I. Bối cảnh nghiên cứu
Đại dịch COVID-19 đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong hành vi tiêu dùng, đặc biệt là tại TP.HCM. Hành vi mua sắm của người dân đã bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi tâm lý lo sợ và sự khan hiếm hàng hóa. Theo thống kê, nhu cầu về nhu yếu phẩm tăng vọt, dẫn đến tình trạng khan hiếm hàng hóa và tăng giá. Người tiêu dùng đã bắt đầu mua sắm trực tuyến nhiều hơn, với 53% người dùng chọn mua thực phẩm qua mạng. Điều này cho thấy sự chuyển mình trong thói quen tiêu dùng, từ mua sắm truyền thống sang hình thức hiện đại hơn. Tâm lý hoang mang đã khiến nhiều người tích trữ hàng hóa, tạo ra áp lực lên chuỗi cung ứng và làm gia tăng tình trạng lạm phát. Những yếu tố như giãn cách xã hội và phong tỏa đã làm cho việc mua sắm trở nên khó khăn hơn, dẫn đến việc người dân phải tìm kiếm các giải pháp thay thế để đảm bảo nhu cầu thiết yếu.
1.1. Bối cảnh chung
Tình hình dịch bệnh đã làm thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân. Nhu cầu về nhu yếu phẩm tăng cao, trong khi nguồn cung lại bị đứt gãy. Điều này dẫn đến sự khan hiếm hàng hóa và tăng giá. Các mặt hàng như thực phẩm, đồ dùng gia đình trở thành ưu tiên hàng đầu trong danh sách mua sắm. Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, nhu cầu tiêu thụ các mặt hàng lương thực tăng 4,51% so với năm trước. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng mà còn tác động đến nền kinh tế nói chung.
1.2. Bối cảnh riêng
TP.HCM, với mật độ dân số cao, đã chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ trong hành vi mua sắm. Người dân đã đổ xô đi mua hàng, bất chấp nguy hiểm, để tích trữ nhu yếu phẩm. Tâm lý lo sợ về sự khan hiếm hàng hóa đã dẫn đến việc nhiều người tích trữ quá mức, gây ra tình trạng khan hiếm hàng hóa và lạm phát. Các yếu tố như chuỗi cung ứng bị ảnh hưởng nặng nề đã làm cho tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về hành vi tiêu dùng trong bối cảnh đại dịch.
II. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm
Nghiên cứu chỉ ra rằng có nhiều yếu tố tác động đến hành vi mua sắm của người tiêu dùng trong đại dịch COVID-19. Các yếu tố này bao gồm yếu tố tâm lý, chuẩn mực xã hội, và hiệu ứng bắt chước. Tâm lý lo sợ về sự khan hiếm hàng hóa đã khiến người tiêu dùng có xu hướng tích trữ nhiều hơn. Ngoài ra, sự ảnh hưởng từ bạn bè và gia đình cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành thói quen mua sắm. Các nghiên cứu cho thấy rằng khi một người thấy người khác tích trữ hàng hóa, họ cũng có xu hướng làm theo. Điều này tạo ra một vòng xoáy tiêu cực, dẫn đến tình trạng khan hiếm hàng hóa và tăng giá.
2.1. Yếu tố tâm lý
Tâm lý lo sợ và sự bất an là những yếu tố chính ảnh hưởng đến hành vi mua sắm. Khi người tiêu dùng cảm thấy không chắc chắn về tương lai, họ có xu hướng tích trữ hàng hóa để cảm thấy an toàn hơn. Sự hối tiếc dự đoán cũng là một yếu tố quan trọng, khi người tiêu dùng lo lắng về việc không đủ hàng hóa trong tương lai. Điều này dẫn đến việc họ mua sắm một cách hoảng loạn, tạo ra áp lực lên chuỗi cung ứng và làm gia tăng tình trạng khan hiếm hàng hóa.
2.2. Chuẩn mực xã hội
Chuẩn mực xã hội có ảnh hưởng lớn đến hành vi mua sắm. Khi thấy người khác tích trữ hàng hóa, người tiêu dùng cũng cảm thấy cần phải làm theo để không bị thiệt thòi. Hiệu ứng bắt chước này tạo ra một làn sóng mua sắm, dẫn đến tình trạng khan hiếm hàng hóa và tăng giá. Các nghiên cứu cho thấy rằng sự ảnh hưởng từ bạn bè và gia đình có thể làm tăng đáng kể khả năng tích trữ hàng hóa của một cá nhân.
III. Giải pháp và hàm ý quản trị
Để giảm thiểu tình trạng khan hiếm hàng hóa và tăng giá, cần có các giải pháp quản lý hiệu quả. Các nhà chức trách cần tăng cường thông tin và giáo dục người tiêu dùng về việc mua sắm hợp lý. Đồng thời, cần có các chính sách hỗ trợ cho chuỗi cung ứng để đảm bảo hàng hóa luôn sẵn có. Việc khuyến khích mua sắm trực tuyến cũng là một giải pháp khả thi, giúp giảm bớt áp lực lên các cửa hàng truyền thống. Các doanh nghiệp cũng cần điều chỉnh chiến lược marketing để phù hợp với tâm lý người tiêu dùng trong thời gian dịch bệnh.
3.1. Tăng cường thông tin
Cung cấp thông tin đầy đủ và chính xác về tình hình hàng hóa sẽ giúp người tiêu dùng có cái nhìn rõ ràng hơn. Điều này có thể giảm bớt tâm lý hoang mang và lo sợ, từ đó hạn chế hành vi mua sắm hoảng loạn. Các chiến dịch truyền thông cần tập trung vào việc khuyến khích người tiêu dùng mua sắm hợp lý và tránh tích trữ không cần thiết.
3.2. Hỗ trợ chuỗi cung ứng
Cần có các chính sách hỗ trợ cho chuỗi cung ứng để đảm bảo hàng hóa luôn sẵn có. Việc tăng cường sản xuất và phân phối hàng hóa sẽ giúp giảm thiểu tình trạng khan hiếm hàng hóa. Các doanh nghiệp cần hợp tác chặt chẽ với nhau để đảm bảo nguồn cung ổn định, đồng thời điều chỉnh giá cả hợp lý để tránh tình trạng tăng giá không kiểm soát.
