Nghiên cứu về chiến lược hướng dẫn nghe và ứng dụng tại trường EFL tư nhân ở Việt Nam

• Tác giả: Võ Thị Ngọc Hân
• Người hướng dẫn: Dr. Nguyễn Trường Sa
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi University of Languages and International Studies
• Chuyên ngành: English Teaching Methodology
• Đề tài: Chiến Lược Nghe Hiệu Quả Trong Trường EFL Tư Nhân Tại Việt Nam
• Loại tài liệu: minor thesis
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hanoi

• SUPERVISOR’S REMARKS
• JUDGEMENT OF THE EVALUATION BOARD
• ACKNOWLEDGMENTS
• DECLARATION OF AUTHORITY
• ABSTRACT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. CHAPTER 1: LITERATURE REVIEW
• 1.1. The nature of listening
• 1.2. Significance of listening
• 1.3. Difficulties in listening comprehension
• 1.4. Problems with spoken language
• 1.5. Problems in dealing with sounds
• 1.6. Problems with background knowledge
• 1.7. Problems with mood
• 1.8. Nature of strategies
• 1.9. Categories of listening strategies
• 1.10. Metacognitive listening strategies
• 1.11. Cognitive listening strategies
• 1.12. Social affective strategies
• 1.13. Teachers’ roles in listening
• 1.14. Why listening strategies are taught in the context of classroom
• 1.15. What a teacher does in a listening class
• 1.16. A review of previous researches on teaching/applying listening strategy
• 2. CHAPTER 2: METHODOLOGY OF THE RESEARCH
• 2.1. Think aloud/ Stimulated recall
• 2.2. Data collection procedure
• 2.3. How to use the data to answer the research questions
• 3. CHAPTER 3: RESULTS AND DISCUSSIONS
• 3.1. Teachers’ strategy instructions when teaching listening
• 3.2. Summary of the three teachers’ listening strategy instructions
• 3.3. Learners’ strategy applications when learning listening
• 3.4. Summarize of learners
• 3.5. Teachers’ and learners’ problems
• 4. PART C: CONCLUSION AND IMPLICATIONS
• 4.1. Introduction of this chapter
• 4.2. Implication of the study to practice
• 4.3. Limitation and suggestion for future research
• SUMMARY OF THE RESEARCH
• LIST OF ABBREVIATIONS
• TRANSCRIPTIONS OF CONVENTIONS
• LIST OF TABLES

I. Giới thiệu về chiến lược nghe hiệu quả

Chiến lược nghe hiệu quả trong trường EFL tư nhân tại Việt Nam là một chủ đề quan trọng trong giáo dục tiếng Anh. Chiến lược học tiếng Anh không chỉ giúp học sinh cải thiện kỹ năng nghe mà còn nâng cao khả năng giao tiếp. Theo nghiên cứu, việc áp dụng phương pháp nghe hiệu quả có thể giúp học sinh phát triển kỹ năng nghe một cách tự tin và chủ động hơn. Giáo viên tiếng Anh đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn học sinh sử dụng các chiến lược này. Họ cần phải nhận thức rõ về các kỹ năng nghe mà học sinh cần phát triển và cách thức để truyền đạt chúng một cách hiệu quả. Việc này không chỉ giúp học sinh nắm bắt thông tin tốt hơn mà còn tạo ra một môi trường học tập tích cực.

1.1. Tầm quan trọng của kỹ năng nghe

Kỹ năng nghe là một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong việc học tiếng Anh. Theo Richards và Renadya (2002), "không có sự hiểu biết về đầu vào ở mức độ phù hợp, bất kỳ việc học nào cũng không thể bắt đầu". Điều này cho thấy rằng nghe hiệu quả tiếng Anh là nền tảng cho việc phát triển các kỹ năng ngôn ngữ khác. Học sinh cần phải có khả năng lắng nghe để có thể tham gia vào các cuộc hội thoại và hiểu được nội dung mà người khác truyền đạt. Việc phát triển kỹ năng nghe không chỉ giúp học sinh trong việc học tập mà còn trong cuộc sống hàng ngày, nơi mà giao tiếp bằng tiếng Anh ngày càng trở nên phổ biến.

II. Các chiến lược nghe trong lớp học EFL

Trong bối cảnh trường EFL tại Việt Nam, việc áp dụng các chiến lược giảng dạy là rất cần thiết. Nghiên cứu cho thấy rằng giáo viên tiếng Anh thường sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để hướng dẫn học sinh. Tuy nhiên, không phải tất cả các chiến lược đều được áp dụng một cách hiệu quả. Học sinh thường chỉ quen thuộc với các chiến lược cognitive và social-affective. Điều này dẫn đến việc họ gặp khó khăn trong việc kiểm soát quá trình nghe và xây dựng tinh thần học tập tích cực. Việc hiểu rõ về các phương pháp nghe hiệu quả sẽ giúp giáo viên điều chỉnh cách giảng dạy của mình để phù hợp hơn với nhu cầu của học sinh.

2.1. Phân loại các chiến lược nghe

Các chiến lược nghe có thể được phân loại thành ba nhóm chính: metacognitive, cognitive, và social-affective. Metacognitive strategies giúp học sinh theo dõi và điều chỉnh quá trình nghe của mình. Cognitive strategies liên quan đến việc xử lý thông tin và xây dựng ý nghĩa từ những gì nghe được. Cuối cùng, social-affective strategies giúp học sinh tương tác với nhau và giảm bớt căng thẳng trong quá trình học. Việc áp dụng đồng bộ các chiến lược này sẽ tạo ra một môi trường học tập tích cực và hiệu quả hơn cho học sinh.

III. Thách thức trong việc áp dụng chiến lược nghe

Mặc dù có nhiều chiến lược nghe hiệu quả được đề xuất, nhưng việc áp dụng chúng trong lớp học EFL vẫn gặp nhiều thách thức. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc nhận diện từ vựng mới, tốc độ nói nhanh và áp lực tâm lý. Những vấn đề này có thể dẫn đến việc học sinh không thể tiếp thu thông tin một cách hiệu quả. Theo Siegel (2013), "nghe được coi là một trong những kỹ năng khó khăn nhất trong bốn kỹ năng ngôn ngữ". Điều này cho thấy rằng việc phát triển kỹ năng nghe cần có sự hỗ trợ từ giáo viên và một môi trường học tập tích cực.

3.1. Các vấn đề phổ biến trong kỹ năng nghe

Các vấn đề phổ biến mà học sinh gặp phải khi học nghe bao gồm tốc độ nói, sự phân tâm và không nhận diện được từ đã biết. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng nghe mà còn làm giảm động lực học tập của học sinh. Để khắc phục những khó khăn này, giáo viên cần phải áp dụng các phương pháp nghe hiệu quả và tạo ra các hoạt động thực hành phù hợp. Việc này không chỉ giúp học sinh cải thiện kỹ năng nghe mà còn nâng cao sự tự tin trong giao tiếp.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, việc học tiếng Anh tại Việt Nam ngày càng trở nên thiết yếu, đặc biệt là kỹ năng nghe – một trong những kỹ năng quan trọng nhất trong giao tiếp. Theo báo cáo của ngành, tại Thành phố Hồ Chí Minh – trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước – có khoảng 300 trung tâm Anh ngữ tư nhân hoạt động, thu hút đa dạng đối tượng học viên với mục tiêu nâng cao năng lực tiếng Anh phục vụ công việc và giao tiếp. Tuy nhiên, nhiều học viên tại các trung tâm này vẫn gặp khó khăn trong việc phát triển kỹ năng nghe, dẫn đến hiệu quả học tập chưa cao. Nghiên cứu này được thực hiện tại một trung tâm Anh ngữ tư nhân ở quận 12, TP. Hồ Chí Minh, nhằm điều tra cách thức hướng dẫn và áp dụng các chiến lược nghe trong lớp học tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai (EFL).

Mục tiêu chính của nghiên cứu là làm rõ cách giáo viên hướng dẫn chiến lược nghe và cách học viên áp dụng các chiến lược này trong thực tế học tập, đồng thời xác định những khó khăn, thách thức trong quá trình dạy và học. Nghiên cứu tập trung vào chương trình giao tiếp tiếng Anh, với phạm vi thời gian thu thập dữ liệu trong năm 2014. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy kỹ năng nghe tại các trung tâm Anh ngữ tư nhân, góp phần cải thiện hiệu quả học tập của học viên và hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng chính sách đào tạo phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba nhóm chiến lược nghe chính:

• Chiến lược siêu nhận thức (Metacognitive strategies): Bao gồm việc chuẩn bị, giám sát và đánh giá quá trình nghe, giúp người học tự điều chỉnh và kiểm soát việc học của mình.
• Chiến lược nhận thức (Cognitive strategies): Liên quan trực tiếp đến các bước xử lý thông tin nghe như nhận diện từ vựng, dự đoán ý nghĩa, phân tích cấu trúc câu.
• Chiến lược xã hội – cảm xúc (Social-affective strategies): Tập trung vào việc tương tác, hợp tác với người khác và kiểm soát cảm xúc để giảm căng thẳng, tăng động lực học tập.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng đề cập đến các khái niệm chuyên ngành như quá trình nghe gồm ba giai đoạn: nhận thức, phân tích và sử dụng thông tin; các khó khăn trong nghe như tốc độ nói, phát âm, vốn từ vựng và tâm trạng người học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính với hai công cụ chính:

• Quan sát lớp học: Ghi âm và ghi chép quá trình giảng dạy và học tập của ba giáo viên và ba học viên trong các lớp giao tiếp tiếng Anh.
• Phương pháp hồi tưởng kích thích (Stimulated recall): Phỏng vấn sâu ngay sau buổi học, sử dụng băng ghi âm để giúp người tham gia nhớ lại và giải thích các chiến lược đã sử dụng.

Cỡ mẫu gồm 3 giáo viên có kinh nghiệm từ 2 đến 12 năm và 3 học viên với trình độ từ sơ cấp đến trung cấp, được chọn theo tiêu chí học viên tích cực và có mục tiêu học tập rõ ràng. Thời gian thu thập dữ liệu kéo dài trong ba đợt quan sát và ba đợt phỏng vấn hồi tưởng trong năm 2014. Phân tích dữ liệu dựa trên danh mục các chiến lược nghe được chuẩn hóa, nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu về cách hướng dẫn, áp dụng và những khó khăn gặp phải.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Sự khác biệt trong cách hướng dẫn chiến lược nghe của giáo viên:

   • Giáo viên 1 ưu tiên hướng dẫn chiến lược siêu nhận thức, tập trung vào việc giúp học viên tự chuẩn bị, giám sát và đánh giá quá trình nghe.
   • Giáo viên 2 chủ yếu sử dụng chiến lược nhận thức, tập trung cung cấp kiến thức từ vựng, ngữ pháp và kỹ năng nhận diện âm thanh cho học viên trình độ sơ cấp.
   • Giáo viên 3 kết hợp cả ba loại chiến lược, điều chỉnh linh hoạt theo trình độ và yêu cầu bài học.

2. Học viên chủ yếu áp dụng chiến lược nhận thức và xã hội – cảm xúc, ít sử dụng chiến lược siêu nhận thức:

   • Tất cả ba học viên đều sử dụng các chiến lược nhận thức như chuẩn bị kiến thức nền, nhận diện từ khóa, dự đoán ý nghĩa.
   • Học viên năng động hơn (L1 và L3) có khả năng áp dụng chiến lược xã hội – cảm xúc tốt hơn, như giữ bình tĩnh, tương tác với giáo viên và bạn học.
   • Tuy nhiên, các học viên đều chưa chủ động trong việc chuẩn bị, giám sát và đánh giá quá trình nghe, dẫn đến việc học chưa hiệu quả.

3. Khó khăn trong việc áp dụng chiến lược nghe:

   • Học viên gặp khó khăn về phát âm, tốc độ nói nhanh và các biến thể âm thanh trong tiếng Anh, ảnh hưởng đến khả năng nhận diện và hiểu nội dung.
   • Tâm lý học viên thường bị căng thẳng, thiếu tự tin, đặc biệt là học viên trình độ thấp, dẫn đến thái độ học tập thụ động.
   • Việc thiếu kiến thức về lý thuyết chiến lược nghe khiến học viên không nhận thức được tầm quan trọng của việc tự điều chỉnh quá trình học.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự không đồng nhất giữa cách giáo viên hướng dẫn và cách học viên áp dụng chiến lược nghe, đặc biệt là sự thiếu hụt trong việc sử dụng chiến lược siêu nhận thức. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy học viên thường sử dụng chiến lược nghe một cách tự động, thiếu ý thức và chưa được hướng dẫn bài bản. Việc giáo viên 2 tập trung vào chiến lược nhận thức cho học viên trình độ thấp là hợp lý nhưng cần có sự bổ sung chiến lược siêu nhận thức để nâng cao hiệu quả học tập.

Các khó khăn về phát âm và tâm lý học viên cũng được xác nhận là những rào cản lớn trong quá trình nghe hiểu, đồng thời ảnh hưởng đến việc áp dụng chiến lược. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tần suất sử dụng các loại chiến lược của từng học viên và giáo viên, cũng như bảng tổng hợp các khó khăn gặp phải theo từng nhóm chiến lược.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường hướng dẫn lý thuyết về chiến lược nghe cho học viên:
   Giáo viên cần dành thời gian giải thích và hướng dẫn cụ thể về các loại chiến lược nghe, đặc biệt là chiến lược siêu nhận thức, giúp học viên nhận thức và tự điều chỉnh quá trình học. Thời gian thực hiện: trong mỗi khóa học; Chủ thể: giáo viên và nhà trường.

2. Phát triển các lớp học bổ trợ về phát âm và kỹ năng nhận diện âm thanh:
   Trung tâm nên tổ chức các lớp chuyên sâu về phát âm, luyện nghe các giọng Anh khác nhau để cải thiện khả năng nhận diện âm thanh của học viên. Thời gian thực hiện: hàng quý; Chủ thể: nhà trường phối hợp giáo viên chuyên môn.

3. Khuyến khích học viên xây dựng thái độ tích cực và kỹ năng tự học:
   Học viên cần được hướng dẫn cách lập kế hoạch học tập, giám sát và đánh giá tiến bộ cá nhân, đồng thời được hỗ trợ giảm căng thẳng và tăng động lực học tập thông qua các hoạt động tương tác. Thời gian thực hiện: liên tục trong quá trình học; Chủ thể: giáo viên và học viên.

4. Tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường, giáo viên và học viên:
   Nhà trường cần tạo điều kiện về thời gian và tài nguyên để giáo viên có thể hướng dẫn chiến lược nghe hiệu quả, đồng thời khuyến khích học viên chủ động tham gia và phản hồi về quá trình học. Thời gian thực hiện: dài hạn; Chủ thể: ban quản lý trung tâm, giáo viên, học viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên tiếng Anh tại các trung tâm tư nhân:
   Giúp hiểu rõ hơn về cách hướng dẫn và áp dụng chiến lược nghe, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nghe.

2. Học viên tiếng Anh trình độ sơ cấp đến trung cấp:
   Nhận thức được tầm quan trọng của các chiến lược nghe và cách áp dụng chúng để cải thiện kỹ năng nghe.

3. Nhà quản lý giáo dục và các trung tâm Anh ngữ:
   Có cơ sở để xây dựng chương trình đào tạo, tổ chức các lớp bổ trợ phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo kỹ năng nghe.

4. Nghiên cứu sinh và học viên cao học chuyên ngành giảng dạy tiếng Anh:
   Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến chiến lược học tập và kỹ năng nghe.

Câu hỏi thường gặp

1. Chiến lược siêu nhận thức là gì và tại sao quan trọng trong học nghe?
   Chiến lược siêu nhận thức bao gồm việc chuẩn bị, giám sát và đánh giá quá trình nghe, giúp người học tự điều chỉnh và nâng cao hiệu quả học tập. Ví dụ, học viên biết cách theo dõi sự tập trung của mình và điều chỉnh khi bị phân tâm sẽ nghe hiểu tốt hơn.

2. Tại sao học viên thường không áp dụng chiến lược siêu nhận thức dù giáo viên đã hướng dẫn?
   Nguyên nhân chính là do thiếu nhận thức về tầm quan trọng của chiến lược này và thói quen học thụ động. Học viên thường chỉ tập trung vào việc hoàn thành bài tập mà không chủ động kiểm soát quá trình học.

3. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng phát âm và nhận diện âm thanh trong nghe?
   Học viên nên luyện tập thường xuyên với các bài nghe đa dạng giọng nói, tham gia các lớp học phát âm chuyên sâu và sử dụng các công cụ hỗ trợ như phần mềm luyện nghe. Ví dụ, luyện nghe các đoạn hội thoại với giọng Anh-Mỹ và Anh-Anh giúp làm quen với sự khác biệt âm thanh.

4. Vai trò của chiến lược xã hội – cảm xúc trong học nghe là gì?
   Chiến lược này giúp học viên giảm căng thẳng, tăng động lực và tạo môi trường học tập tích cực thông qua tương tác với giáo viên và bạn bè, từ đó nâng cao hiệu quả nghe hiểu.

5. Làm sao để giáo viên có thể hướng dẫn chiến lược nghe hiệu quả trong lớp học?
   Giáo viên cần kết hợp lý thuyết và thực hành, tạo điều kiện cho học viên thực hành các chiến lược trong các bài tập nghe, đồng thời khuyến khích học viên tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học của mình.

Kết luận

• Nghiên cứu làm rõ sự khác biệt trong cách giáo viên hướng dẫn và học viên áp dụng các chiến lược nghe tại một trung tâm Anh ngữ tư nhân ở TP. Hồ Chí Minh.
• Học viên chủ yếu sử dụng chiến lược nhận thức và xã hội – cảm xúc, trong khi chiến lược siêu nhận thức chưa được áp dụng hiệu quả.
• Các khó khăn chính gồm phát âm, tốc độ nói nhanh và thái độ học tập thụ động ảnh hưởng đến kết quả nghe hiểu.
• Đề xuất các giải pháp đồng bộ từ nhà trường, giáo viên và học viên nhằm nâng cao hiệu quả dạy và học kỹ năng nghe.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các lớp bổ trợ phát âm, hướng dẫn chiến lược nghe bài bản và tăng cường tương tác trong lớp học.

Hành động ngay hôm nay: Các giáo viên và nhà quản lý giáo dục nên áp dụng các khuyến nghị trong nghiên cứu để cải thiện chất lượng giảng dạy kỹ năng nghe, đồng thời khuyến khích học viên chủ động áp dụng chiến lược siêu nhận thức nhằm nâng cao hiệu quả học tập.