Tổng quan nghiên cứu

An sinh xã hội (ASXH) là hệ thống chính sách và chương trình nhằm trợ giúp các cá nhân và cộng đồng gặp rủi ro xã hội, đảm bảo mức sống tối thiểu và nâng cao đời sống. Tại huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định, với diện tích hơn 80.020 ha và dân số khoảng 28.758 người, trong đó hộ nghèo chiếm 42,6%, phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số sống ở vùng sâu, vùng xa, việc thực hiện chính sách ASXH có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Huyện này có trình độ phát triển kinh tế - xã hội thấp hơn nhiều so với các huyện khác trong tỉnh, đặt ra thách thức lớn cho công tác ASXH nhằm đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn huyện Vân Canh giai đoạn 2015-2022, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định, với trọng tâm là các chính sách về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội, ưu đãi người có công và phát triển thị trường lao động.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh huyện Vân Canh đang trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời đối mặt với nhiều khó khăn về điều kiện tự nhiên, cơ sở hạ tầng và nguồn lực tài chính. Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần nâng cao chất lượng thực hiện chính sách ASXH, thúc đẩy phát triển bền vững và ổn định xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về công bằng xã hội và ASXH. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết chính sách công: Đánh giá chính sách công là quá trình phân tích, đánh giá hiệu quả, hiệu suất và giá trị của chính sách nhằm cải tiến và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn. Lý thuyết này giúp hiểu rõ mối quan hệ giữa chính trị, thể chế và việc thực hiện chính sách ASXH.

  2. Lý thuyết ASXH và phát triển bền vững: ASXH được xem là quyền cơ bản của con người, là tiêu chí phản ánh trình độ phát triển quốc gia. Hệ thống ASXH gồm ba chức năng chiến lược: phòng ngừa rủi ro, giảm thiểu rủi ro và khắc phục rủi ro, với năm trụ cột chính: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, cứu trợ xã hội và ưu đãi xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: an sinh xã hội, chính sách ASXH, bảo hiểm xã hội, trợ giúp xã hội, ưu đãi xã hội, thị trường lao động, và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách như thể chế nhà nước, nguồn lực tài chính, trình độ nhận thức của người dân và môi trường thực hiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính, bao gồm:

  • Phân tích tài liệu: Tổng hợp, hệ thống hóa các văn bản pháp luật, chính sách, báo cáo và nghiên cứu liên quan đến ASXH tại Việt Nam và huyện Vân Canh.
  • Khảo sát thực địa: Thu thập số liệu thực tế về tình hình thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn huyện từ năm 2015 đến 2022.
  • Phân tích định lượng: Sử dụng số liệu thống kê về tỷ lệ hộ nghèo, số người tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội, tỷ lệ thất nghiệp, thu nhập bình quân để đánh giá hiệu quả thực hiện chính sách.
  • Phân tích định tính: Phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý, người dân thụ hưởng chính sách để hiểu rõ các khó khăn, thuận lợi và nguyên nhân tồn tại.
  • So sánh - đối chiếu: Đối chiếu thực trạng huyện Vân Canh với kinh nghiệm thực hiện chính sách ASXH tại tỉnh Khánh Hòa và các địa phương khác để rút ra bài học và đề xuất giải pháp phù hợp.

Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người dân và cán bộ liên quan, được chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2022, tập trung phân tích các chính sách ASXH chủ yếu như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội và ưu đãi xã hội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hộ nghèo cao và phân bố không đồng đều: Hộ nghèo chiếm khoảng 42,6% dân số huyện, tập trung chủ yếu ở các xã vùng cao, đồng bào dân tộc thiểu số. Thu nhập bình quân tại thị trấn đạt 10,5 triệu đồng/người/năm, trong khi các xã vùng cao chỉ khoảng dưới 4 triệu đồng/người/năm.

  2. Diện bao phủ bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế tăng nhưng chưa đồng đều: Số người tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện tăng nhanh trên toàn quốc, tuy nhiên tại Vân Canh, tỷ lệ tham gia còn thấp do trình độ nhận thức và điều kiện kinh tế hạn chế. Tỷ lệ bao phủ BHYT đạt khoảng 91% dân số toàn tỉnh, nhưng vùng sâu vùng xa vẫn còn nhiều người chưa tiếp cận đầy đủ.

  3. Chính sách trợ giúp xã hội và ưu đãi xã hội được thực hiện nhưng còn hạn chế về nguồn lực: Mức trợ cấp xã hội hàng tháng dao động từ 180.000 đến 720.000 đồng, chưa đáp ứng đủ nhu cầu tối thiểu của các đối tượng bảo trợ xã hội. Các chính sách ưu đãi người có công được thực hiện đầy đủ, góp phần ổn định đời sống và củng cố lòng tin của nhân dân.

  4. Cơ sở hạ tầng và điều kiện tự nhiên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả thực hiện chính sách: Địa hình đồi núi chiếm 85% diện tích, giao thông khó khăn, mùa mưa gây lũ quét và sạt lở đất làm gián đoạn việc tiếp cận dịch vụ xã hội. Hệ thống trường học, trạm y tế còn thiếu đồng bộ, cơ sở vật chất xuống cấp, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do điều kiện kinh tế - xã hội còn khó khăn, nguồn lực tài chính hạn chế, trình độ nhận thức của người dân thấp, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Môi trường tự nhiên phức tạp cũng gây cản trở lớn cho việc triển khai các chính sách ASXH.

So với tỉnh Khánh Hòa, nơi có tỷ lệ hộ nghèo thấp hơn và hệ thống ASXH phát triển đồng bộ, huyện Vân Canh còn nhiều thách thức trong việc huy động nguồn lực và tổ chức thực hiện chính sách. Kinh nghiệm từ Khánh Hòa cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, sự tham gia của cộng đồng và doanh nghiệp, cùng với đầu tư cơ sở hạ tầng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả ASXH.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hộ nghèo theo xã, bảng thống kê số người tham gia BHXH, BHYT qua các năm, và biểu đồ so sánh mức trợ cấp xã hội với mức sống tối thiểu. Các bảng và biểu đồ này giúp minh họa rõ ràng sự phân bố và xu hướng thực hiện chính sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về chính sách ASXH: Triển khai các chương trình truyền thông phù hợp với đặc thù vùng miền, đặc biệt tập trung vào đồng bào dân tộc thiểu số nhằm nâng cao hiểu biết và khuyến khích tham gia BHXH, BHYT. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là UBND huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

  2. Nâng cao năng lực và tinh thần phục vụ của cán bộ thực hiện chính sách ASXH: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng giao tiếp và quản lý cho cán bộ xã, phường, đảm bảo thực hiện chính sách công khai, minh bạch và hiệu quả. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể là Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh phối hợp với UBND huyện.

  3. Tăng cường nguồn lực tài chính cho ASXH: Đẩy mạnh huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng để bổ sung kinh phí cho các chương trình trợ giúp xã hội, ưu đãi người có công và phát triển hạ tầng xã hội. Chủ thể là UBND tỉnh, UBND huyện, thời gian thực hiện theo kế hoạch ngân sách hàng năm.

  4. Phát triển kinh tế gắn với đảm bảo ASXH: Khuyến khích phát triển các ngành nghề phù hợp với điều kiện địa phương như nông nghiệp công nghệ cao, lâm nghiệp bền vững, du lịch sinh thái, tạo việc làm ổn định cho người dân. Đồng thời, hỗ trợ đào tạo nghề và chuyển đổi ngành nghề cho lao động địa phương. Thời gian thực hiện dài hạn, chủ thể là các sở ngành liên quan và UBND huyện.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực hiện chính sách ASXH: Xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử về đối tượng thụ hưởng, minh bạch thông tin và nâng cao hiệu quả giám sát, kiểm tra thực hiện chính sách. Chủ thể là Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với UBND huyện, thời gian triển khai trong 2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách ASXH, từ đó xây dựng và điều chỉnh chính sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Chính trị học, Chính sách công: Cung cấp tài liệu tham khảo khoa học về thực hiện chính sách ASXH tại vùng miền núi, góp phần phát triển nghiên cứu chuyên sâu trong lĩnh vực này.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp xã hội: Hỗ trợ trong việc thiết kế, triển khai các chương trình hỗ trợ cộng đồng, phối hợp với chính quyền địa phương để nâng cao hiệu quả các hoạt động ASXH.

  4. Cộng đồng dân cư và các nhóm đối tượng thụ hưởng chính sách: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong việc tham gia các chính sách ASXH, từ đó chủ động hơn trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách an sinh xã hội là gì?
    Chính sách ASXH là hệ thống các biện pháp của Nhà nước nhằm bảo vệ và hỗ trợ người dân khi gặp rủi ro xã hội như thất nghiệp, ốm đau, già yếu, giúp đảm bảo mức sống tối thiểu và nâng cao chất lượng cuộc sống.

  2. Tại sao huyện Vân Canh cần tập trung thực hiện chính sách ASXH?
    Vân Canh có tỷ lệ hộ nghèo cao (42,6%), phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số sống ở vùng sâu, vùng xa với điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, nên việc thực hiện chính sách ASXH là cần thiết để giảm nghèo, ổn định xã hội và phát triển bền vững.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện chính sách ASXH tại Vân Canh?
    Bao gồm thể chế nhà nước, nguồn lực tài chính, trình độ nhận thức của người dân và môi trường tự nhiên, xã hội. Đặc biệt, địa hình đồi núi và cơ sở hạ tầng hạn chế gây khó khăn trong tiếp cận dịch vụ.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về chính sách ASXH?
    Thông qua các chương trình tuyên truyền, đào tạo, phổ biến chính sách phù hợp với đặc điểm vùng miền, sử dụng ngôn ngữ và hình thức truyền thông dễ hiểu, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức đoàn thể và cộng đồng.

  5. Vai trò của doanh nghiệp trong thực hiện chính sách ASXH tại địa phương là gì?
    Doanh nghiệp có thể tham gia hỗ trợ tài chính, tạo việc làm cho người dân địa phương, phối hợp với chính quyền trong các chương trình phát triển kinh tế và ASXH, góp phần nâng cao đời sống và ổn định xã hội.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách ASXH tại huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định giai đoạn 2015-2022.
  • Phát hiện tỷ lệ hộ nghèo cao, diện bao phủ bảo hiểm xã hội và y tế chưa đồng đều, cơ sở hạ tầng còn nhiều hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện chính sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao nhận thức người dân, tăng cường năng lực cán bộ, huy động nguồn lực tài chính, phát triển kinh tế gắn với ASXH và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các cấp quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng trong việc nâng cao chất lượng thực hiện chính sách ASXH.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH tại địa phương.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả công tác an sinh xã hội, góp phần phát triển bền vững huyện Vân Canh và các vùng miền núi khác.