Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và các hoạt động của nhà thầu nước ngoài (NTNN) tại Việt Nam ngày càng gia tăng, đặc biệt trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Theo số liệu từ Cục Thuế tỉnh, từ năm 2014 đến 2017, thuế nhà thầu nước ngoài đóng góp một phần quan trọng vào ngân sách nhà nước, tuy nhiên tình trạng thất thu thuế vẫn diễn biến phức tạp với nhiều sai phạm trong kê khai và quyết toán thuế. Thất thu thuế không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách mà còn gây mất công bằng xã hội và tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố tác động đến hiệu quả công tác chống thất thu thuế giá trị gia tăng (GTGT) đối với nhà thầu nước ngoài trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, đo lường mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và đề xuất các hàm ý quản trị nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các công chức thuế tại Cục Thuế và các Chi cục Thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, khảo sát trong giai đoạn từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách, thúc đẩy công bằng xã hội và hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương thông qua việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhà thầu nước ngoài.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó nổi bật là mô hình của Sandmo (2004) về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế, bao gồm chính sách thuế, nhân sự và tham nhũng, cùng các yếu tố môi trường bên trong và bên ngoài. Ngoài ra, mô hình nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Thanh Hoài và ThS. Phạm Nữ Mai Anh (2009) tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi gian lận thuế GTGT, gồm hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, ứng dụng công nghệ, công tác thanh tra kiểm tra giám sát và chính sách tuyên truyền động viên. Mô hình của PGS. Lê Xuân Trường và TS. Nguyễn Đình Chiến (2013) cũng được tham khảo, nhấn mạnh vai trò của chế độ sổ sách kế toán, hành vi mua bán, chi phí giá cả và chính sách thuế trong hành vi gian lận thuế.

Nghiên cứu tập trung vào 5 khái niệm chính:

  1. Hệ thống chính sách thuế
  2. Tổ chức bộ máy thu thuế
  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế
  4. Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát thuế
  5. Chính sách tuyên truyền và động viên khuyến khích

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính được thực hiện thông qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với 5 chuyên gia, công chức thuế nhằm xây dựng và điều chỉnh mô hình nghiên cứu phù hợp với thực tế địa phương. Giai đoạn định lượng tiến hành khảo sát 120 công chức đang công tác tại Cục Thuế và các Chi cục Thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu bằng phiếu khảo sát đánh giá các thang đo liên quan đến các yếu tố nghiên cứu.

Mẫu được chọn theo phương pháp thuận tiện phi xác suất nhằm đảm bảo thu thập dữ liệu thực tiễn và phản ánh đúng tình hình quản lý thuế tại địa phương. Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS, bao gồm kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chính sách tuyên truyền và động viên khuyến khích là yếu tố có tác động mạnh nhất đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT với hệ số ảnh hưởng chuẩn hóa β cao nhất trong mô hình SEM. Điều này cho thấy việc nâng cao nhận thức và khuyến khích công chức thuế cũng như nhà thầu nước ngoài tuân thủ pháp luật thuế đóng vai trò then chốt.

  2. Tổ chức bộ máy thu thuế đứng thứ hai về mức độ ảnh hưởng (β lớn thứ hai), phản ánh tầm quan trọng của cơ cấu tổ chức, phân công nhiệm vụ rõ ràng và năng lực cán bộ trong việc quản lý thuế nhà thầu nước ngoài.

  3. Công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát có ảnh hưởng đáng kể, xếp thứ ba, cho thấy việc tăng cường kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm là biện pháp hiệu quả để giảm thất thu thuế.

  4. Hệ thống chính sách thuế cũng có tác động tích cực nhưng ở mức độ thấp hơn, cho thấy cần tiếp tục hoàn thiện chính sách thuế phù hợp với đặc thù hoạt động của nhà thầu nước ngoài.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có ảnh hưởng thấp nhất trong các yếu tố nghiên cứu, tuy nhiên vẫn đóng vai trò hỗ trợ quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát thuế.

Số liệu khảo sát cho thấy tỷ lệ công chức đánh giá cao vai trò của tuyên truyền và động viên chiếm khoảng 85%, trong khi đó chỉ khoảng 60% đánh giá ứng dụng công nghệ hiện nay đạt hiệu quả mong muốn. Kết quả phân tích SEM minh họa rõ ràng qua biểu đồ trọng số tải các yếu tố, giúp xác định ưu tiên trong các giải pháp quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân khiến chính sách tuyên truyền và động viên có tác động mạnh là do yếu tố con người quyết định trực tiếp đến việc tuân thủ pháp luật thuế, đặc biệt trong môi trường có nhiều nhà thầu nước ngoài với đặc thù hoạt động ngắn hạn và phức tạp. So sánh với nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Thanh Hoài và ThS. Phạm Nữ Mai Anh (2009), kết quả tương đồng khi nhấn mạnh vai trò của tuyên truyền trong chống gian lận thuế GTGT.

Tổ chức bộ máy thu thuế hiệu quả giúp phân bổ nguồn lực hợp lý, nâng cao năng lực cán bộ và giảm thiểu các kẽ hở trong quản lý thuế. Công tác thanh tra kiểm tra được đánh giá cao nhưng vẫn còn hạn chế về tiến độ và phạm vi kiểm tra, phù hợp với nhận định của các nghiên cứu trước đây về sự cần thiết tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm.

Hệ thống chính sách thuế cần được hoàn thiện để phù hợp với thực tiễn hoạt động của nhà thầu nước ngoài, đồng thời đảm bảo tính công bằng và minh bạch. Ứng dụng công nghệ thông tin tuy còn hạn chế nhưng là xu hướng tất yếu, cần được đầu tư phát triển để hỗ trợ công tác quản lý thuế hiệu quả hơn.

Việc trình bày dữ liệu qua bảng phân tích trọng số tải và biểu đồ mô hình SEM giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất chính sách cụ thể.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và động viên: Triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn nâng cao nhận thức cho công chức thuế và nhà thầu nước ngoài về nghĩa vụ thuế, sử dụng các kênh truyền thông đa dạng để phổ biến chính sách thuế. Mục tiêu nâng tỷ lệ tuân thủ thuế lên trên 90% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế tỉnh phối hợp với các cơ quan truyền thông.

  2. Cải tổ và nâng cao năng lực tổ chức bộ máy thu thuế: Rà soát, sắp xếp lại cơ cấu tổ chức, tăng cường đào tạo chuyên môn, áp dụng tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả công việc cho cán bộ thuế. Mục tiêu giảm thời gian xử lý hồ sơ thuế xuống dưới 5 ngày làm việc trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Cục Thuế và Sở Nội vụ.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát: Xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm minh đối với vi phạm thuế, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để phát hiện kịp thời các hành vi gian lận. Mục tiêu tăng số cuộc kiểm tra lên 30% so với năm trước. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra và Kiểm tra thuế.

  4. Hoàn thiện hệ thống chính sách thuế: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về thuế nhà thầu nước ngoài phù hợp với thực tế và thông lệ quốc tế, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Mục tiêu hoàn thành đề xuất chính sách trong vòng 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính phối hợp với Cục Thuế tỉnh.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin: Triển khai hệ thống quản lý thuế điện tử, tích hợp dữ liệu giữa các cơ quan liên quan, sử dụng phần mềm phân tích dữ liệu để phát hiện rủi ro thất thu. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 24 tháng. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế tỉnh phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và công chức thuế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thuế nhà thầu nước ngoài, hỗ trợ xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính - thuế: Luận văn giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thất thu thuế, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách hiệu quả nhằm tăng cường nguồn thu ngân sách.

  3. Các nhà thầu nước ngoài và doanh nghiệp FDI: Hiểu rõ nghĩa vụ thuế và các quy định liên quan, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, tài chính - thuế: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu sâu về quản lý thuế, chống thất thu thuế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuế nhà thầu nước ngoài là gì?
    Thuế nhà thầu nước ngoài là loại thuế đánh vào các tổ chức, cá nhân nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam nhưng có thu nhập phát sinh từ hoạt động kinh doanh tại Việt Nam theo hợp đồng với tổ chức, cá nhân Việt Nam. Ví dụ như dịch vụ xây dựng, cho thuê máy móc, chuyển giao công nghệ.

  2. Tại sao thất thu thuế nhà thầu nước ngoài lại phổ biến?
    Do đặc thù hoạt động ngắn hạn, không có cơ sở thường trú, cùng với sự phức tạp trong kê khai, kiểm tra và các kẽ hở chính sách, nhà thầu nước ngoài dễ lợi dụng để trốn thuế hoặc khai sai. Ngoài ra, việc phối hợp giữa các cơ quan quản lý còn hạn chế cũng góp phần làm tăng thất thu.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả chống thất thu thuế nhà thầu nước ngoài?
    Nghiên cứu xác định 5 yếu tố chính gồm hệ thống chính sách thuế, tổ chức bộ máy thu thuế, ứng dụng công nghệ, công tác thanh tra kiểm tra giám sát và chính sách tuyên truyền động viên. Trong đó, tuyên truyền và động viên có tác động mạnh nhất.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các yếu tố này?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, trong đó phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) được áp dụng để đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố dựa trên dữ liệu khảo sát 120 công chức thuế.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả chống thất thu thuế nhà thầu nước ngoài?
    Cần tăng cường tuyên truyền, cải tổ tổ chức bộ máy thuế, đẩy mạnh thanh tra kiểm tra, hoàn thiện chính sách thuế và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế. Các giải pháp này cần được thực hiện đồng bộ và có lộ trình cụ thể.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định 5 yếu tố chính ảnh hưởng đến hiệu quả chống thất thu thuế GTGT nhà thầu nước ngoài trên địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, trong đó chính sách tuyên truyền và động viên có tác động mạnh nhất.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng với mẫu khảo sát 120 công chức thuế đảm bảo tính thực tiễn và khoa học.
  • Kết quả phân tích mô hình SEM cung cấp cơ sở vững chắc để đề xuất các giải pháp quản trị nâng cao hiệu quả công tác chống thất thu thuế.
  • Các đề xuất tập trung vào tăng cường tuyên truyền, cải tổ tổ chức bộ máy, nâng cao công tác thanh tra kiểm tra, hoàn thiện chính sách và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu góp phần hỗ trợ Cục Thuế tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu và các địa phương khác trong việc quản lý thuế nhà thầu nước ngoài, đồng thời là tài liệu tham khảo quý giá cho các nhà nghiên cứu và hoạch định chính sách.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý thuế cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý thuế nhà thầu nước ngoài trong tương lai.