Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa, nhu cầu phát triển kinh tế ngày càng tăng cao, đặc biệt tại các thành phố trọng điểm như Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Thành phố Hạ Long là trung tâm kinh tế phát triển mạnh mẽ, thu hút nhiều dự án đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt là các khu công nghiệp và hạ tầng kỹ thuật. Tuy nhiên, công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư (BTHTTĐC) khi Nhà nước thu hồi đất vẫn còn nhiều khó khăn, như giá bồi thường chưa sát với thị trường, khu tái định cư xa trung tâm, hạ tầng chưa đồng bộ, dẫn đến khiếu kiện kéo dài và ảnh hưởng đến tiến độ các dự án.

Nghiên cứu tập trung đánh giá kết quả thực hiện công tác BTHTTĐC tại một số dự án trên địa bàn thành phố Hạ Long trong giai đoạn 2020-2023, nhằm làm rõ tác động của công tác này đến đời sống người dân và hiệu quả triển khai dự án. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai dự án trọng điểm: dự án đường nối khu công nghiệp Cái Lân đến đường cao tốc Hạ Long - Vân Đồn và dự án nâng cấp, mở rộng Bệnh viện Phổi Quảng Ninh. Nghiên cứu sử dụng số liệu điều tra từ 130 hộ dân bị ảnh hưởng và 20 cán bộ quản lý đất đai, cùng các báo cáo chính thức của địa phương.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác BTHTTĐC, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững, ổn định đời sống người dân và tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội tại Hạ Long.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, bồi thường và tái định cư, bao gồm:

  • Lý thuyết quản lý đất đai: Đất đai là tài nguyên vô giá, thuộc sở hữu Nhà nước, có tính cố định và đa dạng về giá trị theo vị trí và mục đích sử dụng. Quản lý đất đai hiệu quả đòi hỏi quy hoạch sử dụng đất phù hợp, minh bạch và công bằng trong bồi thường (Luật Đất đai 2013 và sửa đổi 2023).

  • Mô hình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư: Bao gồm các khái niệm về bồi thường xứng đáng, hỗ trợ ổn định đời sống, đào tạo chuyển đổi nghề và tái định cư nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến người dân bị thu hồi đất.

  • Khái niệm về giải phóng mặt bằng (GPMB): Là quá trình thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư để tạo quỹ đất sạch phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có các yếu tố pháp lý, kỹ thuật và xã hội tác động đến hiệu quả thực hiện.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quyền sử dụng đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng, thu hồi đất, và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác BTHTTĐC như pháp luật, quy hoạch, thủ tục hành chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khoa học hành chính kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ các báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm Phát triển quỹ đất thành phố Hạ Long, các văn bản pháp luật liên quan; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 130 hộ dân bị ảnh hưởng (100 hộ dự án đường nối khu công nghiệp Cái Lân và 30 hộ dự án Bệnh viện Phổi Quảng Ninh) và 20 cán bộ quản lý đất đai, bồi thường.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng công thức xác định cỡ mẫu theo hướng dẫn của Bộ Nội vụ, chọn mẫu đại diện cho các nhóm dân cư bị ảnh hưởng và cán bộ quản lý trực tiếp tham gia công tác BTHTTĐC.

  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ, phân tích số liệu bằng phần mềm Excel và Origin; phân tích nội dung phỏng vấn, đánh giá mức độ hài lòng và tác động kinh tế - xã hội; so sánh kết quả giữa hai dự án để rút ra bài học và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu trong giai đoạn 2023-2024, tập trung đánh giá kết quả thực hiện công tác BTHTTĐC giai đoạn 2020-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quy mô và chi phí bồi thường: Dự án đường nối khu công nghiệp Cái Lân thu hồi 60,34 ha đất, ảnh hưởng 525 hộ, với tổng chi phí bồi thường và hỗ trợ khoảng 472 tỷ đồng. Dự án nâng cấp Bệnh viện Phổi Quảng Ninh thu hồi 1,34 ha, ảnh hưởng 153 hộ, chi phí khoảng 304 tỷ đồng. Diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi chiếm 58,1% tại dự án 1, trong khi dự án 2 chủ yếu thu hồi đất phi nông nghiệp (85%).

  2. Mức độ hài lòng của người dân: Khoảng 70% người dân hài lòng với đơn giá bồi thường và hỗ trợ. Tuy nhiên, 44% hộ tại dự án 1 và 26,67% hộ tại dự án 2 cho biết thu nhập giảm sau khi bị thu hồi đất. Thu nhập bình quân hộ/năm giảm từ 205,1 triệu đồng xuống 168,7 triệu đồng tại dự án 1, và giảm nhẹ từ 211,7 triệu đồng xuống 209,3 triệu đồng tại dự án 2.

  3. Đánh giá của cán bộ quản lý: 85% cán bộ đánh giá công tác quản lý đất đai đầy đủ, trên 80% cho rằng chỉ đạo thực hiện hiệu quả, và 70% nhận định chính sách bồi thường phù hợp. Tuy nhiên, còn tồn tại khó khăn về hồ sơ địa chính, thiếu nhân lực chuyên môn và công tác tuyên truyền pháp luật chưa hiệu quả.

  4. Ảnh hưởng đến môi trường và xã hội: Dự án 1 chưa cải thiện môi trường, an ninh xã hội và cảnh quan sau GPMB, trong khi dự án 2 mang lại sự hài lòng về môi trường và an ninh xã hội dù thu nhập không cải thiện nhiều.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác BTHTTĐC tại Hạ Long đã đạt được nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc đảm bảo quyền lợi người dân và tiến độ dự án. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa hai dự án phản ánh ảnh hưởng của quy mô, loại đất thu hồi và vị trí địa lý đến hiệu quả bồi thường và hỗ trợ. Việc thu hồi diện tích lớn đất nông nghiệp tại dự án 1 gây ảnh hưởng sâu rộng đến sinh kế người dân, dẫn đến giảm thu nhập đáng kể, trong khi dự án 2 tập trung đất phi nông nghiệp nên tác động kinh tế ít hơn.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các vấn đề về giá bồi thường không sát thị trường, khu tái định cư xa trung tâm và hạ tầng chưa đồng bộ là những thách thức phổ biến. Việc sử dụng chuyên gia định giá bên thứ ba và cải thiện quy trình hành chính được khuyến nghị để nâng cao tính minh bạch và công bằng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh diện tích thu hồi, chi phí bồi thường, tỷ lệ hài lòng và biến động thu nhập của người dân giữa hai dự án, giúp minh họa rõ nét hơn các khác biệt và tác động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa quy hoạch sử dụng đất: Cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch đất đai phù hợp với thực tế phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quỹ đất sạch cho các dự án trọng điểm, giảm thiểu ảnh hưởng đến đất nông nghiệp và đời sống người dân. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố Hạ Long, Sở Tài nguyên và Môi trường. Thời gian: 2024-2025.

  2. Cải tiến hệ thống pháp lý và thủ tục hành chính: Đơn giản hóa thủ tục bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, tăng cường minh bạch, công khai thông tin, giảm thiểu khiếu kiện. Chủ thể: UBND tỉnh Quảng Ninh, các cơ quan quản lý đất đai. Thời gian: 2024.

  3. Sử dụng chuyên gia định giá độc lập: Thuê bên thứ ba chuyên môn để định giá đất và tài sản nhằm đảm bảo mức bồi thường sát giá thị trường, nâng cao sự đồng thuận của người dân. Chủ thể: Trung tâm Phát triển quỹ đất, các dự án. Thời gian: Áp dụng ngay cho các dự án mới.

  4. Nâng cao công tác tuyên truyền và đào tạo pháp luật: Tăng cường phổ biến chính sách, quy định về đất đai, bồi thường và tái định cư cho người dân và cán bộ thực hiện, giúp giảm thiểu hiểu lầm và tranh chấp. Chủ thể: UBND các phường, Trung tâm phát triển quỹ đất. Thời gian: Liên tục.

  5. Phát triển hạ tầng khu tái định cư: Đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật, giao thông, dịch vụ công cộng tại các khu tái định cư, đảm bảo điều kiện sống và sinh kế cho người dân. Chủ thể: UBND thành phố, các nhà đầu tư. Thời gian: 2024-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý đất đai và chính quyền địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nâng cao hiệu quả quản lý đất đai và giải phóng mặt bằng.

  2. Nhà đầu tư và chủ đầu tư dự án: Hiểu rõ các khó khăn, thuận lợi trong công tác BTHTTĐC tại Hạ Long, từ đó xây dựng kế hoạch dự án phù hợp, giảm thiểu rủi ro pháp lý và xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, phát triển đô thị: Tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội tại Việt Nam.

  4. Người dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất: Cung cấp thông tin về quyền lợi, chính sách bồi thường và hỗ trợ, giúp người dân hiểu rõ quy trình và tham gia tích cực vào quá trình giải phóng mặt bằng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác bồi thường tại Hạ Long có những khó khăn chính nào?
    Khó khăn gồm giá bồi thường chưa sát thị trường, khu tái định cư xa trung tâm, hạ tầng chưa đồng bộ và thiếu thông tin pháp luật cho người dân, dẫn đến khiếu kiện kéo dài.

  2. Hai dự án nghiên cứu có điểm khác biệt gì về diện tích thu hồi và ảnh hưởng đến người dân?
    Dự án đường nối khu công nghiệp thu hồi 60,34 ha, ảnh hưởng 525 hộ, chủ yếu đất nông nghiệp; dự án Bệnh viện Phổi thu hồi 1,34 ha, ảnh hưởng 153 hộ, chủ yếu đất phi nông nghiệp.

  3. Mức độ hài lòng của người dân với công tác bồi thường và hỗ trợ ra sao?
    Khoảng 70% người dân hài lòng với đơn giá bồi thường và hỗ trợ, tuy nhiên nhiều hộ vẫn gặp khó khăn về thu nhập và ổn định đời sống sau thu hồi đất.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả công tác BTHTTĐC?
    Bao gồm tối ưu hóa quy hoạch đất đai, cải tiến thủ tục hành chính, sử dụng chuyên gia định giá độc lập, nâng cao tuyên truyền pháp luật và phát triển hạ tầng khu tái định cư.

  5. Tại sao việc sử dụng chuyên gia định giá bên thứ ba lại quan trọng?
    Giúp xác định giá trị đất và tài sản sát với thị trường, tăng tính minh bạch và công bằng, giảm thiểu tranh chấp và khiếu kiện trong quá trình bồi thường.

Kết luận

  • Thành phố Hạ Long có điều kiện tự nhiên và kinh tế thuận lợi, thu hút nhiều dự án phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn 2020-2023.
  • Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn tồn tại khó khăn về giá bồi thường, hạ tầng tái định cư và công tác tuyên truyền pháp luật.
  • Hai dự án nghiên cứu cho thấy sự khác biệt rõ rệt về quy mô, loại đất thu hồi và tác động đến đời sống người dân, phản ánh tính đa dạng và phức tạp của công tác BTHTTĐC.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác BTHTTĐC, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững và ổn định xã hội tại địa phương.
  • Khuyến nghị mở rộng phạm vi nghiên cứu, đa dạng hóa đối tượng và tập trung nghiên cứu các biện pháp hỗ trợ nghề nghiệp, ổn định đời sống người dân sau thu hồi đất trong các giai đoạn tiếp theo.

Để tiếp tục phát triển công tác quản lý đất đai và BTHTTĐC hiệu quả, các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp đề xuất và cập nhật thường xuyên các chính sách phù hợp với thực tiễn.