sản xuất.
  • Công tác thu gom, lưu giữ và xử lý CTNH đã được thực hiện theo quy trình, đảm bảo an toàn và tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường hiện hành.
  • Hạn chế chính là công nghệ xử lý còn lạc hậu, thiếu tự động hóa và nhận thức chưa đồng đều trong quản lý CTNH.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cấp công nghệ, tăng cường đào tạo và hoàn thiện hệ thống quản lý nhằm nâng cao hiệu quả xử lý CTNH.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho việc quản lý CTNH tại Nhà máy Z115 và các nhà máy quốc phòng khác, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Tiếp theo, Nhà máy Z115 cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời duy trì giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả bền vững. Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu cũng nên phối hợp hỗ trợ để hoàn thiện hệ thống quản lý CTNH tại các cơ sở sản xuất quốc phòng. Để biết thêm chi tiết và cập nhật các phương pháp xử lý mới, độc giả được khuyến khích tiếp tục theo dõi các nghiên cứu và chính sách mới trong lĩnh vực quản lý chất thải nguy hại.