Bộ Giáo Dục và Đào Tạo: Hoàn Thiện Cơ Chế Cấp Phát và Kiểm Soát Thanh Toán Ngân Sách Nhà Nước

NSNN được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm. Nó là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất, có phần thu và phần chi. Ngân sách phải được cân đối theo nguyên tắc tổng số thu từ thuế, phí, lệ phí phải lớn hơn tổng số chi thường xuyên và góp phần tích lũy vào chi đầu tư phát triển. Trường hợp bội chi, số bội chi phải nhỏ hơn số chi đầu tư phát triển, tiến tới cân bằng thu chi ngân sách.

Ngân sách Trung ương bao gồm chi đầu tư phát triển (xây dựng hạ tầng, hỗ trợ doanh nghiệp), chi thường xuyên (giáo dục, y tế, quốc phòng), chi trả nợ, chi viện trợ, chi cho vay, chi bổ sung quỹ dự trữ, chi bổ sung cho ngân sách địa phương. Ngân sách địa phương tương tự, nhưng tập trung vào các công trình và hoạt động do địa phương quản lý. Nguồn thu chủ yếu từ nền kinh tế qua các sắc thuế, phí, lệ phí để chi cho mục tiêu phát triển kinh tế- xã hội, giữ vững an ninh quốc phòng, chi cho các chính sách xã hội, các nhu cầu chi công cộng, an sinh cộng đồng.

Chi NSNN chỉ được thực hiện khi có đủ các điều kiện: đã có trong dự toán NSNN được giao (trừ một số trường hợp đặc biệt), đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cấp có thẩm quyền quy định, đã được Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách hoặc người được ủy quyền quyết định chi. Đối với đầu tư xây dựng cơ bản, mua sắm trang thiết bị, phải qua đấu thầu hoặc thẩm định giá theo quy định. Các khoản chi thường xuyên được chia đều trong năm; các khoản chi thời vụ hoặc không thường xuyên phải thực hiện theo dự toán quý.

Cơ quan Tài chính có trách nhiệm thẩm tra việc phân bổ dự toán, đảm bảo tổng số dự toán giao cho các đơn vị không vượt quá dự toán được cấp có thẩm quyền giao. Đồng thời, bố trí nguồn để đáp ứng các nhu cầu chi. Kho Bạc Nhà Nước (KBNN) thực hiện thanh toán, chi trả các khoản chi NSNN căn cứ vào dự toán, quyết định chi của Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách và tính hợp pháp của chứng từ. KBNN có quyền từ chối các khoản chi không đủ điều kiện. Thủ trưởng KBNN chịu trách nhiệm về các quyết định thanh toán hoặc từ chối thanh toán.

KBNN là cơ quan tài chính thực hiện quản lý tài chính nhà nước. Theo đó, quản lý kho quỹ của bộ máy nhà nước này, quản lý tài chính chung của nhà nước (NSNN, tín dụng nhà nước, dự trữ nhà nước); tài chính của các đơn vị hành chính, sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước. KBNN là một hệ thống tổ chức có nhiệm vụ chấp hành, đôn đốc việc chấp hành các hoạt động tài chính của nhà nước, giúp chính quyền quản lý các quỹ tiền tệ, tài sản của nhà nước, trong đó quỹ ngân sách nhà nước là bộ phận chủ yếu và có giá trị lớn nhất. KBNN có trách nhiệm giải quyết các chi tiêu công, tập trung các khoản thu thuế và thu khác về quỹ NSNN.

KBNN là tổ chức trực thuộc Bộ Tài chính, có 3 chức năng chủ yếu: quản lý nhà nước về quỹ NSNN, các quỹ tài chính nhà nước và các quỹ khác của Nhà nước được giao theo quy định của pháp luật; thực hiện tập trung các khoản thu NSNN, tổ chức thanh toán, đối chiếu số liệu thu NSNN với cơ quan thu; thực hiện kiểm soát chi NSNN, quản lý tiền mặt, tài sản nhà nước và các hoạt động nghiệp vụ khác theo quy định.

Phân cấp ngân sách hợp lý sẽ giúp các địa phương chủ động hơn trong việc sử dụng nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội. Cần xác định rõ trách nhiệm của từng cấp chính quyền trong việc thu và chi ngân sách. Đồng thời, tạo điều kiện để các địa phương tăng cường nguồn thu, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách Trung ương.

Cần đơn giản hóa các thủ tục liên quan đến lập dự toán, phân bổ, chấp hành và quyết toán ngân sách. Điều này sẽ giúp giảm thời gian và chi phí, tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị sử dụng ngân sách. Đồng thời, công khai minh bạch thông tin ngân sách sẽ giúp tăng cường giám sát của cộng đồng, hạn chế tham nhũng, lãng phí.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin sẽ giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, giảm thiểu sai sót và gian lận. Cần xây dựng hệ thống thông tin quản lý ngân sách đồng bộ, kết nối các cấp chính quyền. Đồng thời, đào tạo đội ngũ cán bộ có khả năng sử dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý tài chính.

Nhiều tỉnh, thành phố đã thực hiện thành công mô hình phân cấp ngân sách, trao quyền chủ động cho các địa phương. Bình Thuận có thể tham khảo kinh nghiệm của các địa phương này về việc xác định tỷ lệ điều tiết ngân sách, phân bổ nguồn thu, và quản lý chi ngân sách.

Các quốc gia tiên tiến đã áp dụng nhiều giải pháp công khai minh bạch thông tin ngân sách, như công bố báo cáo ngân sách trên internet, tổ chức các cuộc đối thoại công khai về ngân sách. Bình Thuận có thể nghiên cứu các giải pháp này và áp dụng một cách sáng tạo.

Kinh nghiệm từ các địa phương khác và quốc tế cần được điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và đặc thù của Bình Thuận. Cần cân nhắc các yếu tố như quy mô kinh tế, cơ cấu ngân sách, trình độ phát triển của địa phương để đưa ra các giải pháp phù hợp.

Hệ thống chỉ tiêu đánh giá cần bao gồm các chỉ tiêu định lượng (ví dụ: tỷ lệ tăng trưởng kinh tế, tỷ lệ thu ngân sách/GDP) và các chỉ tiêu định tính (ví dụ: mức độ hài lòng của người dân về dịch vụ công). Các chỉ tiêu này cần được xác định rõ ràng, đo lường được và phù hợp với mục tiêu phát triển của Bình Thuận.

Cần đánh giá mức độ công khai thông tin ngân sách, hiệu quả sử dụng nguồn lực ngân sách, và trách nhiệm giải trình của các đơn vị sử dụng ngân sách. Việc này sẽ giúp xác định các điểm yếu trong quản lý ngân sách và đề xuất các giải pháp khắc phục.

Kết quả đánh giá cần được sử dụng để điều chỉnh các chính sách, quy trình và thủ tục quản lý ngân sách. Đồng thời, cần đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý tài chính để nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp.

Lộ trình cải cách cần xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và lộ trình thực hiện cụ thể. Đồng thời, cần có sự tham gia của các bên liên quan, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của Bình Thuận.

Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và các chuyên gia tài chính sẽ giúp Bình Thuận tiếp cận được các kiến thức, kinh nghiệm và công nghệ tiên tiến trong quản lý ngân sách. Đồng thời, nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật để thực hiện các dự án cải cách ngân sách.

Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một nền tài chính công minh bạch, hiệu quả và bền vững, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Bình Thuận. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng của các cấp chính quyền, các cơ quan quản lý tài chính và sự tham gia tích cực của cộng đồng.