Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của giáo dục phổ thông Việt Nam. Tại trường THCS&THPT Mỹ Quý, tỉnh Long An, thực trạng dạy và học môn Công nghệ 12 còn nhiều hạn chế, trong đó có khoảng 60% giáo viên vẫn sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống, chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực. Luận văn thạc sĩ này nhằm xây dựng chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Công nghệ 12 theo định hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển tư duy sáng tạo, khả năng hợp tác và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2015-2016 tại trường THCS&THPT Mỹ Quý với đối tượng là giáo viên và học sinh lớp 12. Mục tiêu cụ thể là xây dựng hai chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, đồng thời thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả của chuyên đề. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, góp phần thực hiện thành công mục tiêu giáo dục phát triển năng lực học sinh theo định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại tập trung vào phát triển năng lực học sinh. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Năng lực được hiểu là sự kết hợp phức hợp của tri thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất, giúp học sinh vận dụng sáng tạo kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Mô hình cấu trúc năng lực bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực cá nhân, năng lực xã hội và năng lực hoạt động.

  2. Phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực: Phương pháp này nhấn mạnh tổ chức các hoạt động học tập nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Kiểm tra đánh giá không chỉ tập trung vào kiến thức mà còn đánh giá khả năng vận dụng, giải quyết vấn đề và phát triển phẩm chất.

Ba khái niệm trọng tâm trong nghiên cứu là: chuyên đề dạy học, kiểm tra đánh giá năng lực và tiến trình dạy học giải quyết vấn đề. Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học được thực hiện theo 4 bước: xác định vấn đề, xác định chuẩn kiến thức-kỹ năng-thái độ, xây dựng nội dung chuyên đề và thiết kế tiến trình dạy học thành các hoạt động học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát ý kiến giáo viên và học sinh tại trường THCS&THPT Mỹ Quý, số lượng mẫu gồm 76 học sinh lớp 12 và toàn bộ giáo viên dạy môn Công nghệ 12.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và toàn bộ giáo viên liên quan được phỏng vấn nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học tại trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để phân tích kết quả khảo sát, so sánh tỷ lệ phần trăm các ý kiến về phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và mức độ hứng thú của học sinh. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm thông qua so sánh điểm trung bình và độ lệch chuẩn của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu khảo sát từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2015; xây dựng chuyên đề và tiến hành thực nghiệm sư phạm trong học kỳ II năm học 2015-2016.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng phương pháp dạy học: Khoảng 60% giáo viên vẫn sử dụng phương pháp thuyết trình truyền thống, chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực. Chỉ có khoảng 40% giáo viên áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực như hoạt động nhóm, thảo luận.

  2. Đánh giá về cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: 65% giáo viên cho rằng cơ sở vật chất, phương tiện dạy học và đồ dùng dạy học hiện tại chưa phù hợp hoặc chưa đáp ứng đủ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Hiệu quả chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực: Sau khi áp dụng hai chuyên đề được xây dựng, kết quả học tập của lớp thực nghiệm cao hơn và đồng đều hơn so với lớp đối chứng. Điểm trung bình bài kiểm tra lần 2 của lớp thực nghiệm tăng khoảng 15% so với lần 1, trong khi lớp đối chứng chỉ tăng khoảng 5%.

  4. Mức độ ủng hộ và hứng thú của giáo viên và học sinh: Hơn 80% giáo viên ủng hộ việc xây dựng chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. Học sinh cũng thể hiện mức độ hứng thú cao với phương pháp dạy học mới, với tỷ lệ trên 75% học sinh cho biết cảm thấy hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc xây dựng chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục hiện nay, giúp nâng cao chất lượng dạy và học môn Công nghệ 12. Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực đã kích thích sự chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời giúp giáo viên có công cụ đánh giá toàn diện hơn về năng lực học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả này tương đồng với xu hướng chuyển đổi từ dạy học truyền thống sang dạy học phát triển năng lực, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục. Việc tăng cường phối hợp học tập cá thể và hợp tác nhóm cũng được đánh giá là yếu tố quan trọng giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp và giải quyết vấn đề.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng phương pháp dạy học của giáo viên, biểu đồ đường so sánh điểm trung bình bài kiểm tra của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng qua hai lần kiểm tra, cũng như biểu đồ tròn thể hiện mức độ ủng hộ của giáo viên và học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm cho giáo viên môn Công nghệ. Mục tiêu đạt 100% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị thực hành, phương tiện dạy học hiện đại phù hợp với đặc thù môn Công nghệ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do Ban Giám hiệu nhà trường chủ trì phối hợp với địa phương.

  3. Xây dựng và nhân rộng các chuyên đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Phát triển thêm các chuyên đề môn Công nghệ và các môn học khác, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm thực nghiệm để nhân rộng mô hình tại các trường THCS&THPT trong tỉnh Long An. Thời gian triển khai trong 3 năm, do tổ chuyên môn và phòng giáo dục địa phương phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá thường xuyên và đa dạng hình thức đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng các kỹ thuật đánh giá như đánh giá qua dự án, thuyết trình, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm phản ánh chính xác năng lực học sinh. Mục tiêu nâng tỷ lệ đánh giá đa dạng lên trên 70% trong 2 năm tới, do giáo viên và nhà trường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Công nghệ và các môn kỹ thuật: Nghiên cứu cung cấp phương pháp xây dựng chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao hiệu quả giáo dục.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THCS&THPT: Tài liệu hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch đào tạo, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời phát triển chương trình giáo dục phù hợp với xu thế đổi mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết phát triển năng lực, phương pháp dạy học tích cực và quy trình xây dựng chuyên đề dạy học, góp phần nâng cao kiến thức chuyên môn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở thực tiễn và lý luận để xây dựng các chính sách đổi mới giáo dục phổ thông, đặc biệt trong việc phát triển năng lực học sinh và đổi mới kiểm tra đánh giá.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Công nghệ 12?
    Việc đổi mới giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tăng tính chủ động, sáng tạo và hứng thú học tập, tránh phương pháp truyền thụ một chiều gây nhàm chán.

  2. Chuyên đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Là một chủ đề học tập được xây dựng dựa trên nội dung chương trình, tổ chức các hoạt động học tập tích cực nhằm phát triển đồng thời kiến thức, kỹ năng và phẩm chất của học sinh.

  3. Phương pháp kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Phương pháp này đánh giá toàn diện năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng giải quyết vấn đề, thái độ và phẩm chất, không chỉ tập trung vào khả năng nhớ kiến thức.

  4. Làm thế nào để xây dựng chuyên đề dạy học hiệu quả?
    Cần xác định rõ vấn đề học tập, chuẩn kiến thức-kỹ năng-thái độ, thiết kế tiến trình dạy học thành các hoạt động học tích cực, đồng thời xây dựng các câu hỏi kiểm tra đánh giá phù hợp với từng mức độ năng lực.

  5. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của chuyên đề như thế nào?
    Lớp thực nghiệm có kết quả học tập cao hơn và đồng đều hơn lớp đối chứng, học sinh thể hiện sự hứng thú và tích cực tham gia các hoạt động học tập, chứng tỏ chuyên đề giúp nâng cao chất lượng giáo dục.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hai chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá môn Công nghệ 12 theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại trường THCS&THPT Mỹ Quý, tỉnh Long An.
  • Thực trạng dạy học hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc áp dụng phương pháp truyền thống chiếm tỷ lệ cao, cần đổi mới mạnh mẽ.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy chuyên đề giúp nâng cao kết quả học tập, tăng tính tích cực và sáng tạo của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, nhân rộng chuyên đề và đa dạng hóa hình thức kiểm tra đánh giá.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng mô hình này để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường phổ thông và cơ quan quản lý giáo dục nên triển khai đào tạo, áp dụng và nhân rộng chuyên đề dạy học theo định hướng phát triển năng lực nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.