Cơ Sở Lý Luận Về Chi Phí Sản Xuất và Tính Giá Thành Sản Phẩm Trong Doanh Nghiệp

Chi phí sản xuất là toàn bộ hao phí mà doanh nghiệp tiêu dùng trong một kỳ để thực hiện quá trình sản xuất. Nó bao gồm các yếu tố như chi phí nguyên vật liệu, nhân công, khấu hao tài sản cố định và các chi phí dịch vụ mua ngoài. Bản chất của chi phí sản xuất là sự dịch chuyển vốn vào sản phẩm. Việc quản lý tốt chi phí sản xuất giúp doanh nghiệp kiểm soát được giá thành sản phẩm.

Giá thành sản phẩm là biểu hiện bằng tiền của các hao phí về lao động sống và lao động vật hóa liên quan đến khối lượng công việc, sản phẩm đã hoàn thành trong kỳ. Giá thành phản ánh chi phí sản xuất được kết tinh trong sản phẩm. Do đó, việc xác định và tập hợp chi phí sản xuất chính xác là yếu tố quan trọng để tính đúng giá thành sản phẩm. Theo tài liệu gốc, "Giá thành sản phẩm là biểu hiện bằng tiền của các khoản hao phí về lao động sống và lao động vật hóa có liên quan đến khối lƣợng công việc, sản phẩm đã hoàn thành trong kỳ."

Phân loại theo yếu tố chi phí chia chi phí sản xuất thành: chi phí nguyên liệu, vật liệu, chi phí nhân công, chi phí khấu hao tài sản cố định, chi phí dịch vụ mua ngoài và chi phí khác bằng tiền. Cách phân loại này hữu ích cho quản lý vi mô và vĩ mô, giúp doanh nghiệp nắm bắt được cơ cấu chi phí và đưa ra các quyết định điều chỉnh phù hợp. Ví dụ, chi phí nhân công bao gồm lương và các khoản trích theo lương của người lao động.

Phân loại theo công dụng kinh tế chia chi phí sản xuất thành: chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung. Cách phân loại này phục vụ cho việc quản lý chi phí theo định mức, dự toán chi phí và cung cấp số liệu cho việc tính giá thành sản xuất. Chi phí sản xuất chung bao gồm chi phí nhân viên phân xưởng, chi phí vật liệu, chi phí dụng cụ sản xuất, chi phí khấu hao TSCĐ, chi phí dịch vụ mua ngoài và chi phí bằng tiền khác.

Phân loại chi phí theo mối quan hệ với sản lượng sản xuất chia chi phí thành chi phí cố định và chi phí biến đổi. Chi phí biến đổi thay đổi tỷ lệ thuận với sản lượng (ví dụ: chi phí nguyên vật liệu trực tiếp). Chi phí cố định không thay đổi khi sản lượng thay đổi trong một phạm vi nhất định (ví dụ: chi phí khấu hao TSCĐ theo phương pháp bình quân). Cách phân loại này quan trọng trong quản trị kinh doanh, phân tích điểm hòa vốn và ra quyết định quản lý.

Phương pháp giản đơn được áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất một loại sản phẩm duy nhất hoặc một số ít sản phẩm có quy trình sản xuất đơn giản. Ưu điểm của phương pháp này là dễ tính toán và áp dụng. Tuy nhiên, nó không phù hợp với các doanh nghiệp có nhiều loại sản phẩm hoặc quy trình sản xuất phức tạp.

Phương pháp phân bước được sử dụng trong các doanh nghiệp có quy trình sản xuất liên tục qua nhiều giai đoạn (phân xưởng). Giá thành được tính cho từng giai đoạn sản xuất. Phương pháp này giúp theo dõi và kiểm soát chi phí ở từng giai đoạn, từ đó đưa ra các biện pháp cải tiến phù hợp.

Phương pháp định mức sử dụng các định mức chi phí để tính giá thành sản phẩm. Định mức được xây dựng dựa trên các tiêu chuẩn kỹ thuật, định mức lao động và định mức vật tư. Phương pháp này giúp kiểm soát chi phí, đánh giá hiệu quả sử dụng các nguồn lực và phát hiện các sai lệch so với định mức.

Đối tượng tập hợp chi phí sản xuất là phạm vi, giới hạn mà chi phí sản xuất cần phải tập hợp nhằm đáp ứng yêu cầu kiểm tra, giám sát chi phí sản xuất và phục vụ công tác tính giá thành sản phẩm. Đối tượng có thể là từng loại sản phẩm, dịch vụ, phân xưởng, bộ phận hoặc toàn bộ quy trình sản xuất. Việc xác định đúng đối tượng là yếu tố tiên quyết để đảm bảo tính chính xác của việc tập hợp và phân bổ chi phí.

Sau khi xác định đối tượng, chi phí được tập hợp theo từng đối tượng tương ứng. Các chi phí trực tiếp được ghi nhận trực tiếp vào đối tượng, còn các chi phí gián tiếp cần được phân bổ theo các tiêu thức phù hợp (ví dụ: theo số giờ máy, số giờ lao động trực tiếp, hoặc theo doanh thu). Việc tập hợp chi phí cần đảm bảo tính đầy đủ, chính xác và kịp thời.

Chi phí sản xuất chung (CPSXC) là các chi phí phát sinh tại bộ phận sản xuất nhưng không thể trực tiếp gắn liền với một sản phẩm cụ thể. Việc phân bổ CPSXC cần được thực hiện một cách hợp lý để đảm bảo tính chính xác của giá thành. Các tiêu chí phân bổ phổ biến bao gồm: số giờ máy, số giờ lao động trực tiếp, chi phí nguyên vật liệu trực tiếp hoặc doanh thu.

Lập kế hoạch chi phí sản xuất là bước đầu tiên trong quá trình quản lý chi phí. Kế hoạch chi phí cần dựa trên dự báo sản lượng, định mức tiêu hao vật tư, định mức lao động và các yếu tố khác. Kế hoạch chi phí là cơ sở để theo dõi, so sánh và đánh giá hiệu quả quản lý chi phí.

Việc kiểm soát chi phí thực tế cần được thực hiện thường xuyên, liên tục. Chi phí thực tế cần được so sánh với kế hoạch để phát hiện các sai lệch. Phân tích nguyên nhân sai lệch giúp doanh nghiệp xác định các vấn đề và đưa ra các biện pháp khắc phục kịp thời.

Có nhiều giải pháp để giảm chi phí sản xuất, bao gồm: tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu lãng phí vật tư, nâng cao năng suất lao động, cải thiện quản lý hàng tồn kho, đàm phán giá tốt với nhà cung cấp, và áp dụng các công nghệ sản xuất tiên tiến.

Trong ngành may mặc, chi phí nguyên vật liệu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí sản xuất. Do đó, việc quản lý chặt chẽ chi phí nguyên vật liệu (ví dụ: bằng cách áp dụng phương pháp FIFO hoặc LIFO) là rất quan trọng. Ngoài ra, việc cải thiện năng suất lao động và giảm thiểu lãng phí trong quá trình sản xuất cũng góp phần giảm chi phí.

Một doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ đã thành công trong việc giảm chi phí sản xuất bằng cách đầu tư vào máy móc thiết bị hiện đại, cải thiện quy trình sản xuất và áp dụng hệ thống quản lý chất lượng toàn diện. Nhờ đó, doanh nghiệp đã giảm được chi phí nguyên vật liệu, chi phí nhân công và chi phí sản xuất chung.