Tổng quan nghiên cứu

Nước uống đóng chai (NUĐC) là sản phẩm thiết yếu, đáp ứng nhu cầu sử dụng nước sạch và tiện lợi của người dân trong bối cảnh nguồn nước tự nhiên ngày càng bị ô nhiễm. Theo báo cáo của ngành y tế, trên cả nước có khoảng 4.956 cơ sở sản xuất NUĐC, trong đó tỉnh Phú Yên có 53 cơ sở với quy mô vừa và nhỏ. Tuy nhiên, thực trạng an toàn thực phẩm (ATTP) tại các cơ sở này còn nhiều hạn chế, đặc biệt là tình trạng ô nhiễm vi sinh vật (VSV) trong nước nguyên liệu và sản phẩm thành phẩm. Nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá thực trạng điều kiện ATTP, mức độ ô nhiễm VSV trong nước nguyên liệu và nước uống đóng bình thành phẩm, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan đến chất lượng NUĐC tại các cơ sở sản xuất trên địa bàn tỉnh Phú Yên năm 2016.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm: (1) Đánh giá điều kiện ATTP tại các cơ sở sản xuất NUĐC; (2) Xác định mức độ ô nhiễm VSV trong nước nguyên liệu và nước đóng bình thành phẩm; (3) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến điều kiện ATTP và ô nhiễm VSV trong sản phẩm. Nghiên cứu được tiến hành trong khoảng thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng 8/2016, tại 50 cơ sở sản xuất NUĐC trên địa bàn tỉnh Phú Yên. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng NUĐC, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và hỗ trợ công tác quản lý nhà nước về ATTP.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên các quy định pháp luật về ATTP, bao gồm Luật An toàn thực phẩm số 55/2010/QH12, các Thông tư 15, 16, 19, 26/2012 của Bộ Y tế, cùng các tiêu chuẩn kỹ thuật như QCVN 6-1:2010/BYT về chất lượng nước uống đóng chai. Nghiên cứu tập trung vào các khái niệm chính: (1) Điều kiện bảo đảm ATTP tại cơ sở sản xuất NUĐC, bao gồm thủ tục hành chính, vị trí, bố trí và thiết kế nhà xưởng, trang thiết bị, dụng cụ, điều kiện con người; (2) Thực hành vệ sinh trong sản xuất; (3) Chất lượng nước nguyên liệu và nước thành phẩm; (4) Kiến thức về ATTP của chủ cơ sở và công nhân; (5) Công tác quản lý nhà nước về ATTP, bao gồm thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu gồm 50 cơ sở sản xuất NUĐC, 50 mẫu nước đóng bình thành phẩm, 10 chủ cơ sở, 10 công nhân trực tiếp sản xuất, cùng cán bộ quản lý ATTP tuyến tỉnh và huyện. Mẫu được chọn toàn bộ các cơ sở hoạt động trên địa bàn tỉnh Phú Yên năm 2016.

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp về chất lượng nước nguyên liệu, kết quả kiểm nghiệm mẫu nước đóng bình thành phẩm, bảng kiểm đánh giá điều kiện ATTP, phỏng vấn sâu chủ cơ sở, công nhân và cán bộ quản lý. Phân tích số liệu định lượng sử dụng phần mềm SPSS với các thống kê mô tả tỷ lệ phần trăm, biểu đồ và bảng số liệu. Số liệu định tính được mã hóa và phân tích theo chủ đề. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức nghiên cứu y sinh học, đảm bảo bảo mật thông tin và quyền lợi các đối tượng tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Điều kiện ATTP tại các cơ sở sản xuất NUĐC còn thấp: Chỉ có 10% cơ sở đạt đầy đủ các tiêu chuẩn ATTP theo quy định của Bộ Y tế. Trong đó, thủ tục hành chính đạt thấp nhất với 22% cơ sở thực hiện đầy đủ các giấy tờ cần thiết như hợp đồng cung cấp bao bì (26%), kết quả kiểm nghiệm nước thành phẩm định kỳ (42%). Điều kiện vị trí, môi trường nhà xưởng đạt 82%, nội dung ghi nhãn sản phẩm đạt 80%, nhưng bố trí, thiết kế nhà xưởng chỉ đạt 50%, phòng chiết rót đạt 48%, quy trình súc rửa vỏ bình chỉ đạt 38%, điều kiện công nhân trực tiếp sản xuất đạt 50%, và điều kiện công nhân làm việc trong phòng chiết rót đạt 42%.

  2. Ô nhiễm vi sinh vật trong nước uống đóng bình thành phẩm phổ biến: Tỷ lệ mẫu nước đóng bình thành phẩm nhiễm VSV chiếm 78%, tập trung chủ yếu vào các loại vi khuẩn E. coli, Coliform tổng số và Pseudomonas aeruginosa. Đây là các chỉ tiêu vi sinh vật chỉ điểm theo QCVN 6-1:2010/BYT, sự hiện diện của chúng chứng tỏ nước bị nhiễm bẩn và không đảm bảo an toàn.

  3. Nguồn nước nguyên liệu tương đối đảm bảo: Kết quả kiểm nghiệm nước nguyên liệu tại các cơ sở sử dụng nước giếng khoan và nước máy cho thấy phần lớn đạt tiêu chuẩn QCVN 01:2009/BYT về chất lượng nước ăn uống, với tỷ lệ đạt trên 70% đối với các chỉ tiêu lý hóa và vi sinh.

  4. Kiến thức về ATTP của chủ cơ sở và công nhân còn hạn chế: Qua phỏng vấn sâu, nhiều chủ cơ sở và công nhân chưa nhận thức đầy đủ về các nguy cơ ô nhiễm VSV trong quy trình sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm. Công tác quản lý nhà nước về ATTP còn gặp khó khăn do thiếu nguồn lực và chưa thực hiện kiểm tra đột xuất thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy thực trạng điều kiện ATTP tại các cơ sở sản xuất NUĐC tỉnh Phú Yên còn nhiều tồn tại, đặc biệt là các khâu thủ tục hành chính, thiết kế nhà xưởng, phòng chiết rót và quy trình súc rửa vỏ bình. Tỷ lệ cơ sở đạt điều kiện ATTP chỉ chiếm 10%, thấp hơn nhiều so với yêu cầu nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm. Tình trạng ô nhiễm VSV trong nước đóng bình thành phẩm với tỷ lệ 78% là mức cao, tương tự hoặc cao hơn so với các nghiên cứu tại các tỉnh khác trong nước và quốc tế, như tỷ lệ 80% nhiễm Coliform tại Bangladesh hay 34% mẫu nhiễm VSV tại các tỉnh trọng điểm Việt Nam.

Nguyên nhân chính được xác định là do thiếu kiến thức về ATTP của chủ cơ sở và công nhân, cùng với việc quản lý, kiểm tra chưa chặt chẽ. Việc không tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất, đặc biệt là công đoạn chiết rót và vệ sinh dụng cụ, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và phát triển. Các biểu đồ phân bố tỷ lệ cơ sở đạt từng tiêu chí ATTP và tỷ lệ mẫu nước nhiễm VSV có thể minh họa rõ nét sự tương quan giữa điều kiện sản xuất và chất lượng sản phẩm.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định xu hướng chung về chất lượng NUĐC tại các cơ sở nhỏ và vừa còn nhiều hạn chế, đòi hỏi sự can thiệp quyết liệt từ các cơ quan quản lý và nâng cao nhận thức của người sản xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm tra, giám sát đột xuất chất lượng NUĐC: Cơ quan quản lý ATTP cần thực hiện các đợt thanh tra, kiểm tra không báo trước tại các cơ sở sản xuất NUĐC nhằm phát hiện kịp thời các vi phạm, đặc biệt tập trung vào công đoạn chiết rót và quy trình vệ sinh dụng cụ. Mục tiêu là giảm tỷ lệ mẫu nước nhiễm VSV xuống dưới 20% trong vòng 12 tháng.

  2. Thu hồi và tiêu hủy các lô sản phẩm nhiễm vi sinh vật: Khi phát hiện mẫu nước đóng bình thành phẩm nhiễm VSV, cơ quan chức năng phối hợp với cơ sở sản xuất để thu hồi và tiêu hủy toàn bộ lô sản phẩm liên quan, đồng thời yêu cầu tạm ngưng sản xuất để khắc phục quy trình.

  3. Tổ chức tập huấn kiến thức ATTP cho chủ cơ sở và công nhân: Đào tạo chuyên sâu về quy trình sản xuất an toàn, nguy cơ ô nhiễm vi sinh và thực hành vệ sinh cá nhân nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành. Mục tiêu đào tạo 100% chủ cơ sở và công nhân trong vòng 6 tháng.

  4. Cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Hỗ trợ các cơ sở nâng cấp nhà xưởng theo nguyên tắc một chiều, trang bị phòng chiết rót kín, hệ thống diệt khuẩn không khí hiệu quả, và quy trình súc rửa vỏ bình đạt chuẩn. Khuyến khích đầu tư thiết bị lọc nước hiện đại và bảo trì định kỳ.

  5. Xây dựng hệ thống quản lý chất lượng nội bộ: Các cơ sở cần thiết lập quy trình kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt, bao gồm kiểm nghiệm định kỳ nước nguyên liệu và thành phẩm, lưu trữ hồ sơ đầy đủ, và thực hiện tự đánh giá điều kiện ATTP hàng tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về ATTP: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm nhằm nâng cao chất lượng NUĐC trên địa bàn.

  2. Chủ cơ sở sản xuất nước uống đóng chai: Nắm bắt các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, từ đó cải thiện quy trình sản xuất, nâng cao kiến thức và thực hành vệ sinh nhằm đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, an toàn thực phẩm: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về ATTP và chất lượng nước uống.

  4. Người tiêu dùng và tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Hiểu rõ về các nguy cơ tiềm ẩn trong sản phẩm NUĐC, từ đó lựa chọn sản phẩm an toàn và có ý thức hơn trong việc giám sát chất lượng sản phẩm trên thị trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ cơ sở đạt điều kiện ATTP lại thấp?
    Nguyên nhân chính là do nhiều cơ sở chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về thủ tục hành chính, thiết kế nhà xưởng, phòng chiết rót và quy trình vệ sinh dụng cụ. Thiếu kiến thức và nguồn lực cũng góp phần làm giảm hiệu quả thực hiện.

  2. Vi sinh vật nào thường gây ô nhiễm trong nước uống đóng chai?
    Các vi khuẩn chỉ điểm phổ biến gồm E. coli, Coliform tổng số và Pseudomonas aeruginosa. Sự hiện diện của chúng cho thấy nước bị nhiễm bẩn và có nguy cơ gây bệnh cho người tiêu dùng.

  3. Nguồn nước nguyên liệu có ảnh hưởng thế nào đến chất lượng NUĐC?
    Nguồn nước nguyên liệu là yếu tố quan trọng, tuy nhiên nghiên cứu cho thấy phần lớn nước nguyên liệu tại các cơ sở đạt tiêu chuẩn. Ô nhiễm chủ yếu xảy ra do quy trình sản xuất và vệ sinh không đảm bảo.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu ô nhiễm vi sinh trong sản phẩm NUĐC?
    Cần thực hiện nghiêm ngặt quy trình sản xuất, đặc biệt là công đoạn chiết rót, vệ sinh dụng cụ, sử dụng thiết bị lọc và diệt khuẩn hiệu quả, đồng thời nâng cao kiến thức và thực hành vệ sinh của công nhân.

  5. Cơ quan quản lý có thể làm gì để nâng cao chất lượng NUĐC?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, tổ chức tập huấn kiến thức ATTP cho các cơ sở sản xuất và hỗ trợ cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị.

Kết luận

  • Tỷ lệ cơ sở sản xuất NUĐC đạt đầy đủ điều kiện ATTP tại tỉnh Phú Yên năm 2016 chỉ chiếm khoảng 10%, phản ánh thực trạng còn nhiều hạn chế trong quản lý và sản xuất.
  • Tỷ lệ mẫu nước đóng bình thành phẩm nhiễm vi sinh vật lên đến 78%, tập trung chủ yếu vào E. coli, Coliform tổng số và Pseudomonas aeruginosa, gây nguy cơ cao đối với sức khỏe người tiêu dùng.
  • Nguồn nước nguyên liệu phần lớn đạt tiêu chuẩn, do đó ô nhiễm chủ yếu phát sinh từ quy trình sản xuất và thực hành vệ sinh không đảm bảo.
  • Kiến thức về ATTP của chủ cơ sở và công nhân còn hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sản phẩm và cần được nâng cao thông qua đào tạo chuyên sâu.
  • Các bước tiếp theo bao gồm tăng cường kiểm tra, thu hồi sản phẩm nhiễm bẩn, tập huấn kiến thức ATTP và hỗ trợ cải thiện cơ sở vật chất nhằm đảm bảo chất lượng NUĐC, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao chất lượng nước uống đóng chai và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng!