Các nhân tố tác động đến rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của các ngân hàng thương mại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Kim Ngân
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Duy Linh
• Trường học: Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
• Đề tài: Các Nhân Tố Tác Động Đến Rủi Ro Trong Hoạt Động Cấp Tín Dụng Của Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu của đề tài
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa nghiên cứu
• 1.7. Kết cấu luận văn
• 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG CẤP TÍN DỤNG VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG
• 2.1. Khái niệm rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng
• 2.2. Phân loại rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng
• 2.3. Nguyên nhân của rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng
• 2.4. Các chỉ tiêu đo lường rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng
• 2.5. Các nhân tố ảnh hưởng tới rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng
• 2.6. Nghiên cứu liên quan
• 2.6.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.6.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam
• 3. MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 3.1. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu
• 3.3. Quy trình thực hiện nghiên cứu
• 3.4. Thu thập dữ liệu
• 3.5. Thống kê mô tả dữ liệu
• 3.6. Kiểm tra tương quan
• 3.7. Phân tích hồi quy và lựa chọn mô hình phù hợp
• 3.8. Kiểm tra đa cộng tuyến
• 3.9. Kiểm tra và xử lý khiếm khuyết của mô hình
• 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Kết quả nghiên cứu
• 4.2. Thống kê mô tả
• 4.3. Phân tích tương quan
• 4.4. Kết quả hồi quy mô hình FEM và REM
• 4.5. Kiểm định một số giả định cơ bản của phương pháp ước lượng
• 4.6. Kết quả ước lượng mô hình hồi quy mô hình FGLS
• 4.7. Kết quả ước lượng mô hình hồi quy mô hình GMM
• 4.8. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 5.1. Kiến nghị nhằm giảm thiểu rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM Việt Nam
• 5.1.1. Nâng cao hiệu quả hoạt động về chi phí
• 5.1.2. Trích lập dự phòng rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng đầy đủ
• 5.1.3. Xử lý nhanh chóng các khoản nợ xấu tồn đọng trong quá khứ
• 5.1.4. Chú trọng tăng trưởng quy mô tổng tài sản
• 5.1.5. Kiểm soát tăng trưởng tín dụng
• 5.1.6. Kiểm soát chất lượng tín dụng đối với các lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro
• 5.2. Hạn chế của đề tài và gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.2.1. Hạn chế của đề tài
• 5.2.2. Gợi ý hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: KẾT QUẢ ƯỚC LƯỢNG MÔ HÌNH HỒI QUY
• PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC NGÂN HÀNG TRONG MẪU NGHIÊN CỨU
• PHỤ LỤC 3: DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU

I. Tổng Quan Các Yếu Tố Gây Rủi Ro Cấp Tín Dụng Ngân Hàng

Hoạt động cấp tín dụng đóng vai trò huyết mạch trong nền kinh tế, đặc biệt là đối với các ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, đi kèm với lợi nhuận tiềm năng là những rủi ro không hề nhỏ. Việc xác định và hiểu rõ các nhân tố tác động đến rủi ro này là vô cùng quan trọng để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng. Nghiên cứu này tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại các NHTM Việt Nam giai đoạn 2011-2020, dựa trên dữ liệu báo cáo tài chính và thống kê từ NHNN. Sự biến động của nền kinh tế và các yếu tố nội tại ngân hàng đóng vai trò then chốt trong việc hình thành và gia tăng rủi ro này. Theo báo cáo của các TCTD, đến 31/5/2012, nợ xấu của hệ thống là 117,723 tỷ đồng, chiếm 4.

1.1. Tầm Quan Trọng của Quản Lý Rủi Ro Tín Dụng Hiệu Quả

Quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả không chỉ giúp các ngân hàng bảo vệ nguồn vốn, tối đa hóa lợi nhuận mà còn góp phần ổn định hệ thống tài chính quốc gia. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu rủi ro, đánh giá chính xác mức độ ảnh hưởng và triển khai các biện pháp phòng ngừa, giảm thiểu kịp thời là yếu tố then chốt. Các NHTM cần xây dựng hệ thống quản lý rủi ro toàn diện, kết hợp phân tích định lượng và định tính để đưa ra quyết định cấp tín dụng sáng suốt. Việc này cũng cần sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý nhà nước trong việc tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và ổn định.

1.2. Các Nghiên Cứu Tiền Lệ Về Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng

Đã có nhiều nghiên cứu trước đây về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng tại NHTM Việt Nam. Các nghiên cứu này thường tập trung vào hai nhóm yếu tố chính: yếu tố vĩ mô (như tăng trưởng kinh tế, lạm phát, lãi suất) và yếu tố nội tại ngân hàng (như quy mô, hiệu quả hoạt động, chất lượng quản lý). Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế luôn thay đổi, các yếu tố mới xuất hiện (ví dụ như dịch bệnh COVID-19) có thể tác động mạnh mẽ đến rủi ro tín dụng. Do đó, việc cập nhật và bổ sung các nghiên cứu mới là cần thiết để có cái nhìn toàn diện và chính xác hơn. Dựa theo nghiên cứu gốc của Chaibi và Ftiti (2015), tác giả tiến hành nghiên cứu thực nghiệm về tác động của các nhân tố đặc thù của ngân hàng và các nhân tố kinh tế vĩ mô đến rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM Việt Nam.

II. Thách Thức Gia Tăng Rủi Ro Tín Dụng Trong Bối Cảnh Biến Động

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và Việt Nam có nhiều biến động, các NHTM phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc quản lý rủi ro tín dụng. Các yếu tố như dịch bệnh, khủng hoảng kinh tế, thay đổi chính sách có thể tác động tiêu cực đến khả năng trả nợ của khách hàng, dẫn đến gia tăng nợ xấu và giảm lợi nhuận của ngân hàng. Đại dịch COVID-19 là một ví dụ điển hình, gây ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp, từ đó làm tăng rủi ro tín dụng trong toàn hệ thống. Theo NHNN, tỷ lệ nợ xấu toàn ngành ngân hàng Việt Nam tăng mạnh kể từ năm 2020, và dự kiến sẽ còn tăng trong giai đoạn tới.

2.1. Tác Động của Các Yếu Tố Vĩ Mô Đến Nợ Xấu Ngân Hàng

Các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng kinh tế (GDP), lạm phát (INF), và lãi suất có ảnh hưởng lớn đến rủi ro tín dụng. Khi kinh tế tăng trưởng chậm lại hoặc suy thoái, khả năng trả nợ của doanh nghiệp và cá nhân giảm sút. Lạm phát cao làm giảm sức mua của người dân và tăng chi phí sản xuất của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến dòng tiền và khả năng trả nợ. Lãi suất tăng làm tăng chi phí vay vốn, gây khó khăn cho doanh nghiệp và người dân, đặc biệt là những đối tượng có thu nhập thấp hoặc nợ vay lớn.

2.2. Ảnh Hưởng Từ Yếu Tố Nội Tại Ngân Hàng Đến Rủi Ro Tín Dụng

Bên cạnh yếu tố vĩ mô, các yếu tố nội tại của ngân hàng cũng đóng vai trò quan trọng. Quy mô ngân hàng, khả năng thanh khoản (LIQ), tỷ lệ an toàn vốn (ETA), chất lượng quản lý và chính sách tín dụng có ảnh hưởng trực tiếp đến rủi ro tín dụng. Ngân hàng có quy mô lớn, tỷ lệ an toàn vốn cao thường có khả năng chống chịu tốt hơn trước các cú sốc kinh tế. Tuy nhiên, nếu chất lượng quản lý yếu kém hoặc chính sách tín dụng lỏng lẻo, rủi ro tín dụng vẫn có thể gia tăng.

III. Phương Pháp Mô Hình Hóa Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Rủi Ro Tín Dụng

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp định lượng, cụ thể là phân tích hồi quy trên dữ liệu bảng để đánh giá tác động của các nhân tố đến rủi ro tín dụng. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính và báo cáo thường niên của 27 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011-2020. Các mô hình FEM (Fixed Effect Model) và REM (Random Effect Model) được sử dụng để ước lượng tác động của các yếu tố vĩ mô và nội tại ngân hàng đến rủi ro tín dụng, được đo lường bằng tỷ lệ nợ xấu (NPL). Để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả, các kiểm định thống kê được thực hiện để lựa chọn mô hình phù hợp và khắc phục các khuyết tật (ví dụ: đa cộng tuyến, phương sai sai số thay đổi).

3.1. Lựa Chọn Mô Hình FEM và REM Phù Hợp Cho Nghiên Cứu

Việc lựa chọn giữa mô hình FEM và REM là rất quan trọng để đảm bảo tính chính xác của kết quả. Kiểm định Hausman được sử dụng để so sánh hai mô hình này. Nếu kết quả kiểm định cho thấy có sự khác biệt đáng kể giữa hai mô hình, mô hình FEM sẽ được ưu tiên sử dụng vì nó kiểm soát được các yếu tố không quan sát được và không thay đổi theo thời gian của từng ngân hàng.

3.2. Xử Lý Các Khuyết Tật Mô Hình Hồi Quy Đảm Bảo Tính Tin Cậy

Để đảm bảo tính tin cậy của kết quả, các khuyết tật mô hình như đa cộng tuyến, phương sai sai số thay đổi và tự tương quan cần được kiểm tra và xử lý. Hệ số VIF (Variance Inflation Factor) được sử dụng để kiểm tra đa cộng tuyến. Nếu có đa cộng tuyến, các biến có tương quan cao sẽ được loại bỏ hoặc kết hợp lại. Phương pháp FGLS (Feasible Generalized Least Squares) và GMM (Generalized Method of Moments) có thể được sử dụng để khắc phục phương sai sai số thay đổi và tự tương quan.

3.3. Các Biến Số Sử Dụng Trong Mô Hình Ước Lượng Rủi Ro Tín Dụng

Các biến số sử dụng trong mô hình bao gồm: NPL (tỷ lệ nợ xấu) làm biến phụ thuộc, các biến độc lập là các yếu tố vĩ mô (GDP, INF, lãi suất) và các yếu tố nội tại ngân hàng (quy mô ngân hàng (TA), tỷ lệ an toàn vốn (ETA), khả năng thanh khoản (LIQ), tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập (CIR), dự phòng rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng (LLP)). Các biến này được lựa chọn dựa trên cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước đây.

IV. Kết Quả Phân Tích Chi Tiết Các Yếu Tố Tác Động Nợ Xấu

Kết quả nghiên cứu cho thấy cả yếu tố vĩ mô và yếu tố nội tại ngân hàng đều có tác động đáng kể đến rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam. Ví dụ, tăng trưởng kinh tế có tác động ngược chiều đến nợ xấu, trong khi lạm phát và lãi suất có tác động cùng chiều. Các yếu tố nội tại như quy mô ngân hàng, khả năng thanh khoản và tỷ lệ an toàn vốn cũng có ảnh hưởng quan trọng. Các kết quả này cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý nhà nước trong việc đưa ra các quyết định và chính sách phù hợp để kiểm soát rủi ro tín dụng. Số liệu từ NHNN cho thấy, cuối năm 2021 tỷ lệ nợ xấu nội bảng là 1.21 điểm % so với cuối năm 2020), nếu tính thêm nợ bán cho VAMC thì con số này là 3.

4.1. Ảnh Hưởng Của Tăng Trưởng Kinh Tế Đến Rủi Ro Tín Dụng

Tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ thường đi kèm với việc tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh, tăng thu nhập và cải thiện khả năng trả nợ của doanh nghiệp và cá nhân. Do đó, tăng trưởng GDP có tác động ngược chiều đến rủi ro tín dụng. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng tăng trưởng quá nóng có thể dẫn đến bong bóng tài sản và tăng rủi ro tín dụng nếu không được kiểm soát chặt chẽ.

4.2. Vai Trò Của Chính Sách Tín Dụng Trong Kiểm Soát Nợ Xấu

Chính sách tín dụng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng. Các ngân hàng cần xây dựng chính sách tín dụng chặt chẽ, đánh giá kỹ lưỡng khả năng trả nợ của khách hàng, đa dạng hóa danh mục cho vay và thường xuyên giám sát tình hình trả nợ. Việc tuân thủ các quy định của NHNN về phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro cũng là rất quan trọng.

V. Giải Pháp Nâng Cao Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng NHTM Việt Nam

Để giảm thiểu rủi ro tín dụng, các NHTM Việt Nam cần tập trung vào việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro, cải thiện chất lượng thẩm định tín dụng, tăng cường giám sát và thu hồi nợ, và chủ động ứng phó với các biến động kinh tế. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng, NHNN và các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng và thực thi các chính sách vĩ mô ổn định kinh tế và hỗ trợ doanh nghiệp. Việc thành lập VAMC đã góp phần quan trọng việc xử lý nợ xấu được nhận diện vào tháng 9/2012, theo đó, xử lý nợ xấu qua VAMC chiếm khoảng 43%, còn lại do các TCTD tự xử lý bằng nhiều biện pháp khác nhau như đôn đốc khách hàng trả nợ, sử dụng dự phòng rủi ro, phát mại tài sản đảm bảo,…

5.1. Tăng Cường Năng Lực Thẩm Định Tín Dụng Chuyên Nghiệp

Nâng cao chất lượng thẩm định tín dụng là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro tín dụng. Các ngân hàng cần đầu tư vào đào tạo và phát triển đội ngũ cán bộ tín dụng có trình độ chuyên môn cao, am hiểu về ngành nghề kinh doanh của khách hàng và có khả năng đánh giá rủi ro một cách chính xác. Cần áp dụng các công cụ phân tích hiện đại và sử dụng các nguồn thông tin đáng tin cậy để đưa ra quyết định tín dụng sáng suốt.

5.2. Giám Sát Nợ Vay Chặt Chẽ Giảm Thiểu Nợ Xấu Phát Sinh

Giám sát và thu hồi nợ hiệu quả là một phần quan trọng của quản lý rủi ro tín dụng. Các ngân hàng cần xây dựng hệ thống giám sát nợ chặt chẽ, thường xuyên theo dõi tình hình tài chính và hoạt động kinh doanh của khách hàng, và có biện pháp can thiệp kịp thời khi có dấu hiệu rủi ro. Cần có quy trình thu hồi nợ rõ ràng và hiệu quả, bao gồm cả việc sử dụng các biện pháp pháp lý khi cần thiết.

VI. Kết Luận Kiểm Soát Rủi Ro Tín Dụng Phát Triển Bền Vững

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn toàn diện về các nhân tố tác động đến rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các ngân hàng và cơ quan quản lý nhà nước xây dựng các chính sách và biện pháp phù hợp để kiểm soát rủi ro tín dụng và đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, nghiên cứu này vẫn còn một số hạn chế và cần được tiếp tục nghiên cứu trong tương lai. Mặc dù kết quả xử lý nợ xấu giai đoạn này được cải thiện theo hướng rất tích cực, nhưng thực trạng nợ xấu của các ngân hàng Việt Nam vẫn còn đáng quan ngại và cần phải có các giải pháp để xử lý triệt để trong giai đoạn tiếp theo.

6.1. Hạn Chế Nghiên Cứu và Hướng Nghiên Cứu Tiềm Năng Tiếp Theo

Nghiên cứu này tập trung vào giai đoạn 2011-2020 và sử dụng dữ liệu thứ cấp. Các nghiên cứu trong tương lai có thể mở rộng phạm vi thời gian, sử dụng dữ liệu sơ cấp và kết hợp phân tích định tính để có cái nhìn sâu sắc hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng. Ngoài ra, cần xem xét thêm các yếu tố mới như công nghệ và các yếu tố liên quan đến môi trường, xã hội và quản trị (ESG).

6.2. Tầm Quan Trọng Của Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu Thực Tiễn

Việc ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn là rất quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam. Các ngân hàng cần sử dụng các kết quả này để xây dựng các mô hình dự báo rủi ro tín dụng, điều chỉnh chính sách tín dụng và tăng cường giám sát nợ. Cơ quan quản lý nhà nước cần sử dụng các kết quả này để xây dựng các chính sách vĩ mô ổn định kinh tế và hỗ trợ doanh nghiệp.

Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động cấp tín dụng chiếm tỷ trọng lợi nhuận lớn nhất trong hoạt động của các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam, đồng thời cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng. Tỷ lệ nợ xấu của hệ thống ngân hàng Việt Nam đã có những biến động đáng chú ý trong giai đoạn 2011-2020, với mức nợ xấu nội bảng từng lên tới 8.82% năm 2012 và giảm xuống còn khoảng 2.56% vào cuối năm 2016 sau các biện pháp xử lý nợ xấu quyết liệt. Tuy nhiên, khi tính cả nợ xấu bán cho Công ty Quản lý Tài sản (VAMC) và các khoản nợ cơ cấu lại, tỷ lệ nợ xấu thực tế có thể lên tới 7.1% vào cuối năm 2021, cho thấy rủi ro tín dụng vẫn là thách thức lớn đối với các NHTM Việt Nam. Đại dịch COVID-19 từ năm 2020 cũng đã làm gia tăng áp lực lên khả năng trả nợ của khách hàng vay vốn, làm tăng nguy cơ rủi ro tín dụng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích các nhân tố tác động đến rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm giảm thiểu rủi ro này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 27 NHTM Việt Nam, sử dụng dữ liệu báo cáo tài chính và báo cáo thường niên đã kiểm toán, cùng các số liệu kinh tế vĩ mô từ Tổng cục Thống kê và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản trị ngân hàng và cơ quan quản lý trong việc kiểm soát rủi ro tín dụng, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và ổn định hệ thống ngân hàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về rủi ro tín dụng, bao gồm:

• Lý thuyết rủi ro đạo đức (Moral Hazard Hypothesis): Giải thích mối quan hệ giữa mức vốn hóa của ngân hàng và rủi ro tín dụng, theo đó ngân hàng vốn hóa thấp có xu hướng chấp nhận rủi ro cao hơn, dẫn đến tỷ lệ nợ xấu tăng (Keeton và Morris, 1987).

• Giả thuyết đa dạng hóa danh mục cho vay (Size Effect Hypothesis): Ngân hàng có quy mô lớn hơn có khả năng đa dạng hóa danh mục cho vay, từ đó giảm thiểu rủi ro tín dụng (Salas và Saurina, 2002).

• Mô hình tác động cố định và ngẫu nhiên (FEM và REM): Được sử dụng để phân tích dữ liệu bảng nhằm kiểm định tác động của các nhân tố vi mô và vĩ mô đến rủi ro tín dụng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm:

• Rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng (Credit Risk): Khả năng xảy ra tổn thất do khách hàng không trả được nợ đúng hạn theo hợp đồng (Thông tư 11/2021/TT-NHNN).

• Tỷ lệ nợ xấu (NPL): Tỷ lệ giữa tổng dư nợ xấu (nhóm 3, 4, 5) trên tổng dư nợ cho vay.

• Tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập (CIR): Đánh giá hiệu quả chi phí của ngân hàng.

• Độ an toàn vốn (ETA): Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản.

• Khả năng thanh khoản (LIQ): Tỷ lệ tổng dư nợ trên tổng lượng tiền gửi.

• Tỷ lệ dự phòng rủi ro (LLP): Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng trên tổng tài sản.

• Các biến kinh tế vĩ mô: Tăng trưởng GDP (GDP), tỷ lệ lạm phát (INF), và biến giả dịch bệnh COVID-19 (COV).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng thu thập từ 27 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2011-2020. Dữ liệu bao gồm báo cáo tài chính, báo cáo thường niên đã kiểm toán và số liệu kinh tế vĩ mô từ các nguồn chính thức.

Phân tích dữ liệu được thực hiện qua các bước:

• Thống kê mô tả để đánh giá đặc điểm dữ liệu.

• Kiểm tra tương quan giữa các biến để phát hiện đa cộng tuyến.

• Phân tích hồi quy với các mô hình Pooled OLS, FEM và REM.

• Kiểm định Breusch-Pagan và Hausman để lựa chọn mô hình phù hợp.

• Sử dụng phương pháp bình phương tối thiểu tổng quát khả thi (FGLS) để khắc phục hiện tượng phương sai thay đổi và tự tương quan.

• Áp dụng mô hình hồi quy GMM để xử lý hiện tượng nội sinh và đảm bảo tính vững chắc của kết quả.

Cỡ mẫu gồm 270 quan sát (27 ngân hàng x 10 năm), được chọn dựa trên tính đại diện và khả năng thu thập dữ liệu đầy đủ. Phương pháp phân tích hồi quy dữ liệu bảng được lựa chọn nhằm tận dụng tối đa thông tin theo thời gian và theo từng ngân hàng, đồng thời kiểm soát các yếu tố không quan sát được.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập (CIR) có tác động cùng chiều và có ý nghĩa thống kê với rủi ro tín dụng. Cụ thể, khi CIR tăng 1 điểm %, tỷ lệ nợ xấu tăng khoảng 0.15 điểm %, cho thấy hiệu quả chi phí thấp làm gia tăng rủi ro tín dụng.

2. Độ an toàn vốn (ETA) có tác động ngược chiều rõ rệt đến rủi ro tín dụng. Mức vốn hóa cao giúp giảm tỷ lệ nợ xấu; tăng 1 điểm % ETA làm giảm tỷ lệ nợ xấu khoảng 0.12 điểm %.

3. Tỷ lệ nợ xấu năm trước (NPLt-1) có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến rủi ro tín dụng hiện tại. Mức độ nợ xấu tồn đọng kéo dài làm tăng rủi ro tín dụng hiện hành, với hệ số tác động khoảng 0.45.

4. Khả năng thanh khoản (LIQ) có tác động cùng chiều với rủi ro tín dụng. Tỷ lệ dư nợ trên tiền gửi cao làm tăng rủi ro tín dụng, với hệ số khoảng 0.10.

5. Tỷ lệ dự phòng rủi ro (LLP) cũng có tác động tích cực đến rủi ro tín dụng, phản ánh việc ngân hàng trích lập dự phòng cao khi nhận diện rủi ro tín dụng tăng.

6. Quy mô ngân hàng (TA) có tác động ngược chiều, quy mô lớn giúp giảm rủi ro tín dụng nhờ đa dạng hóa danh mục cho vay.

7. Tăng trưởng kinh tế (GDP) có tác động ngược chiều với rủi ro tín dụng, khi GDP tăng 1 điểm %, tỷ lệ nợ xấu giảm khoảng 0.08 điểm %.

8. Lạm phát (INF) có tác động cùng chiều với rủi ro tín dụng, thể hiện sự phức tạp trong mối quan hệ giữa lạm phát và khả năng trả nợ của khách hàng.

9. Dịch bệnh COVID-19 (COV) làm tăng đáng kể rủi ro tín dụng trong năm 2020, với mức tăng tỷ lệ nợ xấu khoảng 0.20 điểm %.

Kết quả hồi quy GMM cho thấy mô hình có độ tin cậy cao, các hệ số đều có ý nghĩa thống kê ở mức 1-5%. Các biến độc lập không có hiện tượng đa cộng tuyến nghiêm trọng (VIF < 5). Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nợ xấu theo năm và bảng hệ số hồi quy chi tiết.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tác động tích cực của CIR đến rủi ro tín dụng phản ánh thực trạng quản lý chi phí chưa hiệu quả, dẫn đến giám sát tín dụng kém và gia tăng nợ xấu. Điều này phù hợp với giả thuyết "quản lý tồi" trong các nghiên cứu quốc tế.

Độ an toàn vốn cao giúp ngân hàng có khả năng chịu đựng rủi ro tốt hơn, giảm áp lực phải chấp nhận các khoản vay rủi ro cao, tương đồng với giả thuyết rủi ro đạo đức.

Ảnh hưởng mạnh mẽ của nợ xấu năm trước cho thấy tính chất kéo dài và tích tụ của rủi ro tín dụng, đòi hỏi các ngân hàng phải xử lý nợ xấu triệt để để tránh lan rộng.

Khả năng thanh khoản kém làm tăng rủi ro tín dụng do ngân hàng phải tăng cường cho vay trên nguồn tiền gửi hạn chế, làm giảm khả năng kiểm soát rủi ro.

Tác động của quy mô ngân hàng cho thấy các ngân hàng lớn có lợi thế đa dạng hóa danh mục, giảm thiểu rủi ro so với các ngân hàng nhỏ hơn.

Tăng trưởng kinh tế giúp cải thiện khả năng trả nợ của khách hàng, giảm tỷ lệ nợ xấu, trong khi lạm phát có tác động phức tạp do ảnh hưởng đến chi phí và thu nhập thực tế của doanh nghiệp.

Dịch COVID-19 là yếu tố ngoại sinh làm gia tăng rủi ro tín dụng do ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sản xuất kinh doanh và khả năng trả nợ của khách hàng.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, đồng thời cung cấp bằng chứng thực nghiệm cập nhật cho bối cảnh Việt Nam trong giai đoạn có nhiều biến động kinh tế và dịch bệnh.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý chi phí hoạt động (CIR): Các NHTM cần tối ưu hóa chi phí vận hành, nâng cao hiệu quả quản lý nội bộ nhằm giảm thiểu chi phí không cần thiết, từ đó cải thiện chất lượng tín dụng. Mục tiêu giảm CIR xuống dưới 40% trong vòng 3 năm, do ban lãnh đạo ngân hàng và phòng quản lý rủi ro thực hiện.

2. Nâng cao độ an toàn vốn (ETA): Ngân hàng cần duy trì tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản ở mức tối thiểu 8-10% theo quy định, đồng thời tăng cường dự phòng rủi ro để đảm bảo khả năng chống chịu rủi ro tín dụng. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp giữa ban quản trị và phòng tài chính.

3. Xử lý triệt để nợ xấu tồn đọng: Tăng cường công tác thu hồi nợ, sử dụng các biện pháp pháp lý và hợp tác với VAMC để giảm tỷ lệ nợ xấu năm trước, hạn chế ảnh hưởng kéo dài đến rủi ro tín dụng hiện tại. Mục tiêu giảm nợ xấu nội bảng xuống dưới 2% trong 2 năm tới, do phòng tín dụng và pháp chế thực hiện.

4. Cải thiện khả năng thanh khoản (LIQ): Ngân hàng cần cân đối nguồn vốn, hạn chế tỷ lệ cho vay trên tiền gửi vượt mức an toàn, đảm bảo thanh khoản ổn định để giảm rủi ro tín dụng. Mục tiêu duy trì tỷ lệ LIQ dưới 80% trong 1 năm, do phòng tài chính và quản lý rủi ro phối hợp thực hiện.

5. Theo dõi và ứng phó với biến động kinh tế vĩ mô: Ngân hàng cần xây dựng các kịch bản ứng phó với biến động GDP, lạm phát và các yếu tố ngoại sinh như dịch bệnh, nhằm điều chỉnh chính sách tín dụng phù hợp, giảm thiểu tác động tiêu cực đến rủi ro tín dụng. Thời gian liên tục, do ban điều hành và phòng phân tích kinh tế thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản trị ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng, từ đó xây dựng chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả, nâng cao chất lượng tín dụng và ổn định hoạt động ngân hàng.

2. Cơ quan quản lý và giám sát ngân hàng: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, quy định về an toàn hoạt động tín dụng, giám sát rủi ro tín dụng trong hệ thống ngân hàng Việt Nam.

3. Nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm liên quan đến rủi ro tín dụng tại Việt Nam.

4. Nhà đầu tư và chuyên gia phân tích tài chính: Hỗ trợ đánh giá rủi ro tín dụng của các ngân hàng, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và tư vấn tài chính chính xác hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. Rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng là gì?
   Rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng không trả được nợ đúng hạn, gây tổn thất cho ngân hàng. Ví dụ, khi doanh nghiệp vay vốn gặp khó khăn tài chính, không thể trả nợ gốc và lãi đúng hạn.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng?
   Bao gồm các yếu tố vi mô như hiệu quả chi phí, vốn, khả năng thanh khoản, quy mô ngân hàng và các yếu tố vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, lạm phát, dịch bệnh. Mỗi yếu tố có thể tác động theo chiều hướng khác nhau.

3. Tại sao tỷ lệ nợ xấu năm trước lại ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng hiện tại?
   Nợ xấu tồn đọng không được xử lý kịp thời sẽ làm tăng rủi ro tín dụng trong các năm tiếp theo do ảnh hưởng đến chất lượng danh mục cho vay và khả năng thu hồi vốn.

4. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro tín dụng trong ngân hàng?
   Ngân hàng cần nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, tăng vốn an toàn, xử lý nợ xấu triệt để, duy trì thanh khoản ổn định và theo dõi sát biến động kinh tế vĩ mô để điều chỉnh chính sách tín dụng phù hợp.

5. Dịch COVID-19 ảnh hưởng như thế nào đến rủi ro tín dụng?
   Dịch bệnh làm gián đoạn sản xuất kinh doanh, giảm khả năng trả nợ của khách hàng, dẫn đến tăng tỷ lệ nợ quá hạn và nợ xấu, từ đó làm gia tăng rủi ro tín dụng trong hệ thống ngân hàng.

Kết luận

• Rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của các NHTM Việt Nam chịu ảnh hưởng đồng thời bởi các nhân tố vi mô và vĩ mô, trong đó tỷ lệ chi phí hoạt động, độ an toàn vốn, nợ xấu năm trước, khả năng thanh khoản, quy mô ngân hàng, tăng trưởng kinh tế, lạm phát và dịch COVID-19 là các yếu tố quan trọng.

• Tỷ lệ nợ xấu có xu hướng giảm khi ngân hàng nâng cao hiệu quả chi phí, tăng vốn an toàn, mở rộng quy mô và khi nền kinh tế tăng trưởng ổn định.

• Đại dịch COVID-19 đã làm gia tăng rủi ro tín dụng, đòi hỏi các ngân hàng phải có biện pháp ứng phó kịp thời và hiệu quả.

• Phương pháp nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng và các mô hình FEM, REM, FGLS, GMM đảm bảo kết quả có độ tin cậy cao, phù hợp với bối cảnh Việt Nam giai đoạn 2011-2020.

• Các giải pháp đề xuất nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng cần được thực hiện đồng bộ bởi các NHTM và cơ quan quản lý trong thời gian tới để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản trị ngân hàng và cơ quan quản lý nên áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng về các yếu tố mới phát sinh trong bối cảnh kinh tế hiện đại.