Tổng quan nghiên cứu

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (BPTNMT) là một trong những bệnh lý hô hấp phổ biến, có tỷ lệ mắc và tử vong cao trên toàn cầu. Theo ước tính, tần suất BPTNMT ở người trên 40 tuổi dao động từ 4,9% đến 10,9% tùy khu vực, với dự báo sẽ trở thành nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ ba vào năm 2020. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh này ở nhóm tuổi trên 40 là khoảng 4,2%, trong đó nam giới chiếm tỷ lệ cao hơn nữ giới. BPTNMT không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống (CLCS) của người bệnh, gây ra gánh nặng kinh tế và xã hội lớn.

Nghiên cứu này được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nam Định trong giai đoạn từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2017, nhằm mục tiêu mô tả thực trạng chất lượng cuộc sống của người mắc BPTNMT và xác định các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến CLCS của họ. Đối tượng nghiên cứu gồm 90 người bệnh được chẩn đoán BPTNMT đang điều trị tại khoa Nội của bệnh viện. Việc đánh giá CLCS được thực hiện bằng bộ câu hỏi SF-36, một công cụ đo lường toàn diện về sức khỏe thể chất và tinh thần.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về tình trạng CLCS của người bệnh BPTNMT tại địa phương, từ đó hỗ trợ xây dựng các chương trình can thiệp điều dưỡng phù hợp nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và hiệu quả điều trị cho nhóm đối tượng này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết chất lượng cuộc sống (Quality of Life - QoL): Định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh sức khỏe là trạng thái thoải mái hoàn toàn về thể chất, tinh thần và xã hội, không chỉ đơn thuần là không có bệnh tật. CLCS được hiểu là sự cảm nhận của cá nhân về tình trạng hiện tại của mình theo chuẩn mực văn hóa và xã hội.

  • Mô hình đánh giá sức khỏe SF-36: Bộ câu hỏi SF-36 gồm 36 câu hỏi đánh giá 8 lĩnh vực sức khỏe, bao gồm sức khỏe thể chất, tinh thần, hoạt động xã hội, cảm nhận đau đớn, và các hạn chế do thể chất và tinh thần gây ra. Điểm số được tính từ 0 đến 100, điểm càng cao phản ánh CLCS càng tốt.

  • Lý thuyết hỗ trợ xã hội: Hỗ trợ xã hội được xem là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý và CLCS của người bệnh mạn tính, bao gồm sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè và cộng đồng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chất lượng cuộc sống, sức khỏe thể chất, sức khỏe tinh thần, mức độ khó thở, mức độ mệt mỏi, và sự hỗ trợ xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang.

  • Đối tượng nghiên cứu: 90 người bệnh BPTNMT đang điều trị tại khoa Nội, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nam Định từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2017. Tiêu chuẩn chọn mẫu là người bệnh có khả năng giao tiếp và đồng ý tham gia, loại trừ những người có tình trạng sức khỏe nghiêm trọng không thể trả lời câu hỏi.

  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ người bệnh đáp ứng tiêu chí trong thời gian nghiên cứu.

  • Công cụ thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp sử dụng bộ câu hỏi SF-36 phiên bản 2 để đánh giá chất lượng cuộc sống, bộ câu hỏi hỗ trợ xã hội của Zimet, thang điểm đo khó thở và mệt mỏi.

  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS phiên bản 16. Phân tích mô tả các biến nhân khẩu học, bệnh kèm theo, mức độ khó thở, mệt mỏi, hỗ trợ xã hội và CLCS bằng tần suất, tỷ lệ, trung bình và độ lệch chuẩn. Kiểm định mối liên quan giữa các biến bằng test Fisher’s exact với mức ý nghĩa p < 0,05.

  • Đạo đức nghiên cứu: Đảm bảo quyền tự nguyện tham gia, bảo mật thông tin và không gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Nhóm tuổi ≥ 60 chiếm 91,1%, nam giới chiếm 81,1%, trình độ học vấn chủ yếu từ THCS trở xuống (73,3%), phần lớn đã kết hôn (78,9%). Nghề nghiệp chủ yếu là nông dân (67,8%).

  2. Thực trạng chất lượng cuộc sống:

    • 53,3% người bệnh có CLCS ở mức trung bình kém, 38,9% ở mức trung bình khá, không có đối tượng nào đạt mức khá hoặc tốt.
    • Sức khỏe tinh thần trung bình kém chiếm 65,6%, sức khỏe thể chất trung bình khá chiếm 51,1%, chỉ 2,2% ở mức khá tốt.
    • Hoạt động thể chất bị hạn chế rõ rệt, đặc biệt với các hoạt động mạnh như chạy, nâng vật nặng (điểm trung bình 21,95/100) và đi bộ hơn 1 km (21,67/100).

  3. Mức độ khó thở và mệt mỏi:

    • 57,8% người bệnh có mức độ khó thở từ độ 3 trở lên.
    • 66,7% cảm thấy mệt mỏi ở mức trung bình, 30% mệt mỏi kinh khủng.

  4. Hỗ trợ xã hội: 62,2% nhận được sự hỗ trợ xã hội ở mức vừa phải, 30% ở mức cao, 7,8% ở mức thấp.

  5. Mối liên quan giữa các yếu tố và chất lượng cuộc sống:

    • Hỗ trợ xã hội có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến CLCS (p < 0,01). Người có hỗ trợ xã hội vừa và cao có tỷ lệ CLCS trung bình khá cao hơn nhóm hỗ trợ thấp.
    • Mức độ khó thở và mệt mỏi cũng có mối liên quan có ý nghĩa với CLCS (p < 0,001 và p < 0,01). Người khó thở nặng và mệt mỏi kinh khủng có CLCS thấp hơn.
    • Các yếu tố như giới tính, tuổi, nghề nghiệp, tình trạng hôn nhân, bệnh kèm theo và thời gian mắc bệnh không có sự khác biệt ý nghĩa thống kê với CLCS.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước cho thấy người bệnh BPTNMT thường có chất lượng cuộc sống trung bình đến thấp, đặc biệt là sức khỏe thể chất và tinh thần bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tỷ lệ người cao tuổi và nam giới cao phản ánh nhóm đối tượng dễ bị ảnh hưởng do phơi nhiễm với các yếu tố nguy cơ như hút thuốc và môi trường làm việc ô nhiễm.

Hỗ trợ xã hội được xác định là yếu tố quan trọng giúp cải thiện CLCS, đồng thời mức độ khó thở và mệt mỏi là những triệu chứng chính làm giảm khả năng hoạt động và tinh thần của người bệnh. Các biểu đồ và bảng số liệu minh họa rõ ràng sự phân bố điểm số SF-36 theo từng nhóm mức độ khó thở, mệt mỏi và hỗ trợ xã hội, giúp trực quan hóa mối quan hệ giữa các yếu tố này với CLCS.

Việc không tìm thấy sự khác biệt ý nghĩa giữa CLCS với các yếu tố nhân khẩu học và bệnh kèm theo có thể do cỡ mẫu hạn chế và đặc điểm địa phương nghiên cứu. Tuy nhiên, kết quả vẫn cung cấp cơ sở khoa học để tập trung vào các can thiệp nâng cao hỗ trợ xã hội và kiểm soát triệu chứng khó thở, mệt mỏi nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chương trình hỗ trợ xã hội cho người bệnh BPTNMT

    • Xây dựng các nhóm hỗ trợ cộng đồng, gia đình và bạn bè để cung cấp sự hỗ trợ tinh thần và vật chất.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ người bệnh nhận được hỗ trợ xã hội ở mức vừa và cao lên trên 70% trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bệnh viện, các tổ chức xã hội và chính quyền địa phương.

  2. Phát triển các can thiệp điều dưỡng tập trung giảm khó thở và mệt mỏi

    • Áp dụng các kỹ thuật thở, tập luyện thể lực phù hợp và tư vấn dinh dưỡng.
    • Mục tiêu: Giảm tỷ lệ người bệnh khó thở độ 3,4 xuống dưới 40% trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Khoa Nội, điều dưỡng chuyên khoa hô hấp.

  3. Tổ chức các chương trình giáo dục sức khỏe nâng cao nhận thức về bệnh và cách quản lý

    • Tập trung vào nhóm người cao tuổi và nam giới, đặc biệt những người có trình độ học vấn thấp.
    • Mục tiêu: Tăng kiến thức về bệnh và tự chăm sóc lên 80% người bệnh trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Bệnh viện, trung tâm y tế dự phòng.

  4. Xây dựng hệ thống theo dõi và đánh giá chất lượng cuộc sống định kỳ

    • Sử dụng bộ câu hỏi SF-36 và các thang đo liên quan để đánh giá tiến triển và hiệu quả can thiệp.
    • Mục tiêu: Đánh giá CLCS ít nhất 2 lần/năm cho người bệnh BPTNMT.
    • Chủ thể thực hiện: Bệnh viện, các cơ sở y tế tuyến dưới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các bác sĩ và điều dưỡng chuyên khoa hô hấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ hơn về ảnh hưởng của BPTNMT đến chất lượng cuộc sống, từ đó cải thiện chăm sóc và tư vấn cho người bệnh.

  2. Nhà quản lý y tế và chính sách công

    • Lợi ích: Cơ sở dữ liệu thực tiễn để xây dựng các chương trình can thiệp và chính sách hỗ trợ người bệnh BPTNMT tại địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực y tế công cộng và điều dưỡng

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, công cụ đánh giá và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về bệnh mạn tính và chất lượng cuộc sống.

  4. Người bệnh và gia đình người bệnh BPTNMT

    • Lợi ích: Nắm bắt được các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, từ đó chủ động tham gia các hoạt động hỗ trợ và quản lý bệnh hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng cuộc sống?
    BPTNMT làm giảm sức khỏe thể chất và tinh thần, gây khó thở, mệt mỏi, hạn chế hoạt động hàng ngày và ảnh hưởng đến tâm lý, dẫn đến chất lượng cuộc sống trung bình đến thấp.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng cuộc sống của người bệnh BPTNMT?
    Hỗ trợ xã hội, mức độ khó thở và mệt mỏi là những yếu tố có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống, trong đó hỗ trợ xã hội giúp cải thiện tinh thần và khả năng thích nghi.

  3. Công cụ SF-36 được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    SF-36 gồm 36 câu hỏi đánh giá 8 lĩnh vực sức khỏe, cho điểm từ 0 đến 100, giúp đo lường toàn diện sức khỏe thể chất và tinh thần của người bệnh trong 4 tuần gần nhất.

  4. Làm thế nào để cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh BPTNMT?
    Cần tăng cường hỗ trợ xã hội, kiểm soát triệu chứng khó thở và mệt mỏi, giáo dục sức khỏe và xây dựng các chương trình chăm sóc điều dưỡng phù hợp.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Nam Định, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các địa phương có đặc điểm tương tự.

Kết luận

  • Người bệnh BPTNMT tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nam Định chủ yếu là nam giới cao tuổi, có trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp nông dân.
  • Chất lượng cuộc sống chung của người bệnh chủ yếu ở mức trung bình kém, với sức khỏe thể chất và tinh thần bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
  • Hỗ trợ xã hội, mức độ khó thở và mệt mỏi là các yếu tố liên quan có ý nghĩa thống kê đến chất lượng cuộc sống.
  • Các can thiệp tập trung nâng cao hỗ trợ xã hội và giảm triệu chứng khó thở, mệt mỏi cần được ưu tiên triển khai.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để phát triển các chương trình chăm sóc điều dưỡng và chính sách y tế phù hợp tại địa phương.

Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh BPTNMT.