Tổng quan nghiên cứu

Tỷ suất sinh lời (TSSL) là chỉ số quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời của doanh nghiệp, được nhiều đối tượng như nhà đầu tư, nhà quản trị tài chính và tổ chức tín dụng quan tâm. Nghiên cứu này tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến TSSL của 100 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên sàn chứng khoán Hà Nội (HNX) trong giai đoạn 2014-2018. Thước đo TSSL được sử dụng là tỷ suất sinh lời của tài sản (ROA) và tỷ suất sinh lời của vốn chủ sở hữu (ROE). Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định chiều hướng và mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tài chính như đòn bẩy tài chính, quy mô doanh nghiệp, tốc độ tăng trưởng doanh thu, tính thanh khoản và TSSL quá khứ đến TSSL hiện tại của doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ trên sàn HNX, giai đoạn sau khủng hoảng kinh tế 2008, khi thị trường chứng khoán Việt Nam có sự phục hồi mạnh mẽ. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý doanh nghiệp và nhà đầu tư trong việc tối ưu hóa cấu trúc vốn, nâng cao hiệu quả hoạt động và gia tăng giá trị doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu cũng góp phần bổ sung khoảng trống nghiên cứu về doanh nghiệp vừa và nhỏ trên thị trường chứng khoán Việt Nam, đặc biệt là sàn HNX.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính về cấu trúc vốn và tác động đến TSSL:

  • Lý thuyết đánh đổi (Trade-off theory): Đề cập đến điểm tối ưu trong việc sử dụng nợ và vốn chủ sở hữu nhằm cân bằng lợi ích thuế và chi phí phá sản, từ đó tối đa hóa giá trị doanh nghiệp. Lý thuyết này dự đoán đòn bẩy tài chính có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến TSSL tùy thuộc vào mức độ sử dụng nợ.

  • Lý thuyết trật tự phân hạng (Pecking-order theory): Nhấn mạnh ưu tiên sử dụng nguồn vốn nội bộ (lợi nhuận giữ lại) trước khi vay nợ và phát hành cổ phiếu do chi phí tài chính và thông tin bất đối xứng. Lý thuyết này dự đoán mối quan hệ tiêu cực giữa đòn bẩy tài chính và lợi nhuận.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: tỷ suất sinh lời của tài sản (ROA), tỷ suất sinh lời của vốn chủ sở hữu (ROE), đòn bẩy tài chính hiện tại và quá khứ, quy mô doanh nghiệp, tốc độ tăng trưởng doanh thu, tính thanh khoản và tỷ suất sinh lời quá khứ. Các giả thuyết được xây dựng dựa trên tổng quan nghiên cứu trong và ngoài nước, nhằm kiểm định tác động của từng yếu tố đến TSSL.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu thứ cấp thu thập từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 100 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên sàn HNX trong giai đoạn 2014-2018, tổng cộng 500 quan sát. Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Mô hình hồi quy bảng tĩnh (Fixed Effects Model - FEM): Được lựa chọn dựa trên kiểm định Hausman để kiểm soát các đặc điểm không quan sát được của từng doanh nghiệp không thay đổi theo thời gian.

  • Mô hình hồi quy bảng động (System-GMM): Áp dụng để xử lý vấn đề biến nội sinh, tự tương quan và phương sai thay đổi, đồng thời kiểm tra ảnh hưởng của TSSL và đòn bẩy tài chính quá khứ đến TSSL hiện tại.

Các kiểm định đa cộng tuyến, phương sai thay đổi, tự tương quan và sự phù hợp của biến công cụ được thực hiện để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của mô hình. Phương pháp ước lượng System-GMM sử dụng tùy chọn two-step, robust và small trong phần mềm STATA nhằm tăng độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của đòn bẩy tài chính hiện tại: Kết quả mô hình bảng động cho thấy đòn bẩy tài chính hiện tại có tác động tiêu cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 1% đến cả ROA và ROE. Điều này phản ánh chi phí sử dụng nợ cao và áp lực trả nợ làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp.

  2. Ảnh hưởng của đòn bẩy tài chính quá khứ: Đòn bẩy tài chính quá khứ có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ROA (5%) và ROE (1%). Điều này cho thấy trong giai đoạn kinh tế tăng trưởng 2014-2018, các khoản vay trước đó đã được sử dụng hiệu quả, góp phần nâng cao lợi nhuận hiện tại.

  3. Quy mô doanh nghiệp: Quy mô doanh nghiệp có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê ở mức 10% đến ROA và ROE, cho thấy doanh nghiệp lớn hơn có khả năng sinh lời cao hơn nhờ lợi thế kinh tế quy mô và khả năng tiếp cận nguồn vốn thuận lợi.

  4. Tốc độ tăng trưởng doanh thu: Tốc độ tăng trưởng doanh thu tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ROA (1%) và ROE (5%), trái ngược với một số nghiên cứu quốc tế, có thể do đặc thù thị trường Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu.

  5. Tính thanh khoản: Không có tác động có ý nghĩa thống kê đến ROA và ROE, cho thấy tính thanh khoản không phải là yếu tố quyết định trực tiếp đến lợi nhuận của các doanh nghiệp trên sàn HNX trong giai đoạn này.

  6. Tỷ suất sinh lời quá khứ: ROA và ROE quá khứ có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ROA và ROE hiện tại, phản ánh sự ổn định và tăng trưởng liên tục của lợi nhuận doanh nghiệp qua các năm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết trật tự phân hạng khi đòn bẩy tài chính hiện tại làm giảm lợi nhuận do chi phí vay cao, nhưng đòn bẩy quá khứ lại hỗ trợ tăng trưởng lợi nhuận trong điều kiện kinh tế thuận lợi. Quy mô doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động, tương tự các nghiên cứu tại các thị trường phát triển. Tốc độ tăng trưởng doanh thu tích cực cho thấy doanh nghiệp tận dụng tốt cơ hội mở rộng kinh doanh trong giai đoạn phục hồi kinh tế. Tính thanh khoản không có ý nghĩa thống kê có thể do các doanh nghiệp ưu tiên sử dụng vốn lưu động hiệu quả hơn là duy trì thanh khoản cao. Mối quan hệ tích cực giữa lợi nhuận quá khứ và hiện tại cho thấy sự bền vững trong hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp niêm yết trên sàn HNX. Dữ liệu và kết quả có thể được trình bày qua biểu đồ xu hướng TSSL qua các năm và bảng hệ số hồi quy chi tiết để minh họa mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tối ưu hóa cấu trúc vốn: Doanh nghiệp cần kiểm soát mức đòn bẩy tài chính hiện tại, giảm tỷ lệ vay nợ ngắn hạn để hạn chế chi phí tài chính và rủi ro thanh khoản, hướng tới điểm cân bằng tối ưu theo lý thuyết đánh đổi. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo doanh nghiệp.

  2. Tăng cường quy mô và năng lực quản trị: Khuyến khích doanh nghiệp mở rộng quy mô thông qua hợp tác, sáp nhập hoặc đầu tư công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và khả năng tiếp cận nguồn vốn ưu đãi. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: Doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

  3. Đẩy mạnh tăng trưởng doanh thu bền vững: Tập trung phát triển sản phẩm, mở rộng thị trường và nâng cao chất lượng dịch vụ để duy trì tốc độ tăng trưởng doanh thu tích cực, từ đó nâng cao TSSL. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ phận kinh doanh và marketing doanh nghiệp.

  4. Xây dựng hệ thống quản lý tài chính hiệu quả: Cải thiện công tác quản lý dòng tiền, kiểm soát chi phí và tối ưu hóa vốn lưu động để duy trì tính thanh khoản hợp lý, tránh tình trạng dư thừa vốn không sinh lời. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Phòng tài chính kế toán doanh nghiệp.

  5. Chính sách hỗ trợ từ Nhà nước: Cơ quan quản lý cần tiếp tục hoàn thiện chính sách tín dụng ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận nguồn vốn với lãi suất hợp lý, đồng thời tăng cường minh bạch thông tin trên thị trường chứng khoán để giảm bất đối xứng thông tin. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ các yếu tố tài chính ảnh hưởng đến lợi nhuận, từ đó xây dựng chiến lược tài chính và quản lý vốn hiệu quả nhằm nâng cao giá trị doanh nghiệp.

  2. Nhà đầu tư và phân tích tài chính: Cung cấp cơ sở khoa học để đánh giá tiềm năng sinh lời của doanh nghiệp niêm yết trên sàn HNX, hỗ trợ quyết định đầu tư chính xác hơn.

  3. Cơ quan quản lý Nhà nước: Hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ, hoàn thiện khung pháp lý và chính sách tín dụng phù hợp với đặc thù thị trường chứng khoán Việt Nam.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh và nhà nghiên cứu kinh tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu định lượng, mô hình hồi quy bảng tĩnh và động, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến TSSL trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tỷ suất sinh lời (TSSL) là gì và tại sao quan trọng?
    TSSL đo lường khả năng sinh lời của doanh nghiệp trên các nguồn lực sử dụng như tài sản (ROA) và vốn chủ sở hữu (ROE). Đây là chỉ số quan trọng giúp nhà đầu tư và quản lý đánh giá hiệu quả hoạt động và ra quyết định tài chính.

  2. Đòn bẩy tài chính ảnh hưởng thế nào đến lợi nhuận doanh nghiệp?
    Đòn bẩy tài chính hiện tại có thể làm giảm lợi nhuận do chi phí vay cao, nhưng đòn bẩy quá khứ có thể hỗ trợ tăng trưởng lợi nhuận nếu được sử dụng hiệu quả trong điều kiện kinh tế thuận lợi.

  3. Tại sao quy mô doanh nghiệp lại tác động tích cực đến TSSL?
    Doanh nghiệp lớn thường có lợi thế về quy mô, khả năng thương lượng với chủ nợ, tiếp cận nguồn vốn dễ dàng và đa dạng hóa rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và lợi nhuận.

  4. Tính thanh khoản có phải là yếu tố quyết định đến lợi nhuận không?
    Nghiên cứu cho thấy tính thanh khoản không có tác động có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận trong giai đoạn nghiên cứu, có thể do doanh nghiệp ưu tiên sử dụng vốn lưu động hiệu quả hơn là duy trì thanh khoản cao.

  5. Lợi nhuận quá khứ ảnh hưởng thế nào đến lợi nhuận hiện tại?
    Lợi nhuận quá khứ có tác động tích cực và bền vững đến lợi nhuận hiện tại, cho thấy doanh nghiệp có sự ổn định và tăng trưởng liên tục trong hoạt động kinh doanh.

Kết luận

  • Đòn bẩy tài chính hiện tại tác động tiêu cực, trong khi đòn bẩy tài chính quá khứ tác động tích cực đến tỷ suất sinh lời của doanh nghiệp niêm yết trên sàn HNX.
  • Quy mô doanh nghiệp và tốc độ tăng trưởng doanh thu có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ROA và ROE.
  • Tính thanh khoản không có tác động đáng kể đến lợi nhuận trong giai đoạn nghiên cứu.
  • Tỷ suất sinh lời quá khứ là yếu tố quan trọng giúp dự báo và duy trì sự tăng trưởng lợi nhuận liên tục.
  • Các kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả tài chính cho doanh nghiệp vừa và nhỏ trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Next steps: Áp dụng các giải pháp tối ưu cấu trúc vốn, mở rộng quy mô và nâng cao quản trị tài chính trong doanh nghiệp; đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và thời gian để đánh giá tác động của các yếu tố kinh tế vĩ mô và chính sách Nhà nước.

Call to action: Các nhà quản lý doanh nghiệp, nhà đầu tư và cơ quan quản lý nên tham khảo kết quả nghiên cứu để xây dựng chiến lược phát triển bền vững, đồng thời thúc đẩy sự minh bạch và hiệu quả của thị trường chứng khoán Việt Nam.