Đánh Giá Hiện Trạng Buôn Bán Chim Ăn Thịt Tại Việt Nam và Giải Pháp Quản Lý, Bảo Tồn

Chim ăn thịt có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng sinh thái, giúp kiểm soát số lượng các loài động vật khác, ngăn chặn sự bùng phát dịch bệnh. Các loài chim ăn thịt quý hiếm Việt Nam cũng là những chỉ thị sinh học quan trọng, phản ánh chất lượng môi trường sống. Sự suy giảm số lượng của chúng có thể là dấu hiệu cảnh báo về những vấn đề môi trường nghiêm trọng, ví dụ như ô nhiễm môi trường hoặc mất môi trường sống.

Buôn bán chim săn mồi ảnh hưởng lớn đến quần thể chim ăn thịt phân bố tự nhiên ở Việt Nam. Việc khai thác quá mức làm giảm số lượng cá thể, gây mất cân bằng sinh thái và đe dọa sự tồn tại của các loài. Hơn nữa, việc săn bắt chim thường đi kèm với việc phá hủy môi trường sống của chúng, khiến tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Theo nghiên cứu của D’Cruze N, Macdonald DW năm 2016, các loài chim ăn thịt cũng nằm trong 4 nhóm động vật sống thuộc các Phụ lục CITES bị bắt giữ nhiều nhất trên toàn cầu trong giai đoạn 2010-2014.

Các hình thức buôn bán phổ biến bao gồm buôn bán trực tiếp tại các chợ chim, cửa hàng chim cảnh, và buôn bán trực tuyến thông qua các trang mạng xã hội, diễn đàn. Việc buôn bán trái phép chim từ tự nhiên diễn ra khá phổ biến. Đặc biệt, xu hướng nhập khẩu các loài chim ăn thịt, đặc biệt là chim ăn thịt ban ngày từ các quốc gia đã nuôi sinh sản thành công về Việt Nam tăng lên qua các năm.

Thị trường chim săn mồi có giá cả khác nhau tùy thuộc vào loài, độ tuổi, kích thước và độ thuần chủng. Nguồn gốc chim chủ yếu từ săn bắt trái phép trong tự nhiên và nhập khẩu (hợp pháp và bất hợp pháp). Đối tượng mua bán đa dạng, bao gồm người chơi chim cảnh, các trang trại nuôi chim, và các nhà hàng, quán ăn. Thực trạng săn bắt chim ăn thịt diễn ra khá phức tạp với nhiều hình thức khác nhau.

Việc buôn bán qua mạng xã hội tạo điều kiện dễ dàng tiếp cận khách hàng, quảng bá sản phẩm. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, như khó kiểm soát nguồn gốc, chất lượng chim, và nguy cơ giao dịch bất hợp pháp. Cần có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn đối với hoạt động buôn bán này. Tác động của buôn bán đến quần thể chim là vô cùng lớn. Theo nghiên cứu của Ban thư ký CITES năm 2009, giá một cá thể chim ăn thịt trưởng thành trên thị trường quốc tế dao động từ 200 – 300 đô la Mỹ và giá trên có thể thấp hơn giá thực tế khi giao dịch.

Một số văn bản pháp luật quan trọng bao gồm Luật Đa dạng sinh học, Luật Bảo vệ và Phát triển rừng, Nghị định 32/2006/NĐ-CP, Nghị định 82/2006/NĐ-CP, Nghị định 160/2013/NĐ-CP và Công ước CITES. Các văn bản này quy định về việc quản lý, bảo vệ các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý hiếm, trong đó có một số loài chim ăn thịt.

Mức độ phủ sóng của luật pháp còn hạn chế, chưa bao quát hết các loài chim ăn thịt cần được bảo vệ. Tính khả thi của luật pháp chưa cao do thiếu nguồn lực, nhân lực và sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng. Cần có sự điều chỉnh, bổ sung để luật pháp hiệu quả hơn. Công ước CITES là một trong những công ước quan trọng nhất.

Cần tăng cường kiểm tra, giám sát các hoạt động buôn bán chim, đặc biệt là trên mạng xã hội. Sử dụng các biện pháp nghiệp vụ để phát hiện, ngăn chặn các hành vi buôn bán trái phép. Xử lý nghiêm các đối tượng vi phạm, tăng tính răn đe. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng như kiểm lâm, công an, hải quan.

Phục hồi sinh cảnh là yếu tố then chốt để bảo tồn chim ăn thịt. Cần bảo vệ và phục hồi rừng, đặc biệt là các khu rừng nguyên sinh, nơi chim ăn thịt sinh sống và kiếm ăn. Xây dựng và quản lý hiệu quả các khu bảo tồn, tạo môi trường sống an toàn cho chim ăn thịt. Cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương trong công tác bảo tồn. Môi trường sống chim ăn thịt phải được bảo vệ và tái tạo.

Tăng cường các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về vai trò của chim ăn thịt và tầm quan trọng của việc bảo tồn. Phát động các chiến dịch truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, giáo dục môi trường cho học sinh, sinh viên. Tuyên truyền bảo tồn phải được thực hiện thường xuyên và liên tục.

Phương pháp khảo sát bao gồm khảo sát thực địa, sử dụng ống nhòm, máy ảnh để quan sát, ghi nhận các loài chim ăn thịt. Sử dụng các phương pháp thống kê để đánh giá số lượng, mật độ quần thể. Thu thập thông tin từ người dân địa phương để có thêm thông tin về các loài chim. Đa dạng sinh học Việt Nam cần được nghiên cứu và bảo tồn.

Nghiên cứu đã ghi nhận 15 loài chim ăn thịt ban ngày tại VQG Cát Tiên, trong đó có 2 loài nằm trong Danh lục Đỏ IUCN (2005) với cấp độ Sắp bị đe doạ (NT) là Diều cá đầu xám và Diều cá bé. Các loài khác có tình trạng bảo tồn khác nhau, cần có biện pháp bảo tồn phù hợp.

Bổ sung, sửa đổi các văn bản pháp luật để bảo vệ tốt hơn các loài chim ăn thịt. Tăng cường chế tài xử phạt các hành vi vi phạm. Bố trí đủ nguồn lực cho công tác bảo tồn. Tạo điều kiện cho các tổ chức bảo tồn hoạt động. Xem xét danh mục các loài chim ăn thịt cần được bảo tồn và đưa vào các danh sách ưu tiên.

Tăng cường hợp tác với các nước trong khu vực và trên thế giới để bảo tồn các loài chim ăn thịt di cư. Tham gia các chương trình, dự án quốc tế về bảo tồn chim. Trao đổi thông tin, kinh nghiệm với các chuyên gia quốc tế. Cần có sự hợp tác với cơ quan quản lý động vật hoang dã ở các nước.