Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hiện nay, việc tiết kiệm nhiên liệu và giảm thiểu ô nhiễm môi trường do khí thải từ các phương tiện giao thông sử dụng động cơ đốt trong (ICE) là vấn đề cấp thiết toàn cầu. Theo thống kê, gần 1/3 khí thải nhà kính trên thế giới phát sinh từ quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch của động cơ đốt trong. Tại Việt Nam, đặc biệt ở các thành phố lớn như Thành phố Hồ Chí Minh, xe máy chiếm tới 95% tổng số phương tiện giao thông đường bộ, tiêu thụ 56% lượng xăng nhưng lại thải ra tới 94% HC, 87% CO và 57% NOx trong tổng lượng phát thải của các loại xe cơ giới. Dự báo đến năm 2020, số lượng xe máy tại đây sẽ tăng lên khoảng 9 triệu chiếc, gây áp lực lớn lên môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Trước thực trạng đó, nghiên cứu thiết kế cải tạo xe gắn máy Honda Lead 110cc thành xe lai 02 bánh kiểu nối tiếp nhằm mục tiêu giảm tiêu hao nhiên liệu và khí thải ô nhiễm có ý nghĩa thực tiễn quan trọng. Nghiên cứu tập trung vào việc lựa chọn động cơ điện, ắc-quy và máy phát phù hợp với điều kiện vận hành theo hai chu trình thử nghiệm tiêu chuẩn ECE-R40 và Japan 10 Mode, đồng thời xây dựng mô hình toán học và mô phỏng hoạt động xe bằng phần mềm Matlab/Simulink. Phạm vi nghiên cứu bao gồm thiết kế cải tạo xe Honda Lead 110cc tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2018-2020. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, giảm phát thải và cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển xe máy hybrid tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết xe hybrid: Xe hybrid sử dụng hai nguồn động lực gồm động cơ đốt trong và động cơ điện phối hợp hoạt động nhằm tối ưu hóa hiệu suất nhiên liệu và giảm phát thải. Các kiểu hybrid phổ biến gồm kiểu nối tiếp, song song và hỗn hợp. Kiểu nối tiếp cho phép động cơ đốt trong chỉ hoạt động để phát điện, động cơ điện trực tiếp dẫn động bánh xe, giúp động cơ đốt trong vận hành ở vùng hiệu suất tối ưu.

  • Mô hình toán học hệ thống truyền lực: Xây dựng các phương trình động lực học mô tả lực kéo, lực cản lăn, lực cản gió, lực cản leo dốc và công suất yêu cầu của xe. Mô hình bao gồm đặc tính động cơ điện, động cơ đốt trong, máy phát và hệ thống lưu trữ năng lượng.

  • Mô hình hóa hệ thống lưu trữ năng lượng: Mô hình hóa đặc tính pin Lithium Ion Phosphate với các thông số dung lượng 40Ah và 60Ah, hiệu suất nạp/xả, và mức trạng thái sạc (SOC).

  • Chu trình thử nghiệm tiêu chuẩn: Sử dụng chu trình ECE-R40 và Japan 10 Mode để đánh giá hiệu suất tiêu hao nhiên liệu và khả năng vận hành của xe trong các điều kiện vận tốc và tải khác nhau.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu đặc tính kỹ thuật của xe Honda Lead 110cc, động cơ điện LM253/40-R12 Hub Motor 3.5kW, pin Lithium Ion Phosphate 3.2V với dung lượng 40Ah và 60Ah, máy phát 2C 12V 70A HX129 từ các tài liệu chuyên ngành và nghiên cứu trước đây.

  • Phương pháp phân tích: Xây dựng mô hình toán học các bộ phận hệ thống truyền lực và lưu trữ năng lượng trên xe hybrid kiểu nối tiếp. Sử dụng phần mềm Matlab/Simulink để mô phỏng hoạt động xe theo hai chu trình thử nghiệm ECE-R40 và Japan 10 Mode, đánh giá các thông số như quãng đường di chuyển, mức tiêu hao nhiên liệu, sự thay đổi SOC và công suất động cơ.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung trên mẫu xe Honda Lead 110cc cải tạo tại Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2018-2020. Mô phỏng được thực hiện với hai bộ pin dung lượng khác nhau nhằm so sánh hiệu quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu suất vận hành và tiêu hao nhiên liệu: Xe sau cải tạo hoạt động không thua kém xe nền. Mức tiêu hao nhiên liệu ở tải nửa tải theo chu trình ECE-R40 là 1.209 lít/100km với bộ pin 60Ah và 1.743 lít/100km với bộ pin 40Ah, thấp hơn đáng kể so với xe nền (2 lít/100km) và xe hybrid kiểu song song (2.279 lít/100km).

  2. Quãng đường di chuyển bằng năng lượng điện: Khi SOC ≥ 20%, xe có thể di chuyển hoàn toàn bằng năng lượng lưu trữ trong bộ pin với quãng đường đạt 83 km, cho thấy khả năng vận hành hiệu quả trong điều kiện đô thị.

  3. Chi phí đầu tư và khai thác: Chi phí đầu tư cho xe hybrid kiểu nối tiếp với bộ pin 60Ah cao hơn xe nền khoảng 20,242,810 đồng. Tuy nhiên, mỗi km vận hành xe hybrid tiết kiệm được 229.16 đồng, dự kiến hòa vốn sau khoảng 88,000 km và tiết kiệm tổng cộng khoảng 38.5 triệu đồng trong vòng đời xe.

  4. Mức độ giảm phát thải và tiết kiệm nhiên liệu: Mô phỏng theo chu trình ECE-R40 và Japan 10 Mode cho thấy xe cải tạo giảm đáng kể lượng nhiên liệu tiêu thụ và khí thải so với xe nền, góp phần giảm ô nhiễm môi trường.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hiệu quả tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải là do động cơ đốt trong chỉ hoạt động để phát điện, vận hành ở vùng hiệu suất tối ưu, trong khi động cơ điện trực tiếp dẫn động bánh xe. So với kiểu hybrid song song, kiểu nối tiếp đơn giản hơn trong điều khiển phân phối công suất, giảm chi phí và tăng tính ổn định. Kết quả mô phỏng được minh họa qua các biểu đồ quãng đường di chuyển, mức tiêu hao nhiên liệu và SOC theo thời gian, cho thấy sự ổn định và hiệu quả của hệ thống.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, đề tài đã cải thiện đáng kể mức tiêu hao nhiên liệu và chi phí khai thác, đồng thời khắc phục nhược điểm của các hệ thống hybrid kiểu song song về điều khiển phức tạp và hiệu suất không tối ưu. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển xe máy hybrid phù hợp với điều kiện giao thông đô thị Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai sản xuất xe máy hybrid kiểu nối tiếp: Các nhà sản xuất xe máy nên nghiên cứu và áp dụng công nghệ cải tạo kiểu nối tiếp cho các mẫu xe phổ biến như Honda Lead nhằm giảm tiêu hao nhiên liệu và khí thải. Thời gian thực hiện dự kiến 2-3 năm.

  2. Phát triển hệ thống pin Lithium Ion dung lượng lớn: Tăng cường nghiên cứu và ứng dụng pin Lithium Ion Phosphate dung lượng từ 60Ah trở lên để nâng cao quãng đường di chuyển bằng điện, giảm tần suất sạc và tăng hiệu quả vận hành. Chủ thể thực hiện là các viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ pin.

  3. Xây dựng hệ thống trạm sạc và hỗ trợ kỹ thuật: Đầu tư phát triển hạ tầng trạm sạc điện tại các thành phố lớn, đồng thời đào tạo kỹ thuật viên bảo trì, sửa chữa xe hybrid để đảm bảo vận hành ổn định. Thời gian triển khai 3-5 năm, do các cơ quan quản lý và doanh nghiệp phối hợp thực hiện.

  4. Chính sách hỗ trợ và khuyến khích sử dụng xe hybrid: Nhà nước cần ban hành các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính cho người tiêu dùng và doanh nghiệp sản xuất xe hybrid nhằm thúc đẩy thị trường phát triển bền vững. Chủ thể là Bộ Công Thương, Bộ Giao thông Vận tải và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật cơ khí động lực: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết, mô hình toán học và phương pháp mô phỏng chi tiết về xe máy hybrid kiểu nối tiếp, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển công nghệ mới.

  2. Doanh nghiệp sản xuất và cải tạo xe máy: Thông tin về thiết kế, lựa chọn linh kiện và đánh giá hiệu quả kinh tế giúp doanh nghiệp áp dụng công nghệ hybrid vào sản phẩm, nâng cao tính cạnh tranh và thân thiện môi trường.

  3. Cơ quan quản lý giao thông và môi trường: Cung cấp dữ liệu và phân tích về tác động của xe hybrid đến tiết kiệm nhiên liệu và giảm phát thải, hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển giao thông bền vững.

  4. Người tiêu dùng và cộng đồng sử dụng xe máy: Hiểu rõ lợi ích kinh tế và môi trường khi sử dụng xe máy hybrid, từ đó có lựa chọn phù hợp trong việc mua sắm và sử dụng phương tiện giao thông cá nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xe máy hybrid kiểu nối tiếp khác gì so với kiểu song song?
    Kiểu nối tiếp sử dụng động cơ điện trực tiếp dẫn động bánh xe, động cơ đốt trong chỉ phát điện, giúp động cơ đốt trong vận hành ở vùng hiệu suất tối ưu. Kiểu song song cả hai động cơ cùng truyền động, điều khiển phức tạp hơn và hiệu quả tiết kiệm nhiên liệu thấp hơn.

  2. Quãng đường di chuyển bằng điện của xe cải tạo là bao nhiêu?
    Khi trạng thái sạc pin (SOC) ≥ 20%, xe có thể di chuyển hoàn toàn bằng điện với quãng đường khoảng 83 km, phù hợp cho nhu cầu di chuyển trong đô thị.

  3. Chi phí đầu tư cho xe hybrid có cao không?
    Chi phí đầu tư cao hơn xe nền khoảng 20 triệu đồng với bộ pin 60Ah, nhưng tiết kiệm chi phí vận hành khoảng 229 đồng/km, dự kiến hòa vốn sau 88,000 km sử dụng.

  4. Phần mềm Matlab/Simulink được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    Phần mềm được dùng để xây dựng mô hình toán học và mô phỏng hoạt động của hệ thống truyền lực và lưu trữ năng lượng trên xe hybrid theo các chu trình thử nghiệm tiêu chuẩn, giúp đánh giá hiệu quả thiết kế.

  5. Nghiên cứu có áp dụng được cho các loại xe máy khác không?
    Phương pháp và mô hình có thể áp dụng cho các loại xe máy khác có cấu trúc tương tự, tuy nhiên cần điều chỉnh thông số kỹ thuật động cơ và pin phù hợp với từng loại xe cụ thể.

Kết luận

  • Thiết kế cải tạo xe Honda Lead 110cc thành xe máy hybrid kiểu nối tiếp giúp giảm tiêu hao nhiên liệu từ 2 lít/100km xuống còn khoảng 1.209 lít/100km với bộ pin 60Ah, đồng thời giảm phát thải khí ô nhiễm đáng kể.
  • Xe cải tạo có khả năng di chuyển hoàn toàn bằng điện trong quãng đường 83 km khi SOC ≥ 20%, phù hợp với điều kiện giao thông đô thị.
  • Chi phí đầu tư ban đầu cao hơn xe nền nhưng tiết kiệm chi phí vận hành lâu dài, dự kiến hòa vốn sau 88,000 km và tiết kiệm tổng cộng khoảng 38.5 triệu đồng trong vòng đời xe.
  • Mô hình toán học và mô phỏng bằng Matlab/Simulink là công cụ hiệu quả để đánh giá và tối ưu thiết kế xe hybrid.
  • Khuyến nghị triển khai sản xuất, phát triển hạ tầng sạc và chính sách hỗ trợ nhằm thúc đẩy ứng dụng xe máy hybrid tại Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp nên phối hợp triển khai thử nghiệm thực tế, đồng thời đề xuất chính sách hỗ trợ để đưa công nghệ xe máy hybrid kiểu nối tiếp vào thị trường trong thời gian tới.